Tahran-Ankara sınırında tansiyonlar yeni değil. Lakin son yıllarda komşuluk münasebetleri vurgusuyla birlikte bölgesel hususlarda “kazan kazan” bir tavır izlenme stratejisi hâkim. Bunda, Ankara ile Riyad liderliğindeki Sünni Körfez ülkeleri ortasındaki yüksek tansiyon, bu cephenin yeniden Ankara ile yakın bağlardaki Katar’a yönelik İhvan ve Şii İran’la yakın bağlantılar suçlamalarıyla uyguladığı baskının da tesiri var. Bu bileşenler de Ankara-Tahran’ı, farklı vurgularla da olsa, İsrail’e karşı cephede yer yer bir ortaya getiriyor.
ALANDA DEĞİŞEN DENKLEM
İran’la Türkiye’nin işbirliği modelinde Rusya’yla birlikte oluşturulan, Suriye konusunda Astana formatı ise değerli bir yer tutuyor. Bu, farklılıklardan fazla ortak yaklaşım odaklı işbirliği modeli açısından güçlü bir örnek. Fakat bu sürecin başlamasından yaklaşık 3 yıl sonra Suriye’de alanda pek çok denklem de değişmiş durumda. Savaşın seyrinde Şam idaresine hayat verenin, Rusya ve İran’ın tam kapsamlı dayanağı olduğu malum.
Fakat İdlib krizi dışında Rusya’dan artık çatışma telaffuzları yerine, Suriye’nin yine inşası, istikrarına odaklanılması, sığınmacıların dönmesi için kuralların oluşturulması, memleketler arası takviye davetleri yükseliyor. Elbette bunda Rusya’nın savaşın ağır maliyetinden yorulduğunu, artık ticaretin, kalkınmanın kendi faydasına da dönecek biçimde başlaması isteği da var.
Milletlerarası takviye denince ise İran’a karşı ABD bloğu set çekiyor. Moskova’nın Esad idaresi üzerindeki tesiri üzere Tahran da yıllar uzunluğu askeri, siyasi büyük yatırım yaptığı, milletlerarası güç satrancını neredeyse üzerine inşa ettiği Suriye konusunda kazandığı alanı yitirmeme gayesinde. Şam ile işbirliğini pekiştirerek ben de burdayım diyor. İşte bu kısımda da bir yandan Moskova, öbür yandan Ankara çizgisiyle farklı kulvarda kalabiliyor. Husus tekrar ABD, İsrail ve onların Şii İran zıtlığındaki Sünni Körfez cephesine dönüyor.
MOSKOVA’NIN İSRAİL TAVRI
Bu cephe Irak’ta tesirini artıran Tahran’ı Suriye’de kısıtlama peşinde. Rusya’nın pragramist, bölgesel istikrarlar vurgulu dış siyaset yaklaşımında İsrail ile de yakın bağlar var. Bu nedenle İsrail’in İran’ın bölgede faal güç olmasına karşı uyguladığı askeri, siyasi siyasetlere birçok sefer yorumsuz kalıyor.
Kısaca İran’a, Suriye’de belirli bölgeler için çizilen sonda kalması tarafındaki yaklaşımı üstü kapalı destekliyor. İran’a yönelik bu türlü bir tavrın Ankara için de geçerli olduğunu söylemek mümkün. İdlib’de Şam idaresine dayanak veren İran dayanaklı kümelere yönelik TSK ve dayanaklı muhalif kümelerin operasyon düzenlediği tezleri geçmişte gündeme yansımıştı. Suriye’nin dışında Tahran’ı son devirde geren bir öteki mevzu ise Dağlık Karabağ savaşı.
İran, Trump’lı periyottaki ABD-İsrail’in görünür baskısı altındayken Bakû-Erivan sınırında Rusya arabuluculuğunda varılan ateşkes, Ermenistan’ın Dağlık Karabağ işgalinin kısmi sona ermesiyle bölgede dengelerin değişmesinin alarmında. Moskova’nın bu sefer Erivan’a tam art çıkmaması ise Tahran’ı biraz şaşırtmış halde. Suriye’de üçlü işbirliği modelinin bu defa Rusya-Türkiye sınırında Azerbaycan üzerinden yapılması karşısında temkinli. Bakû’ya dayanak veren Türkiye’nin NATO üyesi olarak bölgede aktiflik kazanması, Rusya’nın barış gücü atılımıyla alana konuşlanması kuşkusuz Tahran’da dikkatle izleniyor. Moskova da bunun farkında.
Rus Dışişleri Bakanı Lavrov’un İran basınına “Dağlık Karabağ’daki ihtilafın tahlilinde İran’ın çıkarlarının göz arkası edilmediği” demeci dikkat çekti. Bu kelamlar Tahran’ı iknaya kâfi mi, bilinmez… Nükleer faaliyetleri dışında Tahran’ın muhaliflere baskısı, insan hakları karnesi konusunda memleketler arası toplumla yaşadığı tansiyon yeni değil. Lakin Türkiye’deki operasyonların aleni açığa dökülmesi zamanlama açısından da değişik. Ankara-Tahran’ın uzun müddettir farklılıklardan fazla ortak tavırlara odaklandıkları istikrar siyasetinde kırılma noktası olup olmayacağı iki ülke ortasındaki diplomasi trafiği, tonunun nasıl ilerleyeceğine bağlı.
Cumhuriyet
