Gazeteci Henry Trewhitt, gözlerini Lider Ronald Reagan’a kararlıkla dikti ve “Sayın Lider, birkaç haftadır düşündüğüm bir mevzuyu gündeme getirmek ve bunu da bilhassa ulusal güvenlik açısından yapmak istiyorum” dedi.
Takvimler, 1984 yılının ekim ayını gösteriyordu. Bir dört yıl daha başkanlık vazifesini sürdürmek için kampanyasına devam eden Reagan, rakibiyle canlı tartışma programında karşı karşıya gelmişti.
Birkaç hafta evvel yapılan bir evvelki canlı tartışmada berbat bir performans sergilemişti.
73 yaşında başkanlık için çok yaşlı olduğu kulaktan kulağa fısıldanıyordu.
Reagan, o periyot başkanlık koltuğunda oturan en yaşlı siyasetçiydi. Bu rekor, evvel 74 yaşındaki Donald Trump tarafından, onun rekoru da 77 yaşındaki Joe Biden tarafından kırıldı.
GÜÇ SORUYA ZEKİ CEVAP
Trewhitt, aslında Regan’ın gerilim altında çalışmaya devam edip edemeyeceğini anlamak istiyordu.
“Hiç de değil, Bay Trehwitt” diye cevapladı, Reagan gülümsemesini geri tutarak:
“Ve yaş sorununu bu kampanyanın gündemine getirmeyeceğimi ve siyasi kazanım ismine rakibimin gençliğini ve deneyimsizliğini kullanmayacağımı bilmenizi isterim.”
Verdiği bu cevap, seyircilerden kahkaha ve alkış aldı. Birkaç hafta sonra yapılan seçimlerden de ezici bir galibiyetle çıktı.
Halbuki Reagan’ın yaptığı espride sandığından daha çok gerçeklik hissesi vardı.
Yalnızca tecrübe değil, birebir vakitte “olgun kişilik” faktörü de Başkan’ın yanındaydı.
GİZEMLİ BİR DEĞİŞİM
Yaşlanmanın getirdiği fizikî dönüşümlere hepimiz aşinayız: Cilt esnekliğini kaybeder, diş etleri çekilir, burun uzar, saçlar tuhaf yerlerde çıkmaya, öteki yerlerden ise dökülmeye başlar ve hatta uzunluk da kısalır.
Bilim insanları, yaşlanmanın tesirleri üzerine onlarca yıl süren araştırmaların akabinde artık daha gizemli öbür bir değişikliği daha ortaya çıkardı.
Edinburgh Üniversitesi’nden psikolog René Mõttus, “Bu araştırmadan elde ettiğimiz net sonuçlara nazaran, hayatımız boyunca tıpkı insan olmayız” diyor.
Çoğumuz kişiliğimizin hayatımız boyunca nispeten birebir olduğunu düşünmek isteriz. Lakin araştırmalar durumun pek de bu türlü olmadığını gösteriyor.
Karakter özelliklerimiz daima değişiyor ve 70 ile 80’li yaşlara gelindiğinde ise beşerler kıymetli bir dönüşüm geçirmiş oluyor..
Kişiliklerimizin kademeli olarak değişmesinin kimi olumlu yanları da var.
Daha vicdanlı, daha beğenilen ve daha az nevrotik olabiliyoruz.
Makyavelist yaklaşımlar, narsisizm ve psikopatiyi içeren ve “Karanlık Üçlü” olarak tanımlanan kişilik özellikleri, azalma eğilime girer ve böylelikle cürüm sürece ya da unsur bağımlılığı üzere ziyanlı davranışlara bulaşma riski de azalır.
Araştırmalar, daha fedakar ve itimat duygusu yüksek bireylere dönüştüğümüzü ortaya koyuyor. Yaşla birlikte irade gücünün arttığı ve mizah anlayışının da geliştiği görülüyor.
Ayrıyeten, ilerleyen yaşlarda beşerler hisleri üzerinde daha fazla denetim sahibi olmaya başlıyor.
Bu araştırmanın sonuçları aslında yaşlıların daha huysuz ve geçimsiz olduğu klişesinin de değişmesi gerektiğine işaret ediyor.
DAHA DEĞİŞKEN VE UYSAL KİŞİLİKLER
Uzmanların yıllardır düşündüğünün bilakis, insanların kişilik özelliklerinin çocuklukta ya da 30’lu yaşlarda sabitlenmek yerine, daha akıcı ve şekillenebilir olduğu anlaşılıyor.
Mõttus, “İnsanlar daha iyi ve toplumsal olarak daha uyumlu hale geliyor. Ömürle ilgili beklentileri ile toplumun talepleri ortasında giderek daha iyi bir istikrar kurmaya başlıyor” diyor.
Psikologlar, yaşlandıkça meydana gelen değişim sürecini “kişilik olgunlaşması” olarak isimlendiriyor.
Bu, gençlik periyotlarında başlayan ve en azından 80’li yaşlara devam eden kademeli ve fark edilmesi güç bir değişim.
Farklı bir halde bu kozmik bir müddet. Bu eğilim, Guatemala’dan Hindistan’a kadar tüm kültürlerde görülüyor.
Houston Üniversitesi’nde toplumsal psikolog Rodica Damian, “Bu kişilik değişikliklerine kıymet yargıları koymak ekseriyetle tartışmalı bir durum. Fakat bunun yararlı olduklarına dair bulgular mevcut” diyor.
Örneğin duygusal istikrarın düşük olması akıl sıhhati meseleleri, yüksek mevt oranları ve boşanma üzere olaylarla ilişkilendiriliyor.
Öteki yandan Damian, vicdanlı birinin bulaşıkları yıkamak üzere işlere yardımcı olma ya da aldatma eğiliminin düşük olmasından ötürü hayat arkadaşının daha keyifli mümkünlüğünün yüksek olduğunu belirtiyor.
KİŞİLİKLERİMİZİN DAHA İSTİKRARLI YANI
Yaşlandıkça kişiliklerimiz belli bir tarafa yanlışsız evrilirken, birebir yaş kümesindeki beşerlerle kıyaslandığında belirli bir istikrar olduğu da gözlemleniyor.
Örneğin, yaşlandıkça bir kişinin nevrotiklik seviyesinin azalması beklenir. Bununla birlikte 11 yaşındayken yaşıtlarına nazaran daha nevrotik olan bir kişi, 80 yaşına geldiğinde de yeniden kendi yaş kümesindeki en nevrotiklerden biri olabilir.
Damian, “Özümüz muhakkak seviyede birebir kaldığı için yaşıtlarımızla kıyaslandığında sıralamamızda fazla bir değişim olmaması olağan. Fakat kendimize nazaran, kişiliklerimiz kesin değil, değiştirilebilir şeyler” diyor.
KİŞİLİK DEĞİŞİKLİKLERİ NASIL GELİŞİR?
Kişilik olgunlaşması üniversal bir olgu olduğundan birtakım bilim insanları kişilik değişiminin genetik etkenlerden ya da evrimsel güçlerden kaynaklanıyor olabileceğini düşünüyor.
Öbür yandan öbür uzmanlar ise kişiliklerimizin kısmen genetik ögeler tarafından şekillendirildiğine lakin ömrümüz boyunca toplumsal baskılarla dönüştürüldüğüne inanıyor.
Örneğin, California Üniversitesi’nden psikolog Wiebke Bleidorn’un araştırması, insanların evlenmek, çalışma hayatına atılmak ve yetişkin sorumluluklarına üstlenmek üzere daha süratli büyümelerinin beklendiği toplumlarda kişiliklerinin de daha genç yaşta olgunlaşma eğiliminde olduğunu ortaya koydu.
Damian, “İnsanlar davranışlarını değiştirmeye ve vakitle daha sorumlu olmaya zorlanıyorlar. Kişiliklerimiz hayatın zorluklarıyla başa çıkmamıza yardımcı olmak için değişiyor” diyor.
Pekala lakin çok yaşlandığımızda neler olur?
Ömür süremiz boyunca nasıl değiştiğimizi incelemenin iki mümkün yolu var.
Birincisi, farklı yaş kümelerine mensup çok sayıda insanı ele almak ve kişilikleri ortasındaki farkları incelemek.
Bu tekniğin problemlerinden birisi, belli bir devrin kültürü tarafından şekillendirilmiş jenerasyon özelliklerinin kazara yaşlandıkça meydana gelen değişimlerle karıştırmanın kolay olması.
UZUN PERİYODİK BİR ÇALIŞMA
Bunun ikinci yolu ise bir küme beşerinin hayatları boyunca büyümelerini takip etmek.
İskoçya’da bu türlü bir çalışma yapıldı. Mõttus, Edinburgh Üniversitesi’ndeki meslektaşları ile birlikte yıllar boyunca yüzlerce kişinin kişilik dönüşümlerini izledi.
Mõttus, “İki farklı insan kümemiz olduğu ve her ikisi de birebir ölçümlere tabi tutulduğu için, her iki stratejiyi de tıpkı anda kullanabildik” diyor.
Bu araştırmada iki jenerasyon ortasında önemli farklar olduğu anlaşıldı.
Mõttus, “Bence bu mantıklı, zira yaşlılıkta insanların başına gelenler de hızlanmaya başlıyor” diyor ve yaş ilerledikçe sıhhatin bozulduğunu, hayatlarında kıymetli insanları kaybetmeye başladıklarına dikkat çekiyor.
Kişiliklerimizin hayatımız boyunca değiştiğini bilmek bunları takip edebilmek için de kıymet taşıyor.
Damian, “İnsanlar uzun mühlet bu türlü olmadığını düşündü. Artık kişiliklerimizin ahenk sağlayabildiğini görüyoruz ve bu, hayatın bize getirdiği zorluklarla başa çıkmamıza yardımcı oluyor” diyor.
Cumhuriyet