– 29/30 Ağustos gecesi büyük heyecan var. Gecenin bir saatinde Tevfik Beyefendi, Başkomutan’ı uyandırıyor…
Bir gün evvel yapılan muharebelerde düşmanın geri çekilme yolu tam olarak kapatılamamıştı. Lakin birliklerin yerdeki tertiplenmesi kaçış yolunu kapatmaya az kaldığını göstermekteydi. Kuzey, doğu ve güney, hatta güneybatı kapatılmıştı. Kapatılamayan yalnızca batıdaki kapıydı. Mevcut muhabere imkânları, toprakta oluşan taktik durumu haritada görmek ve taktik resmi okumak Batı Cephesi karargâhı için lakin gece yarısı hatta sabaha karşı mümkün olmaktaydı.
Üstelik raporu gönderenlerin durumlarındaki değişiklikler de bu değerlendirmelerde dikkate alınamıyordu. Şartlar böyleydi. Bu durum 29/30 Ağustos gecesi de yaşandı. Lakin bu gece farklı bir fotoğraf ortaya çıkmıştı. Sabahın birinci saatlerinde durum haritasını işleyen Kurmay Binbaşı Tevfik Beyefendi (Bıyıklıoğlu), evvel Batı Cephesi Komutanı’na durumu arz etti. İsmet Paşa taktik resmi net olarak görmüştü. Çabucak Başkomutan’a arz edilmesini emretti. Tevfik Beyefendi, Başkomutan’ı uyandırdı.
Başkomutan herhalde yılların cephe tecrübesiyle haritaya göz attı. Yataktan çabucak kalkmış olmalı. Fevzi ve İsmet Paşalarla toplantı istedi. Eskilerin deyişiyle durumu istişare ettiler. Özcesi durumu değerlendirdiler. Bekledikleri an gelmişti. Tasarlanan sonuç alınmak üzereydi.
Taarruza şiddetle devam etmeye ve durmadan takibe karar verdiler. Başkomutan, daha sonra bu anı anlatırken “Üçümüz vaziyeti bir kez daha gözden geçirdik ve katiyetle anladık ki Türkün gerçek kurtuluş güneşi, 30 Ağustos sabahı bütün parlaklığıyla doğacaktır” diyecekti.
DÜŞMANI ÇEMBERE AL, İMHA ET
– Büyük gün: Saat 06.30’da Batı Cephesi Kumandanı birliklere buyruk veriyor…
Buyruk açık ve netti: Düşmanı çembere al ve imha et! Yayımlanan buyruğun ikinci hususu şöyleydi: “Orduların görevi, Aslıhanlar Meydan Muharebesi’nin her iki ordunun bütün kuvvetleriyle sonuçlandırılmak; Dumlupınar’ın büsbütün kesilmesi ve İzmir istikametinde takibin kesintisiz devamı ile kurtulan düşmanın imhası için harekâtı devam ettirmek.”
– Buyruklar uygulanabildi mi?
Evet, lakin düşmana küçük bir kapı bırakarak: Kızıltaş Deresi’nin açtığı yol kapatılamadı. Kuzeyde en batıda 61. Tümen vardı. Güneyde en batıda 3. Kafkas Tümeni vardı. Lakin ikisi birleşerek halkayı tamamlayamadı. Açık bir kapı kaldı. Buradan kaçmayı başaranların çok kıymetli bir kısmı daha sonra yürütülen takip harekâtı esnasında esir ya da imha edildi. Lakin bu kapı şuurlu olarak açık bırakılmış değildi. Bunun sebebi biraz da Süvari Kolordusu’nun daha Batı’ya gidecek olmasıydı.
– Bu sırada Başkomutan nerede?
Başkomutan, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa’dan 2. Ordu ve Süvari Kolordusu bölgesine gitmesini rica etti. Kendisi 1. Ordu bölgesine hareket etti. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’yı Afyonkarahisar’da bıraktı. Harekâtın yanlışsız sevk ve yönetimi gerekiyordu. 1. Ordu komuta yerine gitti. Saat 10.00’da Akçaşar’daydı. Bu esnada 9. Yunan Tümeni karargâhından esir edilen bir subayın tabiri alındı. Hamurköy – Çalköy- Dumlupınar istikametinde ilerleyen Yunan kuvvetinin terkibi öğrenildi. İçlerinde 1. ve 2. Kolordu kumandanları da vardı. 1. ve 7. tümenlerin daha evvel Dumlupınar ve Uşak doğrultusunda çekildiği öğrenildi. Kuzeyde Fevzi Paşa bir arabayla Anıtköy üzerinden evvel Beşkardeş (Beşkarışhöyüğü) köyünde 2. Ordu Kumandanı Yakup Şevki Paşa’ya uğradı. Daha sonra kuzeybatıda Kurtköy’de 5. Süvari Kolordusu Kumandanı Fahrettin Paşa’yla görüştü. Onlara buyruk ulaşmadığı için durum ve plan hakkında bilgilendirdi. Yolda yüzlerce asker cesedi, araba enkazı, hasarlı gereç bulunmaktaydı. Süvari Kolordusu Kumandanı Fahrettin Paşa sıtma nöbeti geçirmekteydi. Fevzi Paşa gerekli görüşmeden sonra döndü.
BUYRUK GEÇ GİTTİ…
– Ordu kumandanı saat 10.30’da 23. Tümen’i, 4. Kolordu buyruğuna verdi. Bu buyruk bir subayla 23. Tümen’e gönderildi lakin geç ulaştı. Alanda işler nasıl yürüyor? Örneğin buyruk nasıl oluyor da geç gidiyor?
Ordu kumandanı 23. Tümen’i 4. Kolordu buyruğuna verdi, zira tümenin bulunduğu bölge başka bir dal haline gelmişti. Bulunduğu yer çok kritikti. Yerinde bir önlemdi. Buyruk geç gitti. Buyruk geç gelince iki durum ortaya çıkar. Uygulama emre karşıt değilse sorun olmaz. Tersse buyruk yapılır. Doğal tatbiki mümkünse…
– Sona yaklaşırken savaş iyice kızışıyor…
Hem kuzeydeki hem de güneydeki birlikler batıya hakikat 15-20 km. kadar kaydırıldı. Fakat bu kolay olmadı. Taarruz lakin 17.00 sularında başlayabildi. Kuzeydekiler bir manada örs fonksiyonu gördü. Temel taarruzu çekiç fonksiyonu gören 4. Kolordu birlikleri yaptı.
– Başkomutan Zafertepe’ye çıkıyor ve buyruğu veriyor… Saat kaç?
Başkomutan, saat 15.30’da yanında 1. Ordu Kumandanı ve 4. Kolordu Kumandanı olduğu halde 11. Tümen gözetleme yerine, Zafertepe’ye çıktı. Her şey gözünün önünde cereyan etmekteydi. Saat 18.30’da 9. Alay vasıtasıyla 5. Kafkas Tümeni’ne gönderdiği buyrukta, tümenin süngü atağı ile düşmanı atmasını ve Adatepe’yi kesinlikle ele geçirmesini istedi. Birlikler yarış edercesine büyük bir süratle ilerlemeye başladı. 9. Alay, Berbercan Tepesi’ni ele geçirdi. 4. Kolordu birliklerinin taarruzu akşam geç saatlere kadar sürdü. Kolordu kumandanı gece birliklerine bulundukları yerde savunmaya geçmelerini emretti. Bu buyruğu almayan 126. Alay, 23.30’da bomba ve süngü atağı ile Yunanları tutunmak istedikleri son mevziden de attı. Kanlıköprü’ye kadar da takip etti.
YANLIŞLAR YAPILMASAYDI…
– Kaçmayı başaran Adatepe’deki Yunan askerleri acı sonu yaşıyor…
Alınan bütün önlemlere karşın batıda 4.5 km. genişliğinde bir kapı açık kaldı. Gün uzunluğu ve bilhassa gece Yunan kuvvetleri buradan batıya aktı. Süvari Kolordusu daha batıda tertiplenmişti. Lakin bu delikten kaçanların değerli bir kısmı Süvari Kolordusu ve öteki takip birliklerince ya esir ya da imha edildi.
– 30 Ağustos Zaferi’ni genel olarak değerlendirirseniz…
Stratejik seviyede büyük bir muvaffakiyet olan bu meydan muharebesi, bir kısmı kaçınılmaz olan çeşitli yanılgılar yüzünden elde edilmesi mümkün olan seviyede düşman zayiatına yol açmadı. Şayet bu kusurlar da yapılmasaydı Yunan ordusu daha erken imha edilebilirdi. Böylelikle Yunan ordusunun çekilirken Anadolu halkına yaptığı zulme mani olunur, binlerce köyün yakılıp yıkılmasına müsaade verilmezdi. Fahri Belen’e nazaran o gece açık kalan bölümden 7-8 bin kişilik bir kuvvet çekilmeyi başardı. İki gündür çekilenlerin toplamı dikkate alındığında bu sayı 30 bine ulaştı. Yunan birlikleri cebin içinde 4 bin kadar meyyit ve 2 bin esir bıraktı.
ORDULAR BIRINCI GAYENIZ AKDENİZ’DİR, İLERİ!
Bir gün sonra Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Paşa, İsmet Paşa, Nurettin Paşa Adatepe bölgesini gezdi. O güne ait niyetleri şöyleydi: “Muharebe meydanını dolaştığım vakit, ordumuzun kazandığı zaferin büyüklüğü ve buna karşılık, hasım ordusunun uğradığı felaketin dehşeti beni çok duygulandırdı.” 1 Eylül’de, tarihte özel yeri olan buyruğu verdi: “Ordular birinci amacınız Akdeniz’dir, ileri!”
ASKER AĞLAMAZ LAKIN…
Akdeniz, 98 yıl sonra da amaç olma vasfını koruyor. Başkomutan esir generalleri Uşak’ta kabul etti. Halide Edib’in aktardığı üzere, “Mustafa Kemal Paşa bu sahnenin hâkim karakteri, askerlik alanında bir büyük sanatkâr ve oyunun kurallarına uyan bir atletti.” Uşak, Eşme, Salihli, Kemalpaşa’da ve başka bölgelerde ağır çatışmalar yaşandı. Süvari Kolordusu 9 Eylül’de İzmir’e girdi. Birebir gün Bursa geri alındı. Birinci işgal edildiği 28 Temmuz 1921’de Büyük Millet Meclisi kürsüsüne siyah bir örtü serilmişti. Örtü, bir yıl sonra kaldırıldı. İzmir’de Öncü Kumandanı Yüzbaşı Şerafettin başından yaralı olarak Türk sancağını Hükümet Konağı’na çekti ve selamladı. Yaralandığı için kanı sancağa bulaşmıştı. Heyecandan hüngür hüngür ağlamaya başladı. Ancak ağlaması uzun sürmedi. Gözyaşlarını sildi ve askerlerine “Arkadaşlar, görevimiz bitmemiştir. Millet bizden daha çok şeyler bekliyor” diyerek indi ve birebir heyecanla misyonuna döndü… Asker ağlamaz lakin kelam konusu vatan ise ağlanır… Son Yunan askeri 18 Eylül’de Bandırma’dan gemiye binerek ayrıldı. İngilizlerin “Savaşta mıyız” sorusuna, “İngiltere ile sulh halinde değiliz” cevabı diplomasi dersi üzeredir. Müttefikleri mütareke teklifi yapmaya zorladı. 2. Ordu Çanakkale’ye girdi. Anadolu’yu savaşarak alan Başkomutan, Trakya’yı tek kurşun atmadan aldı. Sun Tzu yaşasaydı ikincisini daha değerli bulurdu. Mudanya’da toplanan konferans tıkanınca orduyu İstanbul’a yürüttü. Bunun üzerine Mudanya Mütarekesi 11 Ekim’de imzalandı. Doğu, güney hudutlarından sonra batı sonu da temin edildi. Lozan ve sonra Montrö ile tam bağımsızlık sağlandı. Ey millet! Cetlerinin Afyon’dan İzmir’e çarıksız ve ayakları kan revan içinde lakin başları dik geldiğini asla unutma!
Cumhuriyet