Başşehir Üniversitesi Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, bankaların takipteki kredi probleminin daha da büyüyeceğini vurgulayarak, “Mali yapısı zora düşen bankalar, başta küçülme olmak üzere çeşitli tahlil arayışlarına girmek zorunda kalabilirler” uyarısı yaptı.
Sorunun kangren haline gelmeden tahlile kavuşturulmasının kıymetli olduğuna dikkat çeken Babuşçu, “Pandemi krizinin tüm yükü dar gelirli vatandaşa ve bankaların üzerine kaldı” dedi. Prof. Dr. Şenol Babuşçu ile bankacılık dalını konuştuk.
– Bilhassa Haziran ayında olağanlaşma ile birlikte önemli bir kredi genişlemesine gidildi. Sizce, kredi genişlemesinin yansıması ne olacak?
Pandemi sonrası bankaların kredi büyümesini hızlandırmaları için çeşitli zorlayıcı uygulamalar devreye sokuldu. Bu nedenle bankalar her ne kadar kredi taleplerinin risklilik düzeyine ait görüş oluştursalar da, kredi kararlarında bu görüşleri kıymetli ölçüde dikkate alamadılar. Yapılan bu düzenlemeler şöyledir:
Bunlardan birincisi Etkin Rasyosu. BDDK tarafından yapılan bu düzenleme, bankaların topladıkları kaynakların öncelikle kredilere yönlendirilmesini sağlamaya yönelik bir mecburilik getiren rasyo idi. Rasyoyu tutturmak için bankalar apar topar kredi kullandırmaya başladılar.
Düzenleme, rasyoyu tutturamayan bankalara yüksek cezalar öngörmekteydi. Gerçekten rasyoyu tutturamayan bankalar yüksek cezalar ödemek zorunda kaldılar. Bu kapsamda, bankaların kredi verirken bu rasyoyu tutturmak mecburiliği nedeni ile çok riskli gördüğü ve uygulamada aslında kredilendirmeyeceği müşterilerini de kredilendirdiği bilinmektedir.
İkinci düzenleme ise zarurî karşılık oranlarının ve getirilerinin kredi artışına bağlanması idi. Yüksek kredi artışı sağlayamayan bankalar Merkez Bankasına daha fazla zarurî karşılık yatıracak ve mecburî karşılıklardan daha düşük getiri elde edeceklerdi. Bu durum gereğince kredi artışı sağlayamayan bankalara rekabetin yüksek olduğu bankacılık bölümünde önemli maliyet getirdi ve dezavantaj yarattı. Bu iki düzenleme bankaların rasyonel araştırmalar yapmadan kredi kullandırılmasına neden olduğu üzere öteki yan tesir de yarattı. Kamu bankalarının pazar hisselerinin artması sunucunu getirdi.
Kredilerin müşteri kümelerin nazaran rakamsal artışına bakıldığında, tüm kredi kümelerinde 2020 yılı başından itibaren üst istikametli trend izlenmektedir.
Bilhassa pandemi periyodunda ferdi ve KOBİ kredilerinde yüksek bir artış sürat izlenmektedir. Bu gelişmelerin yansımalarından birisi de bankacılık bölümünde en büyük bankalar sıralamasındaki önemli değişimdir.
Kamu bankaları 2000 Kasım – 2001 Şubat krizleri sonrasında önemli manada finansal yapılanma sonucu pazar hissesi küçülmüş ve asli vazifelerine dönme yolunda kıymetli adımlar atmıştır. Son yıllarda ise kamu bankalarının bilhassa de 2020 yılında görülmemiş bir süratle bölüm hissesini başta kredi olmak üzere mevduat ve faal büyüklüğünde artırmaya başladığı ve bunu devam ettirdiği görülmektedir.
Bankaların sermaye sahipliği açısından 2020 yılı 9 aylık periyottaki kredi artış oranlarına bakıldığında, kamu bankaların önemli seviyede artış gösterdiği görülmektedir. Kamu bankalarının kredilerindeki artış oranında bilhassa 2020 yılı dikkat caziptir. Öteki banka kümelerindeki artışların değerli kısmı Etkin Rasyosu ve gibisi yasal zorlamalar nedeniyle olduğu rahatlıkla söz edilebilir. Bu artışın sonucu doğal olarak bölüm hisselerine yansımıştır.
Kredi genişlemesinin bir öteki yansıması, dalın berbatlaşan kredi portföyünün kalitesi sonucu aslında sorun olarak görünen takipteki kredi rasyosunun daha da artacağıdır. Bu artışın tesirinin yalnızca bankalara olmayacağı açıktır. İktisadın en değerli bölümünün yaşayacağı sorun tüm ekonomiyi ilgilendirecektir. Mali yapısı zora düşen bankalar, başta küçülme olmak üzere çeşitli tahlil arayışlarına girmek zorunda kalabilirler.
ŞİRKETLER KREDİ ALAMAYABİLİR
– Sıkıntılı krediler konusunda önemli ihtarlar kelam konusu, bankaların takipteki alacakları yüzde 4 düzeyini aşmış görünüyor. Sizce bu noktada ne çeşit zahmetlerle karşılaşılacak?
Bir bankanın faal kalitesi denildiğinde birinci bakılan gösterge “Takipteki Krediler/Toplam Krediler” rasyosudur. Kesimin en büyük 7 bankasının bu rasyosu önemli düzeydir. Bu sorunun çözülebilmesinin yalnızca bankaların inisiyatifinde olduğunu düşünmüyorum. Hakikaten bir taraftan faal rasyosu biçimi düzenlemeler, bir taraftan mecburî karşılık oranlarında, nezaret ve kontrol otoritesi tarafından konulan kredi büyüme oranlarını gerçek olarak yakalayamayan bankalara daha yüksek mecburî karşılık uygulayarak cezalandırıcı uygulamalar yapılması, dalın kredi verirken uyguladığı risk hassasiyeti düzeyini mecburî olarak aşağıya çekmiştir. Bu da doğal olarak vakit içinde takipteki kredi rasyosuna yansımaktadır.
2021 yılında bu meselelere birkaç sorun daha eklenecektir. Hakikaten BDDK’nin evvel mart ayında çıkardığı daha sonra da geçtiğimiz günlerde hem uygulamanın son tarihini uzattığı hem de ek düzenlemeler getirdiği Karar, bankacılık dalının finansal tablolarının yıl sonunda muhakkak ölçüde iyi görünmesini sağlamakla birlikte, sıkıntıların katlanarak gelecek yıla ötelenmesine yol açacaktır. Aslında takip oranlarını biz bankaların bağımsız kontrolden geçmiş finansal tablolarından çıkarmaktayız. Fakat bu oranların çeşitli nedenlerle gerçek yüzünü göremiyoruz. Aslında oranlar bu düzeyin epeyce üzerinde.
Zira: Ağır biçimde kredilerde uygulanan yine yapılandırmalar (aynı müşteri için 4, 5 hatta 6. defa yapılandırmalar). Pandemi sürecinde işletmeleri desteklemek emeliyle verilen kredilerin üretime gitmek yerine mevcut kredilerin anapara/faiz ödemelerinde yaşanan gecikmeleri temizlemek için kullanılmış olması. Finansal tabloların asıl durumu yansıtmıyor olmasının bir başka nedeni, bilhassa BDDK’nin Mart ayında kredi gösterimine ait yapmış olduğu düzenlemenin tesiridir. Ödemelerinde gecike yaşanan kredilerde takibe transfer müddetinde bekleme 90 günden 180 güne çıkarılmıştır. Bu da aslında problemli kredinin canlı kredi üzere finansal tablolarda görünmesine neden olmaktadır. Bir öteki uygulama ise şudur: Daha evvel, takip hesaplarında iken yapılandırılan ve bir mühlet sonra yakın izleme alınan kredilerin ödemesinde 30 günden fazla gecikme olması durumunda bu krediler tekrar takip hesaplarına alınmakta idi. Yapılan düzenleme ile bu uygulama değiştirildi. Yapılandırmadan bir mühlet sonra yakın izleme hesaplarına aktarılan bu tip kredilerin geri ödemelerinde sorun yaşansa bile yakın izleme hesaplarında kalmaları sağlanmıştır. Aslında problemli özellikte ve ödenmeyen krediler canlı kredi üzere banka bilançolarında izlenecektir.
Öteki bir ayrıntı düzenleme de tekrar takip hesaplarında izlenmesi gereken kredi hacmini muhasebesel olarak düşük göstermeye yöneliktir. Takip hesaplarında yapılandırılan krediler 1 yıl boyunca yapılandırma sonrasında takip hesaplarında izlenip, iyi hal durumunda yakın izlemeye alınırken, düzenleme ile bekleme mühleti 6 aya indirildi. Bu kapsamda aslında hala riski büyük olan kredilerin takipte görünmesi yerine yakın izlemede yer almasına fırsat verildi.
Takip açısından bakıldığında toplam krediler içinde hacim olarak hissesi az olmakla birlikte oransal olarak KOBİ kredilerindeki takip oranı dikkat çekmektedir.
Artık olağan bu sayılar 2020 yılının 3. çeyreğine ilişkin sayılar. Yıl sonu sayılarının bu düzeylerde olacağını düşünmekteyim. BDDK’nın hem problemli kredilerin takip hesaplarında izlenmeye başlanma müddetini uzatması hem de üstte ayrıntılarını belirttiğim bu mevzuya ait yapılan başka düzenlemelerin geçerlilik müddeti Haziran 2021’de bitecek. Şayet yeni bir düzenleme daha gelmez ise biz aşikâr ölçülerde dalın kredi portföyünün kalitesini, riskliliğini ve meşakkatlerini daha net görmeye başlayabileceğiz.
Bankacılık bölümünün üzerindeki tüm bu yükler, bankaların faaliyetlerinin 2021 yılında sürdürülmesinde alışılmış ki zorluklara yol açabilir. Olağan şartlarda kredi verilebilecek müşteriler, tahminen de önümüzdeki yıl kredi kullanamayacak. Zira yasal düzenlemeler çerçevesinde bankaların verecekleri krediler özkaynakları ile ilişkilendirilmiş durumda. Müşterinin ödeme gücü ne kadar iyi olursa olsun, şayet banka mevcut özkaynağı ile üstlenebileceği risk kapasitesini doldurmuş ise, istese de yeni müşterileri gereğince kredilendiremeyebilir. Bu da bir öteki ıstırap olarak karşımıza çıkabilecek senaryolar ortasında.
Pandeminin sürat kesmemesi durumunda yalnızca ülke içi değil ülke dışlından yansıyacak ıstıraplar da olabilecektir. Bankalar tahminen yurtdışından borçlanmada geçmişteki kadar rahat olamayacaklar. Bu da kaynak bulmada kasvet demektir.
Mevduat dışı kaynak yaratabilecek alanlar muhakkak. Menkul değer ihracı bunlardan birisi. Fakat menkul değer ihracı yoluyla da olağan piyasa şartlarında gereğince kaynak sağlanamadığı dikkate alınırsa, 2021 için bu enstrümanın sağlayacağı bir katkı çok fazla olmayacaktır.
Mevduat tarafında ise, enflasyon ve faizlerdeki dalgalanma, mevduat müşterisinde yabancı para mevduata yönelme formunda tesirini göstermektedir. Mevduat müşterisi çok çabuk aksiyon alabilmekte ve çabucak yabancı paraya tasarruflarını çevirebilmektedir. Gerçekten Haziran 2020 dışında yıl boyunca yabancı para mevduatın toplam mevduat içindeki hissesi yüzde 50’nin üzerine gerçekleşmiştir.
340 MİLYAR TL’LİK SIKINTILI KREDİ
– Sizce şu anda Türkiye’deki bankaların bilançoları ne durumda hakikaten korkulacak bir durum kelam konusu mu? Kaynak gereksinimi nasıl karşılanacak?
Bilançolar korkulacak durumda değil lakin sıkıntıları çözmek yerine ötelemeye devam edersek ileride daha büyük kasvetler yaşamak zorunda kalırız. 2020 Eylül ayı sonu itibariyle bankacılık kesiminde görünen takipteki alacaklar yaklaşık 160 milyar TL ve kredilere oranı yüzde 4’ler civarında. Fakat bir de görünmeyen meblağ var. Hakikaten, ödemelerde aksaması bulunan, yine yapılandırılan, takipteki alacaklara atmadan bekletilen 360 milyar TL civarında bir fiyat var. İkinci küme krediler dediğimiz (yakın izlemedeki krediler) kredi sayısının benim iyimser varsayımlarıma nazaran en az yarısı ödenmeyecek. 160 milyar TL takipteki alacakların üzerine bu sayısı da eklersek toplam takipteki alacak meblağı 340 milyar TL’ye ulaşır. Bu meblağa ayrılan karşılık 90 milyar TL civarında olacaktır. Kalan 250 milyar TL’nin karşılık ayrılması yani ziyan yazılması gerekiyor.
Bu durum bankaları özkaynak sorunu ile karşı karşıya getirir. Zira bankacılık kesiminin özkaynakları 540 milyar TL . Biraz evvel bahsettiğim nedenlerle, karşılık ayrılıp 250 milyar TL ziyan yazılırsa özkaynaklar yaklaşık yarı yarıya azalarak 290 milyar TL civarına iner. Bankacılık dalı bu durumda önemli özkaynak sorunu yaşar ve “sermaye yeterliliği” sorunu ortaya çıkar. Sermaye Yeterliliği Oranları yasal sonun altına düşer. Banka sahiplerinin bankalarına ek sermaye koyması gerekir.
Takipteki kredi probleminin asıl durumu ile yüzleşilmeli, gerçek resme nazaran tahlillere başlanmalıdır.
SORUNUN KANGREN HALİNE GELMEDEN ÇÖZÜLMELİ
– Takipteki kredi problemini büyütmek yerine çözmek için önümüzdeki periyotta hangi adımlar atılmalı?
Temerrüt durumundaki kredilerin tahsilatı için gayret harcanmalı. Daha sonra bu krediler incelenerek: Ödeme konusunda ümit vaat edenler yapılandırılmalı/ yeni ödeme planına bağlanmalıdır.
Ümit vaat etmeyenlerden Varlık İdare Şirketlerine satılabilecek olanlar satılmalıdır. Hiç tahlil üretilmeyenler için ise aktiften silme gerçekleştirilmelidir. Bu sürecin en kıymetli tesirlerinden birisi de bankalara sermaye güçlendirmesinin gerekecek olmasıdır.
Bölümün Eylül 2020 sonu özkaynak sayısı yaklaşık 540 milyar TL, Pasif içindeki hissesi yüzde 9,7. 3. 4. ve 5. kümede yer alan krediler için ayrılan karşılık meblağı Eylül 2020 tarihi itibariyle yaklaşık 90 milyar TL’dir.
Görülüyor ki sorunun kangren haline gelmeden tahlile kavuşturulması çok kıymetlidir.
Hatırlanmalıdır ki, geçmişte hem Merkez Bankası’ndan Hazine’nin kullandığı kısa vadeli avans uygulaması ile hem de kamu bankalarında yaratılan misyon ziyanlarının 2000 Kasım-2001 Şubat krizlerinin temel nedenleri olduğu hususudur.
Teknolojik gelişmelerin bankacılık dalına maliyet tesiri bölüm karlılığını olumsuz etkileyecektir.
2021 yılı içinde bir öteki kıymetli mevzu teknolojik gelişmelerin kesime yansımasının daha net görülecek olmasıdır. Pandemi süreci tüm bölümlerde olduğu üzere bankacılık dalında de gelecek on yıllarda yapılması planlanan çok sayıda değişimin aylarla bazen de günlerle söz edilecek müddetlerde gerçekleştirilmiş olmasıdır. Mesai müddetleri kısaldı, fiziken şube ve genel müdürlükte çalışan sayıları azaldı, konuttan çalışma sistemi çok süratli devreye girdi. Müşteriler salgının da etkilemesi ile banka çalışanı ile yüz yüze gelmek yerine daha ağır teknolojiyi kullanmayı tercih ettiler. Dolayısı ile yüksek maliyetli teknoloji, bilgi güvenliği yatırımları kısa sürece bankalar tarafından yapıldı.
İş yapış biçimleri değişti. Daha da değişecek. Tertip olarak bankalar küçülüyor. Şube sayıları, çalışan sayıları azalıyor.
2015-09.2020 ortasındaki devirde; şube sayısında yüzde 10, çalışan sayısında da yüzde 7 civarında azalma olmuştur. Şube sayısındaki azalmasının süratli olmasının sebebi, müşteriye ulaşımda teknolojinin çok daha süratli kullanılmaya başlanılmasıdır. Önümüzdeki yıllarda da şube ve çalışan sayısında azalışın devam edeceğini düşünmekteyim.
PANDEMİNİN YÜKÜ DAR GELİRLİYE VE BANKALARIN ÜZERİNE KALDI
– Pekala ne yapılmalı?
Bankaların asıl fonksiyonlarını yerine getirmeleri sağlanmalıdır.
Bir öbür kıymetli konu, bankaların gerçek işlevlerini yerine getirmelerine müsaade verilmelidir. Bankaların vazifesi iktisattaki sıkıntılara tahlil üretmek olarak görülmemelidir. Bankaların temel misyonları aşikardır.
Mayıs-Ağustos devrinde uygulanan negatif faiz siyaseti ile tasarruf sahipleri ziyana uğratıldı. Birebir devirde bankalara Faal Rasyosu zoruyla düşük faizli kredi kullandırıldı. Böylelikle tasarruf sahiplerinden kredi müşterilerine rant transferi yapıldı.
İktisattaki sıkıntıların bir kısmı para siyaseti, orta ve uzun vadeli olarak da maliye siyasetleri kullanılarak tahlile yönelik adımların devlet tarafından atılması gerekliliğidir.
Zira bankalar ticari işletmeler olup, halktan topladığı parayı tekrar halka ödünç veren düzeneğin dişlileridir. Bankaların iktisattaki birey ve işletmelere kullandırdığı kaynaklar kendisine at olmayıp, yeniden halktan geri vermek kelamı ile topladığı ödünçlerdir. Bankaların kredinin faizini silmesi, anaparasını almaması üzere bir alternatif sistemin özüne alışılmamıştır. Bu cins beklentiler bankacılık bölümünün giderek çözülemez meselelerin içine girmesine ve tahlilsiz problemlerin ortasında kalmasına yol açar.
“Dünya ülkeleri pandemi nedeni ile vatandaşa nakdî takviyesi direkt verdi. Ülkemizde ise bankalara ucuz kredi verdirildi. Kredilerle destekleme banka bilançolarını bozdu. Gerçek şahıslara ve emeline ulaşmadı. Pandemi krizinin tüm yükü dar gelirli vatandaşa ve bankaların üzerine kaldı.”
BUZDAĞININ GÖRÜNMEYEN YÜZÜ
– Türk bankaları şu andaki krizi aşabilecek durumda mı, bankaların zayıf yanları neler?
Bugünkü durumda, önemli bir takipteki kredi sorunu var. Tıpkı vakitte buzdağının görünmeyen yüzü olan, canlı kredi üzere görünüp, aslında ödenmeme durumu kelam konusu olan krediler var.
Bir öbür kasvet bankaların bilançolarındaki vade uyumsuzluğunun yarattığı problemlerdir. Şöyle ki: bankacılık bölümünün en değerli kaynağı olan mevduatın ortalama vadesi 32 gün civarında iken, bunları kullandırdığı kredinin ortalama vadesi ise 2,5-3 yıldır.
Bu ne manaya geliyor. Borcunuz var. Ortalama her 32 günde bir mevduatın vadesi doluyor. Vade bitiminde piyasa faizi ne ise o faizle yine borcunuzu fiyatlamanız gerekiyor.
Öbür taraftan daha evvelce aldığınız bu borcu 3 yıl vadeli kredi olarak fiyatladınız ve kullandırdınız. 3 yıl boyunca faiz geliriniz en başta belirlediğiniz ne ise o faiz üzerinden olacak. Yani borcunuzun maliyeti 32 günde bir piyasa gelişmelerine nazaran değişirken, alacağınızın getirisi 3 yıl boyunca sabit kalıyor.
Pekala bunun sonucu ne olur? En yeni örnekle karşılık verelim. Bankalar bu yıl içinde Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında yüzde 7-8 mevduat faizi ile kaynak toplayıp, bunu yüzde 9-10 faizle kredi olarak verdi. Merkez Bankası’nın son iki toplantısında alınan kararlarla yükselen faizler sonucu bugün mevduat faizi yüzde 18 civarında. Pekala bankaların kredi gelirlerine temel oran kaç? yüzde 10. Ortadaki farka faiz ziyanı diyoruz. Sebebi: bankacılık bölümünün borçları ile alacakları ortasındaki vade farkı.
Bir öteki mevzu, 2020 yılında yaşanan pandemi sonucu bankaların süratle ve mecburî olarak değişen iş yapış biçimleri teknolojiye kısa müddette yüksek meblağlarda yatım yapılmasını gerektirdi. Bu yatırımlar 2021 yılında da devam edecek. Pekala bu faaliyetlerin sonucu bankalar nasıl etkilenir? Faiz dışı masraf artışı, karın düşüşü halinde etkilenecektir.
Aslında üstte saydığım her mevzu sonuç olarak bankanın karlılığının azalmasına neden olmaktadır. Lakin kelam konusu olan yalnızca karlılıktaki azalma değildir. Zira kar, özkaynakları destekleyen bir alt kalem pozisyonundadır. Bankaların özkaynak kalemini hayati bir organ olan kalbe benzetebiliriz. Kalbiniz ne kadar güçlü ise, bedeninizi o kadar iyi, sağlıklı ve uzun soluklu taşır. Başka organları besler. Birebir halde bir bankanın özkaynakları da bankanın kalbi üzeredir. Ne kadar güçlü özkaynağı var ise, çabucak hemen tüm bankacılık faaliyetleri dolaylı-dolaysız bir formda özkaynaklarla yasal olarak ilişkilendirilmiştir. Bu ise bankaların faaliyetlerinde rahat hareket etmelerine, karlı alanlara girmelerine, üstlendikleri vazifeleri hakkıyla yerine getirmelerine imkan sağlar. Aksi halde, zayıf, cılız kalbi zayıf insan performansı üzere bir performans gösterirler.
Dolayısı ile bankaların karlılığına, başka işletmelerin karlılığına bakıldığı üzere bakılırsa yanlış yapılır. Kar, elde edilen yarar özelliğinden evvel bankaların özkaynaklarını destekleyerek, faaliyetlerini artırmalarını sağlayan temel ögelerden biridir. Zira, sermaye artırımı çok kısa aralıklarla yapılabilecek bir aksiyon değildir. Lakin kar, bir manada bankanın kendi faaliyetleri sonucu elde ettiği katma bedeli tekrar kaynak olarak kullanması niteliğini taşımaktadır.
TELAFFUZ YERİNE AKSİYON GEREKİYOR
– Merkez Bankası Para Siyaseti Konseyi son toplantısında faizi yüzde 17 düzeyine çıkardı. Merkez Bankası rezervlerinin eksiye indiği bir devirde piyasaları rahatlatmak ve yatırım çekmek için tek başına faiz silahı kâfi olacak mı?
Evvel faiz artışına bakmak gerekir. Olağan şartlarda faizlerin geçtiğimiz günlerdeki düzeylerine inmiş olması, aslında piyasa gerekleri doğrultusunda olmadı. Bunu hepimiz biliyoruz.
Telaffuz yerine aksiyon gerekiyor. İktisat idaresindeki değişiklik denilince son gelişmeler çerçevesinde bakan ve merkez bankası lideri değişiklikleri ön planda. Lakin ülkelerin kurumsal yapısı içinde bireylerden daha çok kurumsal yapılar ve iş yapış biçimleri ön plandadır. Bu kapsamda aslında yöneticiler genel sistem ve kurallar bütünü içinde en iyiyi yapmaya çalışırlar. Dolayısı ile kişi değişikliklerinden çok uygulanan ve uygulanacak siyasetler değerlidir.
Merkez Bankası Başkanı’nın son periyottaki telaffuzları daha çok ulvi ve genel çerçeveyi tabir etmektedir.
Ülkede birden fazla kişinin bu vakte kadar hiç ilgilenmediği Merkez Bankası rezervlerinin eksi olduğunu ülkede çok kişi bilmektedir. Lakin negatif rezervin nasıl ve hangi vadede olumluya döndürülmesi düşünülmektedir? Sorusunun karşılığı hala net değildir. Bu kadar değerli ve önemli bir sorunun en kısa müddette cevabının ikna edici bir karşılıkla yanıtlanması gerektiği açıktır.
Uzun vakittir ertelenen hatta vakit zaman piyasa muhtaçlıklarının aksine düşürülen faizlerin yarattığı sıkışıklık ortamının sonunda kısıtlı düzeyde bir faiz artırımını yakın vakitte gördük. Bunlar bankacılık dalını daha da zora sokmaktadır. Zira bilhassa ülkemizde bankalar kısa vadeli kaynak toplayıp, bunları orta ve uzun vadeli alanlara ödünç vermektedir. Bu durum kolay olarak bankaların borçları ile alacakları ortasında çok önemli vade farkı oluşmasına neden olmaktadır.
Kısa vadeli borç, uzun vadeli alacak profilinin, birinci planda likidite, çabucak devamında faiz ziyanına yol açması kaçınılmazdır. 2020 yılının kıymetli kısmında kısa vadeli mevduatla finanse edilen orta ve uzun vadeli düşük faizli kredilerin faizleri önümüzdeki yıl ve kredi vadesi boyunca değişmeyecek, lakin mevduat faizi her vade bitiminde ki çoklukla 32 günlük mühletlerle faizi yine ve daha yüksek düzeyde belirlenecektir. Daha evvel de tabir ettiğim üzere şimdiden bankalar bu durum nedeni ile faiz ziyanı yazmaya başlamıştır.
Fakat her şeye karşın Aralık 2019-Ekim 2020 periyoduna ait mevduatın TL – yabancı para (YP) dağılımına bakıldığında YP mevduatın toplam mevduat içindeki hissesinin haziran ayı hariç daima yüzde 50’nin üzerinde olduğu, Ekim 2020’de de yılın en yüksek oranına ulaştığı görülmektedir. Aslında DTH’na uygulanan faizlerin çok düşük olması, yakın vakte kadar döviz alışlarında uygulanan T+1 (vade uygulaması) kısıtlamalarının tesirli olmadığını, tasarruf sahibinin temel olarak paranın alım gücündeki değişime odaklandığı görülmektedir.
Bu çerçevede, yalnızca faiz artırımları ile tasarruf sahiplerinin birikimlerini ulusal paraya çevirmelerini beklemek çok yanlışsız olmayacaktır. Tasarruf sahibi meçhullüğü sevmemekte, gelecekte sürprizlerle müsabaka ihtimalini de çok ciddiye alarak hareket etmektedir.
YÜK YALNIZCA BANKALAR VE TCMB’NİN SIRTINA YÜKLENEMEZ
– Diğer atılması gereken adımlar nelerdir?
Alışılmış ki diğer atılması gereken adımlar var. İktisadın yükünü yalnızca bankalar ve TCMB’nin sırtına yükleyemeyiz. Sistemi bir bütün olarak kıymetlendirmek gerekir. Bankalar işin bir boyutudur. Onlar zati üstlerine düşen misyonu ziyadesiyle yerine getirmektedirler. İktisattaki temel sıkıntıların başında üretim ve istihdam durumu gelmektedir. Kısa vadede olağan ki bu hususların gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Lakin planlamak ve başlamak işin yarısı diyebiliriz. Üretim için devletin yatırım ortamı sağlaması gerekir. Hedef: istihdam, üretim, iktisada katkı olmalı.
MAL VE HİZMET ÜRETİMİ ARTMALI
– Türkiye’nin son periyotlarda sistemli olarak kur atağı ile karşı karşıya kalıyor, bu ataklar ne kadar sürer bir öngörünüz var mı, kur şokları yaşanmaması için atılması gereken adımlar neleridir?
Bir şeye çok gereksiniminiz varsa, onun fiyatı sizi çok yakından ilgilendirir. Ülke iktisadı oalrak neye ne fazla muhtaçlığımız var? Dışarıdan gelecek yabancı kaynağa. Neden pekala: Üretip dışarıya sattığımızdan daha fazlasını dışarıdan alıp tüketiyoruz. Bu ne demektir. Örnek: Üretim yurtdışına satışlardan 100$ elde ettik. Yurtdışından almamız gereken mal ve hizmetler var. Almak için ne kadar paraya gereksinimimiz car: 150 dolar. Fark nedir? – 50 dolar. Bu bir muhtaçlık. Bu muhtaçlığı nasıl ve nereden buluruz? Dış borçlanma, Ülkedeki varlıkların yabancıya satışı, Borsaya gelen yabancı yatırıcı üzere kanallarla bunu temin edebilirsiniz. Lakin buradaki mevzu yabancı paraya duyulan olmazsa olmaz gereksinimdir.
Durum tam aksisi olsa idi. 150 dolarlık malı üretip, yurtdışına satsaydınız, bunun 100 dolarını gereksiniminiz olan mal ve hizmetin dışarıdan alımında kullansa idiniz, derdiniz şu olurdu? Elimde fazladan ülke olarak 50 dolar var. En iyi nerede değerlendirebilirim.
Kelamın özü: Temel bahis mal ve hizmet üretimimizi artırmak, bu kanalla güçlü iktisat ve güçlü ulusal para yaratmak. İşsizlik üzere bir probleminiz da kalmaz doğal olarak bu ortamda. Orta ve uzun vadede öteki çıkış yolu yoktur. Nokta.
– Enflasyon Merkez Bankası’nın maksadının epey üzerinde, gelecek periyotlarda enflasyonda nasıl bir seyir bekliyorsunuz?
Merkez Bankası’nın açıkladığı enflasyon gayesi, geleceğe ait beklentileri yönlendirmeye yarayan bir göstergedir. Şayet iktisat içindeki taraflar, Merkez Bankası’na güveniyorsa, geleceğe ait telaffuzlarına de güvenir, piyasadaki hareketlerinde bunu baz alır. Örneğin: Maaş artışı beklentisini buna nazaran belirler, kiraya vereceği meskeni varsa, kirasını buna nazaran belirler vb. Şayet güvenmiyorsa, açıklanan enflasyon gayesinin üzerinde piyasada mal ve hizmet fiyatlamaları gerçekleşir. Bu da gerçekleşen enflasyon ile gaye enflasyon ortasında farka yol açar.
Hakikaten, piyasalara gelecekle ilgili sinyal ve taraf vermesi beklenen TCMB’nin enflasyon amacı ile gerçekleşen enflasyon oranlarına bakıldığında 2005 yılından itibaren ebediyen gerçekleşen enflasyonun hedeflenen oranın üzerinde gerçeklemiştir. Bu durum TCMB’nin güvenilirliğinin sorgulanmasına yol açabilmektedir.
HUKUKA İNANÇ KAİDE
– Pekala temel sorun piyasalara itimat ise, ne yapılmalıdır?
Mevzuya büyük pencereden bakmak gerekir: 1- beşerler mal varlıklarının inançta olduğundan emin olmalı. Hukuka itimat. 2- Beşerler tasarruflarının alım gücünde azalma olmayacağına emin olmalı. Düşük enflasyon ve faizle telafi edilebilir alım gücü kaybı. 3- Telaffuzlarla, hareketlerin örtüştüğü bir piyasa ve kurumsal yapılar. Başta devlet kurumları ve nezaret ve kontrol otoriteleri olmak üzere, yatırımcı ve piyasası el üstünde tutan. Ona gözü üzere bakan ve koruyan siyasi ortam. Gerisi zaten gelecektir.
TUTTURULMAYAN AMAÇLAR İÇİN HESAP VERİLMELİ
– Şu anda Türkiye’nin en can yakıcı problemleri nelerdir? Acil atılması gereken adımlar hangileri?
Kısaca: Hukuka itimat, devlete inanç, piyasalara inanç. Sonrasında da piyasanın gereksinimine yönelik atılması gereken adımların şeffaflıkla atılması, geçmişte TCMB’nin enflasyon hedeflemesinde yaptığı üzere, tutturamadığı gayeler için piyasaya hesap verme ismine münasebetleri ile birlikte açıklama yapma gerekliliği.
Ne kadar çok şeffaflık ve paylaşılan gerçek bilgi, o kadar güvenilirlik diyebiliriz.
Ülkede kimse kimseye aslında rakip değil. Hepimiz birebir hedefler doğrultusunda çalışıyoruz. Ferdî değil, toplumsal bakmalı. Toplumun kazandığı ortamda, toplumu oluşturan bireyler de kazanıyor demektir.
İŞSİZLİKTE ARTIŞ SÜRECEK
– Enflasyon, işsizlik, büyüme, faiz ve döviz kurunu da düşündüğümüzde gelecekte nasıl bir grafikle karşılaşacağız. Vatandaşı nasıl bir devir bekliyor?
Gelecekle ilgili varsayımlar yapabilmek için orta ve uzun vadeli planlara bakmamız gerekir. Lakin biz ülkenin orta ve uzun vadeli planlarını yapan kurumlarını fonksiyonsuz hale gelirdik, yok ettik. Devlet Planlama Teşkilatı bunların başında geliyor.
Artık iddia yaparken büsbütün yakın tarihli davranış biçimlerine bakıp, olsa olsa mantığı ile kestirim yapacağım. Bu da ne kadar sağlıklı olur. Bilemem. 2021 yılına taşınan ekonomik problemler, ekonomik göstergeler üzerinde kendini olumsuz hissettirecek kuşkusuz. Bir de itimatla ilgili bir evvelki soruda belirttiğim ıstıraplar var. Bunların sonuçları büsbütün meçhul bir ortama gidişimizi işaret etmekte.
Enflasyon çift taraflı, biraz talep, biraz maliyet istikametli enflasyonun tesirini gelecek yıl da devam edeceğini düşünüyorum.
Üretim artışının olmadığı yerde istihdamdan kelam edemeyiz. Kaldı ki, ekonomik ortam nedeni ile faaliyetlerini azaltan, son veren işletmeler var. Bunların da istihdama olumsuz tesiri önümüzdeki yıl devam edecektir. Aslında emekçi çıkarma yasağının sona ermesinden sonra da istihdam sayıları değişecektir. Bir de bu devirde uygulanan fiyatsız müsaade uygulaması var.
Dolayısı ile bu uygulamalar büsbütün sonuçlandıktan sonraki istihdam sayıları biraz daha düşecektir diye düşünmekteyim. Teknolojik gelişmelerle birlikte insan emeğine olan muhtaçlığın azalmasının tesirini de göz gerisi etmemek gerekir.
Haftalık çalışma saati zaruriliği 45 saatten 40 saate düşürülebilir. Fazla mesai sonlandırılabilir. Bu tedbirler işsizliğin azaltılmasına katkı sağlayacaktır. İşletmelerin bu durumunun yansıması kuşkusuz büyümeye olacaktır. Önümüzdeki yıl için büyüme öngörmüyorum.
Faiz ve kurda öngörüde bulunmak hayli sıkıntı. Fakat en genel haliyle faiz ve kur düzeyinde mevcut durumun devam edeceğini söyleyebilirim.
Cumhuriyet
