Getty ImagesBir rahibin yerküreyi öğrettiğini, başkasının ise el yazması yazdığını gösteren bir Ortaçağ ilüstrasyonu
1991’de Londra’daki Christie’s Müzayede Konutu’na, hem hoş görünümüyle hem de yüzeyine kazılı gizemli sembolleriyle dikkat çeken bedelli bir obje ulaşmıştı.
Bu, Ortaçağ periyodundaki birinci gökbilimcilerin yıldız ve gezegenlerin yüksekliğini ölçmekte kullandığı usturlap aletiydi.
14. yüzyıl sonlarında İspanya’da yapıldığı ve birçok sefer el değiştirdiği iddia ediliyordu.
BBC4173 sayısının Roma, Hindu-Arap ve Sisteryen sayılarıyla yazılışı Fransa’nın kuzeyindeki Normandiya bölgesinden birebir periyotlara denk düşen bir el yazmasında benzeri işaretleri gören İngiliz tarihçi David A. King de alete ilgi gösterenler ortasındaydı.
Bu işaretler, Ortaçağ Araştırmaları ve Matematik Tarihi uzmanlarının bile bilgi sahibi olmadığı sayılardan oluşuyordu.
©Corpus Christi College, CambridgeAziz Benedict tarikatı rahibi ve tarihçi Parisli Mateo, ‘Chronica Majora’ yapıtında Sisteryen sayıları öğretiyor 13. yüzyılda Katoliklerin bir kolu olan Sisteryen manastır rahiplerinin geliştirdiği bu işaretler, Avrupa’da en az 200 yıl manastırlarda kullanılan sayılardı.
O periyotlarda Roma sayıları yerine Arapça sayılar öne çıkmaya başlamıştı. Yeni sistemin yaygın kabul görmesi ise yüz yıllar alacaktı.
Manastır rahipleri ise bu tartışmaya katılmamış, İngiltere’den İtalya’ya, İspanya’dan İsveç’e kadar birçok ülkede rahipler ortasında kullanılan kendi alternatiflerini geliştirmiş görünüyorlardı.
Roma sayılarının tersine, tek bir işarette bir sayının tabir edilmesi nedeniyle ilgi de görmüştü.
Lakin, Roma sayıları üzere, Sisteryen sayılarla da çarpma ve bölme yapması kolay değildi.
BBC1.993 sayısını yazmak için Arapça dört sayı gerekirken Roma sayıları ile sekiz sayı kullanılıyor: MCMXCIII Bilginin aktarılması süreci artık el yazmalarından çok matbaada basılmış kitaplara dayandığında, bugün kullandığımız haliyle 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 sayıları artık dünyada yaygınlık kazanmıştı.
Roma sayıları I, V, X, L, C, D ve M ise gelecek nesillere aktarılacaktı.
Lakin Sisteryen sayılar öylesine unutulmuştu ki, 100 yıl sonra kimsenin bilmediği gizemli işaretler haline gelmişlerdi.
Tarihçi King’e nazaran bunun tek istisnası, şarap fıçılarındaki ölçüsü göstermek için ve ölçüm çubuklarında bu işaretleri 18. yüzyıla dek kullanan Hollanda’ydı.
Bodleian Library. Oxford University14. yüzyıl Hollanda’sında şarap üretimiyle ilgili el yazmalarında Sisteryen sayılar kullanılıyordu Sisteryen sayılar tarihte birkaç defa daha kullanıma girmişti. 1780’de Paris’te masonlar, 20. yüzyılda ise milliyetçi Alman folklor muharrirleri bunları kullanmıştı.
Pekala, Rönesans periyodu Alman matematikçi Nettesheim’lı Agrippa tarafından “çok şık işaretler” olarak nitelenen bu sayı sistemi nasıl işliyordu?
Tarihçi King’e nazaran, manastır rahiplerinin kullandığı bu sistem, 1’den 99’a kadar sayılara dayanıyordu. 13. yüzyılda Basingstoke bölgesinden John isimli bir rahip bu sistemi Atina’dan İngiltere’ye taşımıştı.
BBCDaha sonra sistem 1’den 9999’a kadar olan sayıların bir tek sayıda tabir edilmesini sağlayacak formda geliştirilmişti.
Ünlü Chrinica Majora isimli yapıtında, Aziz Benedict tarikatına mensup rahip ve tarihçi Parisli Mateo, bunların yazımını öğretiyordu.
Aşağıdaki halde görüleceği üzere, her bir köşe yahut kare, binleri (1), yüzleri (2), onları (3) ve birleri (4) tabir ediyor.
BBCSisteryen sayılar manastırlar ortasında yayılırken, bu sistem rahiplerin konuştuğu lisanlara bağlı olarak kimi değişimlere uğramıştı.
Bir orta, ana çizgi yatay iken, 14. yüzyıla gelindiğinde Fransız rahipleri orjinal dikey çizgiye geri dönmüşlerdi.
Parisli Mateo, “Roma ve Arap sayılarında göremediğimiz ve en hayranlık uyandıran yanı, her sayının bir tek sembolle temsil edilebilmesiydi” diye anlatıyordu.
Bu sistemi çözmek için işaretlerin nasıl okunup yazıldığını bilmek gerekiyor elbette. Lakin kimi temel kuralları izleyerek bunu başarmak birinci bakışta sanıldığı kadar sıkıntı olmasa gerek.
Cumhuriyet
