ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) 1980’lerde yörüngede daimi çalışabilecek bir uzay istasyonu kurma fikri üzerinde çalışmaya başlamış ancak projenin ziyadesiyle maliyetli olacağı anlaşılınca askıya alınmıştı. Lakin Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ABD ve Rusya ortasında bu bahiste işbirliği ihtimali doğdu.
Independent Türkçe’nin The Guardian’dan aktardığıa nazaran, Rus bilim insanları ürettikleri Salyut ve Mir uzay istasyonları sayesinde halihazırda uzun devirli uzay çalışmalarına dair çok daha bilgili ve tecrübeliydi. Sonunda ABD ve Rusya ortak projede anlaştı. Kanada ve Japon uzay ajanslarının yanı sıra Avrupa Uzay Ajansı’nın da dahil olduğu büyük proje kapsamında istasyonun inşasına 1998’de başlandı.
İki yıl sonra temel faaliyetleri yerine getirebilecek hale gelen istasyona birinci astronot ve kozmonotlar gönderildi. Amerikan astronot Bill Shepherd ve Rus kozmonotlar Sergei Krikalev ile Yuri Gidzenko, 31 Ekim 2000’de fırlatılan uzay aracıyla 2 Kasım’da istasyona vardı.
İstasyonun inşasıysa bir süre daha devam etti. Gerekli modüllerin yörüngeye taşınması için ABD uzay araçları 30 uçuş, Rus roketleri de 40 sefer yaptı.
MALİYET 815 MİLYARI AŞTI
Binlerce astronota mesken sahipliği yapan istasyonun inşası 2011’de tamamlanabildi. Bugüne dek 3 binden fazla deneyin yapıldığı istasyonun maliyetiyse toplamda 100 milyar doları (yaklaşık 815 milyar lira) aştı. Yıllık bakım ve hizmetler için gerekli 4 milyar dolarlık (32 milyar lira) masrafın da büyük bir kısmını ABD karşılıyor.
“ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİNİN DAYANILMAZ ÖRNEĞİ”
Bilim insanlarını ikiye bölen soruysa şu: İstasyonda harcanan milyarlarca dolara değecek bilimsel çalışma yapılabildi mi? Birbeck, University of London’dan Profesör Ian Crawford, istasyonun maliyetlere değdiğini ve kıymetli bir fonksiyonu yerine getirdiğini düşünüyor:
Halkların ve ülkelerin bir ortaya gelmesini sağlayacak ortak çalışmalara duyulan muhtaçlığın arttığı bu türlü bir periyotta, ISS üst profil milletlerarası işbirliğinin eksiksiz bir örneğini sunuyor. Ayrıyeten Ay’a yine gitme ve Mars’a insan gönderme olasılıkları üzerinde çalışırken, uzayda birlikte yaşamayı ve çalışmayı öğrenebilmek bizim için yararlı. Öte yandan, kimi bilim insanları bu görüşe katılmıyor.
Kozmolog ve astrofizikçi Sir Martin Rees, harcanan milyarlarca dolara karşın kıymetli bilimsel bilgilerin elde edilemediğini belirterek şunları kaydetti:
“ISS’in inşasında harcanan devasa paraları açıklamanın hiçbir yolu yok. Her şeyden evvel bilimsel getirisi yetersiz. Uzay ortamında uzun mühlet zarfında insan bedeninin reaksiyonları ve yerçekimsiz ortamda kristal yetiştirmek üzere şeyler hakkında biraz bilgi edindik. Lakin bunların hiçbiri harcanan on milyarlarca dolara değmiyor. İstasyon lakin tuvaletleri tıkanıp bozulduğunda ya da vazifedeki astronotlar gitar serenatları yaptığında gündem oluyor.”
Nobel adayı fizikçi Steve Weinberg de Rees’e hak vererek şu tabirleri kullandı:
“İstasyonda yapılan en dikkat cazibeli bilimsel araştırma Alpha Manyetik Spektrometre’yle kozmik ışınların incelenmesiydi. Bunda da astronotların bir rolü yoktu aslında. Tıpkı müşahede, yörüngeye fırlatılacak insansız bir hav aracıyla çok daha az maliyetle yapılabilirdi.”
Toplamda 240 erkek ve bayanın misyon yaptığı 420 tonluk istasyon, saatte yaklaşık 27 bin kilometre süratle her gün yörüngede 16 cins artıyor. NASA’nın istasyonu 4 ya da 5 sene daha fonlaması, sonrasındaysa özel şirketlerin işi devralması öngörülüyor. Fakat özel şirketlerin buna ne kadar istekli olduğuysa başka bir soru.
Cumhuriyet