Neden Ayşe Buğra? İş insanı Osman Kavala’nın tutuklanmasının üzerinden 1412 gün geçti. AİHM, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, mahkemelerin beraat ve tahliye kararlarına karşın tahliye edilmedi. Seyahat davasında aklandı, yeni deliller bulunamadı ancak yargılama sürüyor. Casusluk, Çarşı ve Seyahat davalarının birleştirilmesiyle oluşturulan “torba dava”nın duruşması 8 Ekim’de görülecek. Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri Dunja Mijatovic, Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) ve Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin kararlarını da ihlal ettiğini vurguladı. Pekala, Kavala neden içeride tutuluyor, 8 Ekim’deki duruşmadan ne bekleniyor? Sorular çok olunca bize de Kavala’nın en yakını, eşi, Türkiye’nin önde gelen toplumsal bilimcilerinden Prof. Dr. Ayşe Buğra’ya sormak kaldı.
- Eşim Ekim 2017’den beri cezaevinde. Son derece ağır suçlamalarla yargılanıyor. Bu anlaşılması sıkıntı süreç, bizim hayatımızın dört yılına mal oldu. Onun cezaevinde geçirdiği dördüncü yazın sonuna gelmiş bulunuyoruz. Bu alışılacak bir şey değil.
- Toplumun buna alışmakta olduğu fikri ise yaşadığımız şeyin tartısını daha da artırıyor. İnsan bazen takatının tükendiğini hissetmiyor değil, fakat ne kadar sıkıntı olsa da dayanmak ve güçlü durmak zorundayız. Diğer dermanımız yok.
- Ben hukukçu değilim fakat Henri Barkey hakkında bir kırmızı bülten çıkarıldığını duymadım. Eşimin dava belgesinde kendisiyle Barkey ortasında ne bir görüşme tutanağı ne de buluştuklarına dair bir fiziki takip tutanağı bulunuyor.
- Kanıt olarak sunulan baz istasyonu örtüşmeleri, tıpkı istasyondan sinyal veren telefonlar. Eşimin ofisi kent merkezinde pek çok otel ve işyerinin olduğu bir yerde olduğu için, bu örtüşmenin pek de manası yok.
- AKP siyasetçileri ortasında eşimin tutukluluğundan rahatsız olan var mı, bilmiyorum, fakat olduğunu umuyorum. Bu türlü birilerinin olmadığını düşünmek bana çok üzücü ve hatta tasa verici bir şey üzere geliyor.
- Eşimin, darbe teşebbüsüne takviye vermek ve casusluk üzere inanılmaz suçlamalarla süren tutukluluğunun, Gezi’nin kriminalize edilmesi uğraşına hizmet ettiği makul bir varsayım olabilir.
- Öbür bir varsayım, onun tutukluluğunun sivil toplum kuruluşlarını sindirmek gayesine hizmet ettiği. Bu da gerçek olabilir. Ancak dediğim üzere, bunlar varsayımlar ve bu tutukluluk anlaşılmaz bir biçimde sürüp gitgide ortaya öteki varsayımlar da atılabilir.
– Muhalefet, “Osman Kavala içeride haksız yere yatıyor” diyor… Sivil toplum kuruluşları tıpkı fikirde, dışarı çıkması için uğraş ediyor. 28 Şubat davasından tutuklanan emekli Orgeneral Çetin Doğan, Osman Kavala’yı örnek gösteriyor ve diyor ki “Bizim yaşadığımız haksızlıklara toplum alıştı…” Güçlü durmaya çalıştığınızı biliyorum, hâlâ buna takatınız var mı?
Eşim, Ekim 2017’de gözaltına alındığından beri cezaevinde. O vakitten beri son derece ağır suçlamalarla yargılanıyor. Yeni suçlamalarla, mahkeme heyetinin ve yargılandığı mahkemenin değişip durmasıyla, belge birleştirmeleriyle giderek karmaşıklaşan ve uzayan bir yargı süreci boyunca tutukluluğu aralıksız sürdü. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 10 Aralık 2019 tarihinde aldığı haksız tutukluluk kararına ve AİHM kararlarının uygulanıp uygulanmadığını denetleyen Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin eşimin derhal tahliye edilmesinin gerektiğini vurgulayan bir dizi kararından sonra da eşim cezaevinde kalmaya devam etti. Bu anlaşılması güç süreç, bizim hayatımızın dört yılına mal oldu. Onun cezaevinde geçirdiği dördüncü yazın sonuna gelmiş bulunuyoruz. Bu alışılacak bir şey değil. Toplumun buna alışmakta olduğu fikri ise yaşadığımız şeyin yükünü daha da artırıyor. İnsan bazen takatının tükendiğini hissetmiyor değil, ancak ne kadar sıkıntı olsa da dayanmak ve güçlü durmak zorundayız. Öteki dermanımız yok.
– Casusluk (Kavala-Barkey), Çarşı ve Seyahat belgesinin birleştirilmesiyle bir torba dava oluşturuldu. Dava 8 Ekim’de görülmeye başlanacak ve Osman Kavala iki sefer ağırlaştırılmış müebbet mahpus istemiyle yargılanacak. Siz ve avukatlarınız nasıl bir sonuç bekliyorsunuz?
Birleştirme kararı, aslında anlaşılması sıkıntı bir yargı sürecinin son etabıydı ve bununla birlikte içinde olduğumuz durumu mantıklı bir biçimde pahalandırmak ve varsayımda bulunmak güzelce zorlaştı. Bu karar, eşimin Türk Ceza Kanunu’nun 309. (anayasal nizamı ortadan kaldırmaya teşebbüs) ve 328. (casusluk) unsurlarıyla ilgili davası bütün şahitler dinlenip son kademeye geldiğinde alındı. Bu dava evrakının eşimin daha evvel yargılanmış olduğu Seyahat davası belgesiyle (Türk Ceza Kanunu’nun “hükümeti yıkmaya yahut vazifesini yapmasını engellemeye teşebbüs”le ilgili 312. maddesi) ve bunların tekrar Seyahat protestolarıyla ilgili Çarşı davası evrakıyla birleştirilmesine karar verildi ve tahliye kararı alınmadı. Artık birbiriyle ilgisi olmayan hareketleri ve birbirini tanımayan çok sayıda insanı bir ortaya getiren, sonuçlanması çok uzun sürebilecek bir birleştirilmiş davayla karşı karşıyayız. Bu durum, eşimin tutukluluğunun bilinmeyen bir müddet uzunluğunda uzamasını mümkün kılıyor. Bu türlü bir durumda insan ne beklenebileceğini bilemiyor ve pek de umutlu olamıyor doğrusu.
– Burada benim en dikkatimi çeken sıkıntı şu: Henri Barkey ile ilgili 15 Temmuz darbe teşebbüsünü planlamak üzere ağır bir tez var, lakin kendisi hakkında ne bir kırmızı bülten çıkarıldı ne de yakalanması için özel bir efor gösterildi… Bugüne kadar hiç sorgulanmadı da değil mi?
Bu sorular hukukçuların karşılık vermesi gereken sorular. Ben hukukçu değilim lakin Barkey hakkında bir kırmızı bülten çıkarıldığını duymadım. Eşimin dava evrakında kendisiyle Barkey ortasında ne bir görüşme tutanağı ne de buluştuklarına dair bir fiziki takip tutanağı bulunuyor. Kanıt olarak sunulan baz istasyonu örtüşmeleri, birebir istasyondan sinyal veren telefonlar. Eşimin ofisi kent merkezinde pek çok otel ve işyerinin olduğu bir yerde olduğu için, bu örtüşmenin pek de manası yok. Zati bildiğim kadarıyla baz istasyonu örtüşmesi Türk Ceza Kanunu’na nazaran kanıt oluşturmuyor. Bildiğiniz üzere, son yargı ıslahatı paketinde tutukluğun sürmesi kararı için somut kanıt bulunması gerektiği vurgulandı. Avukatlar, bütün celselerde bu somut kanıtların ne olduğunu sorup bunların zapta geçirilmesini talep ettiler. Bu talepler yerine getirilmedi. Somut kanıtlar yerine, kanıt niteliği taşımayan baz istasyonu örtüşmeleri ve varsayımsal nitelikte kimi suçlamalar temelinde, tutukluluğun devamı istikametinde karar alınmaya devam edildi.
– Duruşmaları anlatır mısınız?
Duruşmalar eşimin tutuklanmasından 16 ay sonra birinci iddianamenin çıkmasından sonra başladı. Şimdiye karar kaç celse izledim artık bilemiyorum. Salgın devrine kadar duruşmalar Silivri’de oluyordu. İştirak fazlaydı ve salon silahlı jandarmalarla dolu olurdu. Seyahat davası sırasında bir de görüntü gösterimi yapılmıştı. Protestolar sırasında şiddet olayları olduğunu göstermeye yönelikti zannediyorum. Biber gazı bulutu içinde koşuşan beşerler, bir de tahrip edilmiş iş aleti fotoğrafı, bunların sanıklarla ve onların aksiyonlarıyla ne ilgisi olduğu söylenmeden, tekrar tekrar gösterildi. Duruşmayı izleyen yabancı gazeteciler ve diplomatlar buna pek şaşırmışlardı… Sonra duruşmalar Çağlayan Adliyesi’nde olmaya başladı. Salonlar küçük olduğu için biraz karışıklık çıkabiliyor, lakin pek gerginlik yaşanmadı. Duruşma izlemeye alışık olmayan biri olarak, bunların bana tuhaf gelen yanı, heyetin çok az soru sorması, savcının neredeyse hiç konuşmaması oldu. Avukatlar ve sanıklar dinleniyordu, lakin ben bir sorgu ortamında olduğumu hissetmedim.
Söylenenler temelinde tutukluluğun devamı kararlarının nasıl alınabildiğini anlamakta zorlandığımı söyleyebilirim.
– 1412 gündür hukuksuzluğu artık herkesçe kabul edilen bir davanın sanığı eşiniz. Lakin o denli bir ülkedeyiz ki her günün ana unsuru sivil anayasa, yargı reformu! Siz bu tartışmaları nasıl izliyorsunuz?
Bunları ilgiyle izliyorum doğal. Yargının bağımsız olmadığını, hukuk devletinin yok olduğunu düşünüp kabullenmek, yaşanan hukuksuzlukları kanıksamak manasına gelebilecek bir şey. Bunu tehlikeli buluyorum. Bunun yerine, yargı reformuyla ilgili gelişmeleri izlemek, bunların nasıl hayata geçmediğine işaret etmek, geçmelerini talep etmek daha yanlışsız herhalde.
– AKP siyasetçileri ortasında Kavala’nın tutukluluğundan rahatsızlık duyan var mı?
Bunu bilmiyorum, lakin olduğunu umuyorum. Bu türlü birilerinin olmadığını düşünmek bana çok üzücü ve hatta kaygı verici bir şey üzere geliyor.
– Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, hazirandaki açıklamasında, AİHM kararlarının uygulanmaması ve Kavala’nın tutukluluk halinin devam etmesi halinde Türkiye’ye karşı “ihlal prosedürü” başlatılacağı ikazında bulunmuştu. AB’nin Kavala ve -hadi daha geniş bakalım meseleye- demokrasi konusunda gereğince Türkiye üzerinde tesirli olduğunu, telaffuz geliştirdiğini düşünüyor musunuz?
Avrupa’da Osman Kavala davası sembol bir dava niteliği kazanmış durumda. Avrupa Kurulu üyesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalamış ve AİHM kararlarının bağlayıcılığını kabul etmiş bir ülke olan Türkiye’ye, bunlardan kaynaklanan yükümlülükleri hatırlatılıp duruluyor. İnsan Hakları Komiserliği’nin son iletisi ve ihlal prosedürü başlatılacağından kelam edilmesi son derece güçlü ikazlar. Ancak bunun yanı sıra global seviyede bir sürü giderek ağırlaşan siyasi sorun, memleketler arası bağları etkiliyor. Bunların insan hakları ve demokrasi konusundaki hassaslığın gereğince tesirli olamamasına yol açması mümkün olağan. Umarım kozmik adalet normları ve kişisel özgürlük ülküleri siyasi korkuların gölgesinde kalmazlar.
TUTUKLULUĞUN UZAMASININ ÜLKEYE MALİYETİ VAR
– 1412 günden geriye baktığınızda siz ne kadar değiştiniz? Osman Kavala ne kadar değişti? Fikirlerinizde, inançlarınızda hayatınızda neler oldu?
Herhalde ikimiz de üniversal hukuk prensiplerine nazaran işleyen bağımsız bir yargı sisteminin ne kadar kıymetli olduğunu çok daha iyi gördük. Bunun demokratik bir toplumda huzur içinde birlikte yaşamanın olmazsa olmaz kuralı olduğunu gördük. Onsuz inançlı bir ömür da özgürlük de mümkün değil.
– Bir açıklamanızı okumuştum… “Haksızlığa uğrayan ve mağdur olanlar bizden ibaret değil, bunu biliyorum. Ancak eşimin başına gelenler, onun kendisine uygun bir cürüm aranırken üç yıl boyunca tutuklu olarak cezaevinde kalması, Türkiye’de ve Türkiye dışında pek çok insanın dikkatini çeken özel bir durum oluşturdu…” Buradan hareketle sormak istiyorum: İktidar, Osman Kavala’dan ne istiyor?
Bunu ben bilemem natürel, lakin ortada dolaşan kimi varsayımlar var. Seyahat protestolarının 15 Temmuz darbe teşebbüsüyle ilişkilendirilerek kriminalize edilmesi bunlardan biri. Eşimin, darbe teşebbüsüne takviye vermek ve casusluk üzere inanılmaz suçlamalarla süren tutukluluğunun, Gezi’nin kriminalize edilmesi eforuna hizmet ettiği makul bir varsayım olabilir. Öteki bir varsayım, onun tutukluluğunun sivil toplum kuruluşlarını sindirmek emeline hizmet ettiği. Bu da gerçek olabilir. Lakin dediğim üzere, bunlar varsayımlar ve bu tutukluluk anlaşılmaz bir biçimde sürüp gitgide ortada öbür varsayımlar atılabilir.
– Bu olan biten kime ne kazandırır?
Şayet eşime yapılanların Gezi’yi kriminalize etmek üzere ya da sivil toplumu sindirmek üzere bir gayesi varsa, bundan siyasi bir çıkar umanlar olabilir. Fakat şu da görülüyor ki bilhassa AİHM’nin ve Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin çok açık ve çok güçlü haksız tutukluluk tespitlerinden sonra, bu dava bütün demokratik ülkelerde önemli bir hak ihlali olarak bedellendiriliyor ve bu yüzden Türkiye, tenkitlere amaç oluyor. Bu durum ülkenin dış alakalarına ziyan verir hale gelmiş durumda. Ekonomik açıdan da Türkiye’de yargının bağımsız olmadığı görüşünün yaygınlaşması ve güçlenmesi, Türkiye’ye yatırım yapmayı düşünenleri, bilhassa uzun vadeli üretken sermaye yatırımlarını, olumsuz etkileyebilecek bir şey. Şayet bu tutukluluğun uzamasının siyasi bir manası varsa, bunun yanında bir de ülkeye maliyeti var. Bunun ne kadar ciddiye alındığını bilmiyorum. – Bir toplumsal bilimci olarak söyler misiniz: Seyahat hareketinin resen, örgütsüz olarak ortaya çıktığını kabullenmekte neden zorlanıyor iktidar? İlla neden bir finansör arıyor?
‘BURADAN ÇIKINCA…’ DİYE BAŞLAYAN CÜMLELER KURMUYORUZ
– Cezaevine ne sıklıkla gidiyorsunuz?
Salgın öncesinde haftada bir gidiyordum. Ayda bir kez de açık görüş oluyordu, karşılıklı oturup konuşabiliyorduk. Bir rutin oluşmuştu ve bu bana iyi geliyordu. Salgın başlayınca bir mühlet hiç gidemedim. Sonra ayda iki sefer gitmeye başladım, açık görüşler de kalktı. Her vakit cam gerisinden telefonla konuşuyoruz. Bu epey bunaltıcı alışılmış, fakat önlem alınması da bir bakıma iyi diye düşünüp kabullenmeye çalışıyorum.
– Sohbetinizde “buradan çıkınca….” diye başlayan cümleleriniz var mı?
Hayır, bunu yapmamaya çalışıyoruz. Artık bu durumdayız ve buna karşın okuyarak ve düşünerek günü manalı bir halde yaşamaya çalışıyoruz. Okuduklarımızı ve düşündüklerimizi görüştüğümüzde birbirimize anlatarak ve mektup yazarak paylaşıyoruz. Osman gözaltına alındıktan sonra bir müddet mektuplaşması mümkün olmadı. O çok güç bir periyottu, mektuplaşmaya başlamak bana çok iyi gelmişti, artık de iyi geliyor.
– Osman Kavala’nın annesi 93 yaşında ve ne kadar üzgün olduğunu söylediğinizde kendimi berbat hissettiğimi hatırlıyorum. O ne düşünüyor?
Artık 95 yaşında ve hâlâ oğlunu görmüyor. Üzgün ve bıkkın. Bana “AKP tarafında siyaset yapanlar ortasında Osman Kavala’nın tutukluluğundan rahatsız olanlar var mı” diye sordunuz. Bu uzayıp giden tutukluluğun hukuksal yanıyla ilgili bir rahasızlık duymayanlar bile onun annesinin durumuyla ilgili insani bir rahatsızlık duyuyorlardır diye düşünmek istiyorum.
ADALET SİSTEMİNE İNANÇ DUYMAM ZORLAŞIYOR
EVVEL TUTUKLAMA, SONRA BERAAT
*1 Kasım 2017’de, TCK’nin “hükümeti ortadan kaldırmaya yahut misyonunu yapmayı engellemeye teşebbüs” cürmünü düzenleyen 312. hususundan ve “anayasal sistemi ortadan kaldırmaya teşebbüs” cürmünü düzenleyen 309. unsurundan tutuklama kararı verildi.
* Sonra, 312. husus kapsamındaki “hükümeti devirmek yahut misyonunu yapmasını engellemek” suçlaması soruşturma evrakından ayrılarak Seyahat davası açıldı… Sanıkların hepsi İstanbul 30. Ağır Ceza Mahkemesi’nin 18 Şubat 2020 tarihinde verdiği kararla TCK 312. hususla düzenlenen hatadan beraat etti.
‘ANAYASAL NİZAMI ORTADAN KALDIRMA’
* Tek tutuklu sanık Kavala, beraat kararından sonra cezaevinden çıkmadan, 11 Ekim 2019 tarihinde tahliye edilmiş olduğu “anayasal tertibi ortadan kaldırmaya teşebbüs” kabahatini düzenleyen 309. hususundan yine tutuklandı.
* Bundan evvel AİHM hem Seyahat davasıyla ilgili 312. unsurla hem de 309. hususla ilgili haksız tutukluluk kararı vermiş olduğu için ve Birinci Yargı Islahat Paketi kapsamında, soruşturma belgesinde en fazla iki yıl olabileceği belirlenen tutukluluk müddeti sona erdiğinden, Türk Ceza Kanunu’nun siyasi ve askeri casusluk hatalarını düzenleyen 328. unsurundan tutuklama kararı verildi. Bundan kısa bir mühlet sonra da Kavala’nın 309. hususla ilgili tutuklama kararı ikinci kez kaldırıldı.
* 29 Eylül 2020’de, tutuklu olduğu “siyasi ve askeri casusluk” kabahatiyle tutuksuz yargılandığı “anayasal tertibi ortadan kaldırmaya teşebbüs” cürümlerinden dava açıldı. Bundan sonra Kavala’nın bu iki suçlamayla İstanbul 36. Ağır Ceza Mahkemesi’nde (ACM) yargılanmasına başlandı.
SEYAHAT VE ÇARŞI
* Derken, Ocak 2021’de bir evvelki (Gezi) davasının istinaf kararı geldi. Seyahat davasının istinaf sürecinde Kavala ve öteki sanıklar hakkında TCK 312. verilmiş olan beraat kararları bozuldu. İstinaf mahkemesi, bozduğu kararla ilgili bu davanın, Kavala hakkında açılan darbe ve casusluk dava belgelerinin ve şimdi Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nde incelemesi devam eden Çarşı davasının birlikte görülmesini istedi.
* İstinaf mahkemesi kararından kısa bir mühlet sonra da, 16. Ceza Dairesi, 18 Mart 2021 tarihinde aldığı bir kararla, 13. ACM’nin Çarşı davasında vermiş olduğu beraat kararlarını bozdu.
Yargıtay kararında, bu belge (Çarşı) ile 30. ACM’de görülen ve Kavala’nın da yargılandığı Seyahat Parkı olaylarına ait evrak ortasında “hukuki ve fiili irtibat bulunduğu” görüşünü öne sürerek her iki evrakın birleştirilmesi gerektiğini belirtildi. Böylece, Seyahat davasıyla Çarşı davasının birleşmesi gündeme girmiş oldu.
– En kısa haliyle özetlemeye çalıştığım davanın seyri bu türlü. Soru şu: Bu süreç bize hukuk ismine, adalet ismine ne söylüyor?
Bu o kadar karmaşık bir süreç ki ben bile bazen tarihleri ve davanın görüldüğü mahkemeleri karıştırabiliyorum. Tahliyeler, tekrar tutuklamalar, heyet değiştirmeler, bir mahkemeden ötekine giden dava belgeleri ve son birleştirme kararı ortasında yaşananları hatırladığımda ve bir insanın bu türlü bir süreç boyunca, dört yıla yakın bir müddet, özgürlüğünden mahrum yaşadığını düşündüğümde, adalet düzeneğinin işleyişine inanç duymam zorlaştırıyor. Hukuk ve adalet ismine pek iç açıcı şeyler söylemeyen bir tabloyla karşı karşıya olduğumuzu düşünüyorum.
MEMLEKETİM İSMİNE ÜZÜLÜYORUM
Bu süreçte yalnızca Kavala “terörist” ilan edilmedi, Ayşe Buğra da şahsen Erdoğan tarafından “provokatör” olmakla suçlandı… Buğra, o gün söylediklerine bir şey eklemiyor; “Bunları üzücü buluyorum ve memleketim ismine üzülüyorum…”
Fotoğraf: Vedat Arık
Cumhuriyet
