İnsanları öbür primatlardan ayıran en temel özelliği, beden büyüklüğünüze nazaran daha iri olan beyne sahip olması.
Evrim Ağacı’nda yer alan makaleye nazaran insan olmayan ancak primat olan atalarımızdan bize kadar gelecek olan yolakta, çok sayıda gen rol aldı ve bunların vakit içinde değişmesinin tesiriyle bizler, cetlerimize ve kuzenlerimize nazaran farklılaştık. Görünen o ki, zeka büyüklüğümüzü etkileyen en kıymetli gen, ARHGAP11B isimli bir gen olabilir ve bu geni kullanarak, başka maymunlarda da iri beyinler üretmek, böylelikle evrimsel geçmişi teste tabi tutmak mümkün olabilir.
Almanya’daki Max Planck Moleküler Hücre Biyolojisi ve Genetik Enstitüsü ve Japonya’daki Deneysel Hayvanlar Merkezi Enstitüsü‘nden araştırmacılar, bu geni kullanarak Callithrix jacchus çeşidi marmoset maymunlarının beyinlerini irileştirmeyi başardılar. Araştırmalarının sonuçları Science mecmuasında yayınlandı.
EVRİMDE GERİYE GİTMEK…
Bu araştırma yalnızca baş döndürücü olmakla kalmıyor, tıpkı vakitte bilimsel olarak da epeyce öğretici. Bu deneyden öğrendiklerimizle, insanın başka primatlardan beyin büyüklüğü ve zeka bakımından ayrıldığı süreci aydınlatmamız mümkün olabilir. Max Planck Enstitüsü‘nden baş müellif Wieland Huttner, Inverse sitesine şu açıklamalarda bulundu:
“Bu genin neler yapabileceğine dair, bilhassa de şayet hipotezimiz doğruysa neler yapması gerektiğine dair bir fikrimiz vardı; fakat bunlar yalnızca bir umut seviyesindeydi. Neyse ki bu gen, ondan bekleyebileceğimiz her şeyi, tam olarak yapıyordu.”
Kelamını ettiği etkiyi 4 ana kümede incelemek mümkün. Maymunlara aktarılan ARHGAP11B geni:
- Maymunlarda, üst seviye insan işlevleri ile ilişkilendirilen neokorteks katmanını irileştirdi.
- Maymun beynini katlanma biçimini, insan beyninin katlanma biçimine emsal hale getirdi.
- Nöronların üretiminden sorumlu progenitör hücre tiplerinin sayısını arttırdı.
- Bilhassa de üst katmanlarla bağlı nöronların sayısını arttırdı.
Oklar, insan geni verilmiş 101 günlük marmoset beynindeki katlanmaları gösterir / Science
Bu genin marmosetlere eklenmesi, insan beyninin evrimi konusunda yaşandığını düşündüğümüz değişimlerin her birini tek başına gerçekleştirmeyi başardı. Yani bu deney, Homo sapiens tipinin evriminin adeta yine canlandırması olarak kıymetlendirebilir. Tipimiz, tam da bu tıp bir genetik evrim geçirerek günümüzdeki beynine ve zekasına kavuşmuş olabilir. Makalenin eş yazalarından Michael Heide şöyle diyor:
“Bu deneyimiz, kelam konusu genin ve bu genin insanlardaki tabirinin, primat yahut maymun beyinlerinin genişlemesi ve katlanması için kâfi olduğunu gösteriyor.”
İNSAN NEOKORTEKSİNİN EVRİMİ VE ARHGAP11B GENİ
İnsan neokorteksinin evrimsel süreçte genişlemesi, çağdaş beşerler olarak bizlerin sahip olduğu bilişsel işlevlerin ana nedeni olarak görülüyor. Beşere mahsus olan ARHGAP11B geni ise, neokorteks bölgesinin irileşmesiyle ilişkilendiriliyor. Bu gen, neokortikal nöronları oluşturan progenitör hücrelerde söz ediliyor. Primat olmayan hayvanlarda yapılan deneylerde ise genin çok sözünün beyni irileştirdiği gösterilmiş.
ARHGAP11B geni günümüzden 5 milyon yıl kadar evvel, çok daha yaygın olan ARHGAP11A geninin kısmi kopyalanması sonucu ortaya çıkmıştr. Sonradan meydana gelen bir nokta mutasyonu münasebetiyle ARHGAP11A geninin ana işlevini yerine getirememeye başlamış ve aslen mitokondride yaygınlaşmıştı. Bu gen, burada, glutaminoliz ismi verilen bir süreç aracılığıyla, neokorteksin büyümesiyle ilişkilendirilen bazal progenitörlerin çoğalmasına neden olmuştu. İşte bu araştırmada, beşere mahsus bu gen marmosetlere aktarılmış ve tesirleri incelenmişti.
MAYMUN HARİCİ CİNSLERDE ARHGAP11B GENİ
Aslında bu gen, birinci sefer insan-harici bir çeşitte test edilmedi. Bu genin beyin büyüklüğü üzerindeki tesiri daha evvelce farelerde ve dağ gelinciklerinde de denenmişti. Lakin orada, insanlarda bulunan seviyede gen kullanmak yerine, yalnızca genin çok söz edildiği durumları sınamışlardı ve buna karşın hayvanların beyinlerinin irileştiğini görmüşlerdi. Bu metot nedeniyle, beyinlerdeki irileşmenin bu genden mi, yoksa bilmedikleri diğer bir nedenden mi kaynaklandığını net olarak görememişlerdi.
Dahası, kestirim edebileceğiniz üzere, beşerler yahut marmosetlerin bilakis, fareler ve dağ gelincikleri maymun değiller. Hasebiyle bu genin atalarımızda ne üzere bir tesire sebep olduğunu görmek istiyorsak, primatlara odaklanmamız gerekiyor.
Cumhuriyet
