Yunanistan nasıl kuruldu, 200 yıl önce neler yaşandı?

Yunanistan bugün Yunan halkının Osmanlı idaresine karşı ayaklanmasının 200’üncü yıldönümünü kutlayacak. Atina, “25 Mart Bağımsızlık Günü” kutlamalarında “Türkiye ile iyi geçinmek istediği” iletileri veriyor.

Fransız Le Monde gazetesine konuşan Yunanistan Cumhurbaşkanı Ekaterina Sakellaropoulou, “Yunanistan Türkiye ile iyi komşu olmak ve barış içinde yaşamak istiyor. Türkiye’de de tıpkı niyet varsa, biz buna hazırız” dedi.

Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, kutlamalara katılmak için Atina’ya gelen Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis’i karşılarken, “Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj gemilerini çekmesi, gerginliğin azalması yolunda attığı olumlu bir adımdır. Türkiye’nin bu iyi niyet gösterisinin daima hale gelmesini dilek ediyoruz” diye konuştu.

Bu yıl kutlama merasimlerine, Yunan Devleti’nin kuruluşuna fiilen takviye veren Rusya, İngiltere ve Fransa’nın yanı sıra ayaklanmayı uzaktan destekleyen ve savaş alanına istekli asker gönderen ABD’nin temsilcileri de katılacak.

Bu kapsamda İngiltere Prensi Charles ve eşi, Rusya Başbakanı Mihail Mişustinin ve eşi, Fransa Savunma Bakanı Florence Parly de merasimlere katılacak.

ABD uçak gemisi Eisenhower’ın Pire Limanı’na demirleyeceği, Amerikan ve Fransız savaş uçaklarının askeri geçit merasimlerinde şov yapacakları açıklandı.

Emin Oktay’ın tarih dersi kitaplarında “Yunan İsyanı” ismi altında yarım sayfa yer verilen Yunan ayaklanması, Yunan tarih dersi kitaplarında “Yunan ulusunun Osmanlı işgalinden kurtuluşu” olarak okutuluyor.

Türkiye’de “Osmanlı’ya karşı isyan ve ihanet” olarak nitelenen bu ayaklanma, Yunanistan’da “Kurtuluş Savaşı” olarak tanımlanıyor.

Resmen kurulup ilan edildiği 1832 yılına kadar Yunanistan diye bir ülke yoktu. Yalnızca bugünkü Yunanistan’dan öteki bütün Anadolu’da, Balkanlar’da ve Rusya’da yaşayan -adları Osmanlı’da Rum/Romalı olarak geçen- Helence konuşan Ortodoks Yunanlar vardı.

İ.Ö. Antik Yunan medeniyeti yıllarından sonra birinci evvel Roma; daha sonra Bizans ve son olarak Osmanlı imparatorluklarının hegemonyası altında yaşayan Helenler (Yunanlar), 1798 Fransız ihtilalinin tüm Avrupa’da yarattığı siyasi sarsıntılardan ilham alarak bağımsızlık savaşını 1821’de Mora yarımadasında başlattılar.

Fransız Devrimi‘nin tesiri

1821’den Yunan Devleti’nin resmen ilan edildiği 1832 yılına kadar Osmanlı kuvvetleriyle daima yaşanan kanlı çatışmalara, periyodun muhteşem güçlerinden Rusya, İngiltere ve Fransa’nın da katılması Yunan Devleti’nin doğmasına yol açacaktı.

Yunan ayaklanması fikri, aslında Fransız ihtilalinden 16 yıl sonra, 1814’te Rusya’nın Odessa kentinde Yunan tüccar ve aydınlarından oluşan “Filiki Eterya” isimli örgüt vasıtasıyla doğmuştu.

Rusya Çarı 1. Aleksandr’ın Yunan asıllı yaveri Aleksandr İpsilanti’nin 1820’de Osmanlı’ya bağlı Eflak Boğdan’a saldırısının püskürtülmesine karşın ayaklanma kıvılcımı kısa bir mühlet içinde Mora Yarımadası’na sıçramıştı.

Theodoros Kolokotronis, Yorgos Karaiskakis, Petrobey Mavromihalis, Nikitaras, Andrea Myaoulis üzere kumandanların başını çektiği ayaklanma sırasında Yunan isyancıların ortasında da iç savaşların çıkması Osmanlıların vakit zaman isyanı bastırmasına da yol açıyordu.

Yunan ayaklanmasının tarihçesine bakacak olursak:

1814’te Odessa’da kurulan “Filiki Eterya” ayaklanma fikrini yayan örgüt oldu.

1820’de Eflak Boğdan’da, İtalya’da (Napoli) başlayan ayaklanmalara paralel olarak Mora’ya sıçrayan ayaklanma, o devirdeki dengelerin bozulmasını istemeyen başta Avusturya şansölyesi Metternich olmak üzere “Kutsal İttifak”ı oluşturan Rusya ve Prusya, Osmanlı’nın lehine Yunan ayaklanmasına da karşı çıkıyordu.

Buna karşın 1821’de Yunan ihtilali 25 Mart’ta resmen ilan edildi ve tüm yarımadaya yayıldı.

Karşılıklı katliamlar

1821 ayaklanmasının önüne geçemediği gerekçesiyle “Rum milletinin başı” pozisyonundaki İstanbul Rum Patrik’i, birebir yılın Nisan ayında Sultan 2. Mahmut tarafından Patrikhane’nin giriş kapısına asıldı.

İstanbul ve Anadolu’daki Rum kiliseleri yakıldı, yağmalandı ve cinayetler işlendi. Rum maslahatgüzarların vazifeleri 1830 yılından sonra tekrar kendilerine iade edildi.

1821’in Eylül ayında Osmanlı idaresinin değerli merkezlerinden Trepoliça’da (bugünkü Tripolis) büyük katliamlar oldu. Kimi tarihçiye nazaran 20, kimine nazaran 35 bin Müslüman bayan, erkek, çocuk kılıçtan geçirildi.

O denli ki, Mora kumandanı Kolokotronis, Yunan asıllı Rus prensi Dimitri İpsilanti (Aleksandr’ın kardeşi) ve kumandanlardan Thomas Gordon’un, Trepoliça’ya geldiklerinde işlenen cinayetler ve yağmalamalar karşısında ürperdikleri Yunan tarih kitaplarına yazıldı. Yunan edebiyatına ve ağıt yakılan müziklere da husus olan katliamın, “komutanların buyruklarını dinlemeyen azgın çeteler tarafından yapıldığı” söylendi.

1822’nin Mart ayında bu sefer Sakız (Chios) adasında yaşandı. Sakız adasındaki ayaklanmayı bastırmak için adaya gönderilen Osmanlı kuvvetlerinin bayan, erkek, çocuk ayırmadan kimine nazaran 25 bin Hristiyanı katlettiği yazıldı.

Tıpkı yıl (1822) Mora Yarımadası’nda birinci Anayasa açıklandı.

Bu ve bu üzere karşılıklı katliamlar, dünya kamuoyunda büyük yankılar uyandırdı.

Lakin Batı dünyasının aydınları “Bağımsızlık heyecanı, maceracılık” ve “antik Yunan hayranlığı” ile Yunan ayaklanmasına maddi ve manevi takviye vermeye başladı.

Ünlü İngiliz şair Lord Byron, bütün servetini silah temini için ayaklanmaya hibe etti. 1824’te yakalandığı hastalığın sonucunda Yunan ihtilalinin merkezlerinden Messolongi’de öldü.

İç savaşlar

1823-1825 yılları ortasında Yunan kumandanlarla, siyasetçileri, aydınları ve toprak ağaları ortasında iç savaşlar çıktı. “Osmanlı’dan kurtarılan yerlerin paylaşımı ve idare usülü” için çıkan çatışmalar ayaklanma hareketini yavaşlattı.

Yunan donanma kumandanlarından Andreas Mialoulis siyasetçilerden hıncını almak için Yunan donanmasının amiral gemisi “Ellas”ı havaya uçurdu.

1825’te içteki çatışmalar sürerken, Sultan 2. Mahmud’un buyruğu ile Mısırlı kumandan İbrahim Paşa, donanmasıyla geldiği Mora Yarımadası’na saldırarak isyan odaklarını söndürmeye başladı. Mora, tekrar büyük katliamlara sahne oldu.

1827’nin Haziran ayında Londra’da toplanan Rusya, İngiltere ve Fransa önderleri, İbrahim Paşa ve ordularının Mora’dan ayrılması için ültimatom verdiler.

Tıpkı yılın Ekim ayında Mora’dan uzaklaşmayan İbrahim Paşa’nın donanması, Mora’nın ucundaki Navarin açıklarında üç devletin donanması karşısında mağlubiyete uğradı. 89 modüllük donanmanın 4’te 3’ü tahrip oldu. Olay Osmanlı tarihine “Navarin Faciası”, Batı tarihine ise “Navarin Zaferi” olarak geçti.

Navarin deniz muharebesi Yunan Devleti’nin geleceği için belirleyici olacaktı.

Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Muahedesi

1827’de, Yunan asıllı Rusya Dışişleri Bakanı İoannis Kapodistrias yeni kurulan devletin başına getirildi. Rusya Dışişleri Bakanı iken İsviçre idare biçimini ve anayasasını hazırlayan Kapodistrias, birçok ıslahatlar yaptı ve Yunan Devleti’nin temellerini attı.

1828’de patlak veren Osmanlı-Rus savaşında, Rus orduları İstanbul’un sırtlarına kadar ilerledi.

1829’da Edirne Mutabakatı imzalandı. Muahedenin unsurlarından biri Osmanlı idaresinin yeni kurulan “Yunanistan Cumhuriyeti”nin özerkliğini tanıması oldu.

1831’de Yunanistan’ın birinci yöneticisi Kapodistrias, batılılaşmayı sindiremeyen ve devletten daima tazminatlar isteyen 1821 kumandanlarından Mavromihalis kardeşler tarafından o periyottaki Başşehir Nafplion’da yol ortasında öldürüldü.

1832’de Yunanistan Devleti, Osmanlı idaresi tarafından da resmen tanındı.

Böylelikle Yunanistan’ın birinci hudutlarını oluşturan Mora Yarımadası ve yöresinde 1460’ta başlayan ve 400 yıl süren Osmanlı hegemonyası sona ermiş oldu.

Birebir yıl, İngiltere’nin baskılarıyla Yunanistan’a Kraliyet idaresi getirildi. Alman kökenli Otto von Wittelsbach “Yunanistan Kralı” tayin edildi.

100 yıl sonra

Yunanistan, tam 100 yıl sonra 1919’da bu kere karşı atağa geçecek ve Anadolu’yu işgal edecekti. Fakat 3 yıl süren Yunan işgali bu sefer Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı ile sona erecek ve 1923 Lozan Antlaşması ile iki ülkenin bugünkü sonları belirlenmiş olacaktı.

Yunanistan’ın hudutları 1832-1947 yılları ortasında kademeli olarak genişledi. Mora ayaklanması sırasında, yeni Yunanistan’ın sonlarının nereye kadar olacağı hakkında kimsenin bilgisi yoktu.

Emel, Yunanların (Rumların) yaşadığı tüm toprakların bağımsızlığını sağlamaktı.

Rusya’nın rolü

Tarihin cilvelerinden biri olsa gerek: Tarihteki olaylar Rusya’nın gerek Yunanistan gerekse Türkiye karşısındaki tavrını, her bir ülke üzere, kendi çıkarlarını gözeterek nasıl değiştirdiğini gösteriyor.

Rusya, Osmanlı’ya karşı ayaklanan ve dindaş olan Hristiyan Ortodoks Yunanlara verdiği askeri ve siyasi dayanağı 1821 Yunan ayaklanmasında gösterdi ve bugünkü Yunanistan’ın ortaya çıkmasında büyük rol oynadı.

Lakin birebir Rusya, 1917 ihtilalinden sonra -bu sefer SSCB olarak- yabancı ülkelerin ve bilhassa 1919-1922 ortasında Yunanistan’ın işgali altındaki Anadolu’da verilen Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı’na en büyük silah yardımı ve takviyesi veren ve Yunanistan’ın “Küçük Asya Faciası” olarak tarihe geçen mağlubiyetinde de büyük rol oynamıştı.

Cumhuriyet