Mario Camerini, “Ulysses” (1954)
Yol sineması kavramı baş oyuncuların bir baştan öteki başa ülke içinde seyahat yaptığı ve bu seyahat sırasında toplumsal, siyasal ve kültürel gerçekleri keşfettiği sinemaları tanımlar. Homeros’un üç bin yıllık destanı Odysseia tarihteki birinci değerli seyahat hikayesidir: Troya savaşına katılan Odysseus’un uzun yıllar sonrası ülkesi İthaka’ya dönüşü anlatılır. Odysseus, bu uzun seyahati sırasında büyücü Kirke ve su perisi Kalipso’nun adasına çıkar, ölüler kenti Hades’e Iner, deniz kızlarıyla, tepegöz Polyphemos’a rastlar. Karısı Penelope ve oğlu Telemakhos’a on yıl sonra kavuşabilir. Mario Camerini, Odysseus’un seyahatini (1954) milletlerarası bir oyuncu takımıyla çekti: Kirk Douglas, Silvana Mangano, Anthony Quinn, Rossana Podesta. Andrei Konchalovsky yine memleketler arası bir takımla (Armand Assante, Greta Scacchi, Irene Papas, Isabella Rossellini) gerçekleştirdi. Konchalovsky, sinemanın birtakım sahnelerini ülkemizin Akdeniz ve Ege kıyılarında çekti.
Stanley Donen, “Two for the Road” (1967)
Stanley Donen, “Two for the Road”da (İkili Yolculuk/1967) evli bir çifti tahlil etti. Bu çift (Audrey Hepburn-Albert Finney) Londra’dan Riviera’ya dek birebir seyahati hayatlarının üç farklı devrinde yaparlar. Donen, bu seyahatleri içiçe geçirerek muvaffakiyetle işlemiştir. “Easy Rider”da (Serseri Sürücü/1969) oyuncu-yönetmen Dennis Hooper, Los Angeles’tan New Orleans’taki Mardi Gras’ya gitmekte olan iki motosikletlinin (Peter Fonda-Dennis Hooper) Amerikan usulü şiddeti ve özgürlük arayışını stantlar. Amerikan yol sinemalarının kültü sayılan Easy Rider’da motosikletliler aramakta oldukları mutluluğa, kendilerine verilecek özgürlüğe hakikat yol alırlar.
Steven Spielberg, “Duel” (1971)
Amerika’da bir erkeğin arabası onun kalesidir; o denli ki otomobilindeyken o meskeninin dışında olsa da gitmekte olduğu yerlerin hükümdarıdır adeta. Steven Spielberg, “Duel”de (Takip/ 1971) bir satıcının (Dennis Weaver) Batı’daki karayolunda yaptığı otomobil seyahatini anlatır. Satıcı yolda iki kere dev üzere bir yakıt tankerini geçme gafletinde bulunur. Böylece sinema amansız bir takibe dönüşür. Sınırsız gücün sonunda sınırsız bir berbatlığa dönüşmesiyle ilgili bir yol sinemasıdır “Duel”.
Richard C. Sarafian, “Vanishing Point” (1971)
Richard C. Sarafian, “Vanishing Point”te (Ölüm Noktası/1971) eski bir denizcinin (Barry Newman) 15 saat boyunca orta vermeksizin Denver’den San Francisco’ya gidiş hikayesini betimler. Şoför yol boyunca hipilere, motosikletli çetelere, uyuşturucu satıcılarına, eşcinsellere, polislere rastlar Sarafian, 1970’lerin Amerika’sını yetkinlikle aktarmıştır.
Wim Wenders, “Paris Texsas” (1984)
Wim Wenders, yol ve seyahat temasını sıkça işleyen bir sinemacıdır. “Alice in the Cities” (Alis Kentlerde/1974), “The American Friend” (Amerikalı Arkadaş/1977), “Paris Texsas” (1984) sinemalarında Wenders’in anti kahramanları daima yollardadır. Büyük kentlerde yollarını şaşırırlar, hiçbir yerde uzun kalamazlar. “Kim olduğumu ve kimin ne olduğunu gitgide daha az anlıyorum” derler. Jim Jarmusch’un Wim Wenders’in yardımlarıyla çektiği “Stranger than Paradise” (Cenetten Garip/ 1984) başarılı bir yol sinemasıdır. Sinemanın anti kahramanları finalde “Nereye gidersek gidelim, her yer birbirine benziyor” derler.
Ridley Scott, “Thelma and Louise” (1991)
Ridley Scott, “Thelma and Louise”de (1991) Arkansaslı konut bayanı Thelma (Geena Davis) ile garson Louise’in (Susan Sarandon) sıkıcı tekdüze gündelik ömürlerinden kurtulmak için kendilerini yola vurmalarını irdeler. İki bayan da sinemanın sonunda yaşamaya geri dönmektense büyük bir umursamazlıkla vefata, yani özgürlüğe yanlışsız uçarlar.
Bernardo Bertolucci, “The Sheltering Sky” (1990)
İki İtalyan ustanın Michelangelo Antonioni “The Passenger” (Yolcu, 1975), Bernardo Bertolucci’nin “The Sheltering Sky” (Çölde Çay/1990) sinemaları içsel seyahatlerin işlendiği yapıtlardır. “The Passenger”da Antonioni bir gazetecinin (Jack Nicholson) düş gücüne ve bilinçaltına hakikat yol alır. “The Sheltering Sky”da Bertolucci, on yıllık evli bir çiftin (Debra Winger-John Malkovich) Kuzey Afrika’daki kimlik arayışlarını ele alır. Bu karı-koca, benlik, rahatlık ve çok bilinen anlayışlardan uzaklaşip varoluşçu bir seyahate yönelirler.
Andrei Tarkovsky, “Stalker” (1979)
Andrei Tarkovsky, “Stalker” (İz Sürücü/1979) isimli baş yapıtında askerlerle korunan bir meteorun bulunduğu bölgeye yapılan mistik bir seyahati anlatır. Bu yasak bölgeye giren kişinin dileğinin gerçekleştiği söylentisi vardır. Kutsal dağdaki efsanevi yaratık dev kuş Simurg’a gerçek yapılan bir yolculuk üzeredir bu seyahat.
Henri Georges-Clouzot, “Le Salaire de la Peur” (1953)
Fransız sinemasının en kıymetli seyahat sineması Henri Georges-Clouzot’nun “Le Salaire de la Peur”üdür (Korkunun Bedeli/ Dehşet Yolcuları, 1953). Nitrogliserin dolu iki kamyonu son derece sıkıntı bir yolda yerine ulaştırmaya çalışan dört adamın (Yves Montand, Charles Vanel, Peter Van Eyck, William Tubbs) endişeleri ve bunun tesirleri sinemanın temel bahsidir.
Theo Angelopoulos, “The Beekeeper” (1987)
Theo Angelopoulos, tinsel seyahat ve yol temasını birçok sinemasında derin bir ustalıkla işlemiştir. “The Beekeeper”da (Arıcı/1987) emekli olan bir köy öğretmeni (Marcello Mastroianni) ailesini gerisinde bırakarak Yunanistan’ın kuzeyinden güneyine hakikat seyahate çıkar. Arıcı, bu seyahatinde sessizliği, tarihi, aşkı ve tanrıyı bulacaktır.
Theo Angelopoulos, “Landscape in the Mist” (1989)
“Landscape in the Mist” (Puslu Manzaralar/1989) iki çocuğun babalarını arayış hikayesidir. Yunanistan’dan Almanya’ya hakikat yola çıkan abla-kardeş, iyiliği ve berbatlığı, gerçeği ve palavrası, sessizliği ve sözcükleri keşfederler.
Theo Angelopoulos, “Eternity and a Day” (1998)
“Ulysses’ Gaze”de (Ulis’in Bakışı/1995) Angelopoulos, Odysseus’un seyahatini doksanlı yıllara taşımıştır. Yunan kökenli Amerikalı direktör (Harvey Keitel) savaşın sürdüğü Balkanlar’da uzun vakittir kayıp olan Manaki kardeşlerin birinci sinemasını bulmak için yola çıkar. Bu dramatik seyahati sırasında direktör kendisiyle hesaplaşır. “Eternity and a Day” (Sonsuzluk ve Bir Gün/1998) tekrar direktörün uzman yol filmlerindendir.
Cumhuriyet
