Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) Prof. Daron Acemoğlu, Covid-19 pandemisinin zorlukları artıracağına dikkat çekerek , “Çünkü Türkiye’de ekonomik kriz var. İnsanların karnı açken öbür sorunlar değerini kaybediyor. Lakin daha parlak bir geleceğe gitmek istiyorsak kaliteli büyümeye çok değer vermemiz gerekiyor. Kaliteli büyümek için kaliteli ekonomik kurumlar kaliteli ekonomik kurumlar için kaliteli siyasal kurumlara gereksinimimiz var. Bunun için de demokrasinin tabanını güçlendirmemiz şart” dedi.
Türkiye Kalite Derneği (KalDer) tarafından düzenlenen 29. Kalite Kongresi’nde konuşan Prof. Acemoğlu, artık hükümetin yurt içinde ve yurtdışında para bulmakta zorlandığını bu yüzden de borçlanma vadelerinin kısaldığını söyledi.
“Benim gayem karamsar bir tablo ortaya çıkarmak değil. Türkiye’nin daha evvelce yapısal sorunlarını daha da derin hale geldiğini vurgulamak. Nasıl yeni bir yola çıkabiliriz?” diyen Prof. Daron Acemoğlu’nun konuşmasının satır başları şöyle:
– Türkiye’nin Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) büyümesine bakarsanız gelişmekte olan ülkeler ortasında olağan sayılır. Yani yüzde 4 düzeyinde. Lakin sürekliliği düşük bir büyüme. 10 yıllık ortalamaları aldığınızda çok büyük dalgalanmalardan geçiyor. Bu aslında sorunların sonucu. Bunun temelinde Türkiye’nin verimlilik sorunu yatıyor. Şayet bir iktisat kullandığı sermayeyi ve kullandığı iş gücünü hiç artırmasa,sadece verimliliğini ve teknolojisini değiştirse bir yıldan öteki seneye nasıl büyüyebilir. Toplam faktör büyüklüğü buna karşılık veriyor. 1989’den bu yana Türkiye’de sıfır verimlilik büyümesi var. Hatta 2007’den bu yana iktisat büyümesine karşın toplam faktör verimliliği negatif olmuş. Bu birçok gelişmekte olan ve gelişmiş ülkenin büyümesinden çok değişik. Türkiye’nin kaliteli büyüdüğü tek bir kısa pencere var. 2002’den 2006’ya kadarki müddet.
– Türkiye’de çok önemli bir verimlilik sorunu var. Bu sorunu çözmeden diğer hiçbir şeyi çözmesi mümkün değil.
– Türkiye hiçbir vakit yüksek teknolojide ihracat yapmamış. Türkiye teknolojik olarak son 15 yılda kendini hiç geliştirmemiş. Öteki gelişmekte olan ülkeler teknolojik olarak Türkiye’den daha iyiler. Çin, Malezya, Brezilya Türkiye’den daha iyi büyümüş.
İKTİSADIN KALİTESİ GERİ GİDİYOR
– 2000’li yıllarda Türkiye’ye gelen yabancı yatırım artmış. Bu devirde ya da şirketlere ve devlete uzun vadeli borç verdiler. Fakat 2008’den itibaren azaldılar hatta kayboldular. Yalnızca kısa periyodik para geliyor. Bu da tekrar iktisadın niteliğinin kalitesinin durduğunu hatta geri gittiğini gösteriyor. İnsan kaynaklarında da Türkiye hiç iyi değil. Bilhassa genç nüfusun eğitimsizliği çok göze çarpıyor. Türkiye bu mevzuda S. Arabistan, Kolombiya ve Arjantin’in de gerisinde. Gençlerin yüzde 50’si lise eğitimine bile sahip değil. Daha da berbatı Türkiye matematikte ve bilimde ortalamanın çok altında. Daha daha berbatı 2015’ten itibaren bir kötüleşme artıyor.
EŞİTSİZLİK DERİNLEŞTİ
– Kalitesiz bir büyüme ortaya çıkarsa bunun sonuçları neler olur? Eşitsizlik derinleşir. Gelirin büyük kısmı güçlü tabakanın elinde. Türkiye’de bu yüzde 40’larda. Türkiye’de 2000’lerde kaliteli büyüme olduğu vakit eşitsizlik azalıyor. Şu anda eşitsizlikte 1990’ların düzeyine geri geldik.
YATIRILAN 3 LİRANIN 2 LİRASI İNŞAATA GİTTİ
– Pekala Türkiye nasıl büyüyor? Son 15 yılda Türkiye’nin büyümesi krediye bağlı. Krediye bağlı büyüme yüzde 10’dan son 15 yılda yüzde 70’e kadar çıktı. Türkiye’deki kapital sermaye nereye geliyor; Türkiye’de neredeyse yatırılan 3 liradan 2 lirası emlak dalına gidiyor. Bu üretkenliği düşük bir kesim. Büsbütün tüketime yönelik bir yatırım.
2000’Lİ YILLARDAN MAKUS DURUMDAYIZ
– Dünya Bankası bilgilerine nazaran; Türkiye’de yüksek kaliteli büyümenin olduğu periyotlarda, kurumsal yapılarda denetleme kalitesinde, kanunlarda, yolsuzluğun denetiminde, hükümetin başarılı siyasetler yapabilmesinde hepsinde bir iyileşme var. Ancak yüksek kaliteli büyüme fikir tüm bu kurumlar da geriye gidiyor. Türkiye şu anda 2000’lerden daha makûs bir pozisyona geldi. Yolsuzluk artmaya başlamış. Daha da kıymetlisi Türkiye’deki kanunlar ve yaptırımların niteliği değişiyor.
ÜSTTEN BUYRUKLA YILDA 4 BİN KANUN KARARNAME ÇIKIYOR
– Türkiye’de iş dünyasıyla ilgili yeni kanunlar ve kararnamelerin sayısı 2000’li yıllarda senede 500’ün altındaydı. 2007’den itibaren büyük bir artış var. Şu anda senede en az 4 bin yeni kanun çıkıyor. Daha da berbatı Dünya Bankası bunları keyfi görüyor. Direkt kararnameler ve üstten gelen buyruklarla yapılıyor ve olağan demokratik süreçten geçmeyen kararlar. Hatta şirketler, emlak, ihaleler bazında kanunlar kararnameleri çıkıyor. Bunun iktisada birçok tesiri var. Bu durum Türkiye’deki bankacılık sisteminini değiştirdi. Son 3 yılda artık özel bankalar borç vermez hale geliyorlar. Onun yerine tüm paralar devlet bankalarından geliyor.
ENFLASYON SORUN OLDUĞUNU GÖSTERİYOR
– Dünyanın en değerli şeyi değil ancak enflasyon bir belirti. Sorun olduğunu gösterir. Türkiye Covid-19’dan evvel Arjantin’den sonra en yüksek enflasyon oranına sahip ülke haline gelmişti.
– Demokrasiye baktığımızda 1990’lardan 2000’li yıllara kadar geliştiğini 2010’dan itibaren önemli gerilediğini görüyoruz. Fikir özgürlüğünde de 2007’den itibaren önemli gerileme var. Türkiye şu anda en fazla gazetecinin cezaevinde olduğu ülke. Bunlar 200-2008’den sonra ortaya çıkan şeyler. Türkiye’de son 15 yılda siyasi sistemde de sorunlara var. Bu da ekonomik kurumlara yansıyor ve büyümenin kalitesiz olmasına neden oluyor.
– Covid-19 birçok ülkede yeni sorunlar üretmedi, var olan sorunları derinleştirdi. Kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s yakın vakitte Türkiye’yi uyardı. Türkiye’de dış dengelerde önemli sorun var. Cari açık sorunu krize dönüşebilir. Ülkenin kurumları artık çalışmıyor. Mali olarak yapılacak şeyler azaldı, zira Merkez Bankası’nın elindeki rezervler azaldı. Bakanlıkların elindeki kaynaklar düştü. Ve kredi derecelendirme kuruluşu krizin çok mümkün bir hale geldiğini düşündüğü için bundan 3 ay evvel Türkiye’nin notunu düşürdü.
HÜKÜMET PARA BULMAKTA ZORLANIYOR
– Türkiye hala çok önemli bir cari açık yaşıyor. Türkiye’nin yapısal sorunlarının artması, iç sorunlarının öne çıkmasından kaynaklanıyor. Türkiye’nin kaynakları azaldığı için Avrupa ve ABD’ye kıyasla mali siyasetlerle krizi engelleyemedi. Devlet bankaları borç vermeye devam ettiler. Artık Merkez Bankası’nın rezervleri bitmek üzere. Artık hükümet yurt içinde ve yurtdışında para bulmakta zorlanıyor. Bu yüzden de borçlanma daha da kısa vadeli hale geldi. Son 10 ayda daha da kısa vadeli hale geldi. Enflasyon da yine çok yüksek oranlı artışa geçti.
DEMOKRATİKLEŞİNCE BÜYÜMENİN KALİTESİ ARTIYOR
– Benim maksadım karamsar bir tablo ortaya çıkarmak değil. Türkiye’nin daha evvelden yapısal sorunlarını daha da derin hale geldiğini vurgulamak. Nasıl yeni bir yola çıkabiliriz?
Son 20 yıldır yaptığım araştırmaların, yazdığım kitapların odaklandığı mevzu kurumların bilhassa demokratik kurumaların bu süreç içindeki değeri. Türkiye’deki gazetelere bakarsanız şöyle bir fikre ulaşabilirsiniz; demokrasi çok berbat bir sistem, biz ne kadar demokratik süreçleri azaltıp gücü bir tek insanın tek bir kümenin elinde tutabilirsek o kadar iyi. Benim yaptığım araştırmalar şunu gösteriyor ki doğrusu bu değil. 150 ülkede demokrasiye geçince ne oluyoru araştırdık. Bir ülke demokrasiye geçtikten 10 yıl sonra çok süratli halde büyümeye başlıyor ve 20 yıl içinde demokratikleşmeyen ülkelere nazaran yüzde 20 daha varlıklı hale geliyor. Yüzde 20 zenginleşmek çok büyük bir fark. Demokratikleşince sorunlar yerine büyümenin kalitesi artıyor.
SAĞLIKLI BÜYÜMENİN KURALI DEMOKRASİ
– Türkiye’nin sağlıklı biçimde büyümesini istiyorsak demokratik kurumları yükseltmemiz büyütmemiz lazım. Bu yapılabilir mi? kolay bir şey değil. Dar Koridor kitabımızda bunu özetlemiştik. Koridorun bir tarafında devletin gücü baskı yapabilmesi, hizmet verebilme kapasitesi, ekonomiyi anlayıp uygun siyasetler yapma kapasitesi var. Öbür alanda toplumun gücü var. Toplumun gücü özgür medayadan, demokratik süreçten geliyor. Bir kısmı sivil toplum örgütlerinden geliyor. Burada toplumun devlete karşı kendi çıkarlarını izleyebilmesi, yanlış beşerler olduğunda onları işten atabilmesi…devlet üstünde baskı yaparsa ona hayır diyebilmesini sağlar. Bizim kitapta anlattığımız teori şu ki; tarihin, demokrasinin, özgürlüğün, yaratıcılığın, verimliliğin en iyi arttığı yer ortadaki koridor. Burada devletle toplum ortasında bir istikrar var.
– Türkiye’nin sorunu ise şu, biz bu koridora giremedik. Demokrasinin hakikaten kuvvetlenmesi için bu koridora girebilmemiz gerekiyor. O vakit hem devletin hem toplumun niteliği kalitesi artacak. Hem de daha verimli olan bir ekonomik sürece gireceğiz. Bunun için de toplumun kuvvetinin artması değerli. Şu anda Türkiye’de toplumun gereğince kuvvetlenmediği bir noktadayız. Koridora girmek için toplumun kuvvetlenmesi kaide. Bunun için STK’ların, özgür medyanın gücünün artması gerekiyor. Yüksek kaliteli büyümek istiyorsak demokratik kurumları büyütmemiz gerekiyor. Bu kolay bir süreç değil. Hiçbir ülkede kolay olmadı Türkiye’de de kolay olmayacak.
Cumhuriyet
