Getty ImagesLongyearbyen, Norveç’in Svalbard takımadalarında, Spitsbergen Adası’nda küçük bir kömür madeni kasabası.
Kuzey Kutbu’ndaki sıcaklıklar global ortalamanın iki katından fazla artıyor ve buz yığınları eridikçe, yeni ortaya çıkarılan maden kaynakları ve ticaret yolları üzerinde hak tez etmek isteyen global harika güçler ortasında da rekabet kızışıyor.
BBC Dünya Servisi’nden Will Robson, askeri üs sayılarındaki artış, füze testleri ve askeri tatbikatların bölgenin istikrarını tehdit etmesiyle birlikte Rusya ile ABD ortasındaki gerginliğin tırmanışını BBC Sounds’taki Pusula programının “İklim Savaşları” serisi için inceledi.
Ayrıyeten, Çin’in kendisini Kuzey Kutbu’na komşu bir devlet ilan etmesi, bu alanda büyük bilimsel yatırımlar yapmasıyla bu savaşa nasıl dahil olduğunu araştıran Robson, “Bölge yeni bir Soğuk Savaş alanı mı olacak?” sorusunu soruyor.
Getty Images‘KIZAKLARI SÜRMEK GİDEREK ZORLAŞIYOR’
2 milyon kilometrekarenin üzerindeki yüz ölçümüyle dünyanın en büyük adası pozisyonunda olan Grönland’ın asayişi Danimarka donanmasına bağlı özel bir kuvvet olarak çalışan Sirius Dog Sled Patrol tarafından sağlanıyor.
Danimarka hükümeti ve Grönland polisi için çalışan takımın yöneticilerinden Marcus Anderson kuzeydoğu kıyısında köpek kızakları ile devriye gezdiklerini ve bölgedeki bilim beşerlerine da tabiat ve hava hadiselerinin sebep olabileceği tehlikelerden korumak için yardımcı olduklarını söylüyor.
Bu yıl geçtiğimiz yıllara oranla daha az kar yağdığını anlatan Anderson, kızaklarını sürmenin giderek zorlaştığını tabir ediyor.
Getty ImagesGrönland’ın kuzeyindeki Baffin Körfezi kıyısındaki Upernavik kasabasında kış.‘İNSAN OLARAK ORADA OLMAMANIZ GEREKTİĞİNİ HİSSEDİYORSUNUZ’
Daha evvel Irak ve Afganistan’da misyon yapan eski bir binbaşı olan lakin şimdilerde gazetecilik ve seyahat müellifliği yapan Robson, Kuzey Kutbu’nda olduğu vakit için aklında kalan tek şeyin, kulakları sağır eden, yıkıcı sessizliğin olduğunu söylüyor:
“Bir insan olarak orada olmanız gerekmediğini hissediyorsunuz. Fakat artık iklim değişikliği bir çeşit cephe çizgisi. Kutup bölgesi süratle global üstün güçlerin kendilerini iklimsel değişimden faydalanmak için konumlandırdıkları bir soğuk savaş cephesi haline geliyor.”
Getty ImagesRusya’ya ilişkin Arkhangelsk bölgesi.‘BÖLGENİN JEPOLİTİK DURUMU DA DEĞİŞTİ’
Etraf ticaretini ve daha da kıymetlisi jeopolitiğini inceleyen Kuzey Kutbu Araştırmaları Enstitüsü’nün kurucularından Malte Humpert, bölgenin araştırmacılar için cazibe noktası olmasının en büyük sebebi olarak, Kuzey Kutbu’nun iklim değişikliği nedeniyle jeopolitiğin değiştiği birinci bölge olmasını gösteriyor.
Bölgede buzların yüzde 50’sinden fazlasının eridiğini ve bölgenin yaklaşık on yıl sonra da gemilerin dolaşabileceği bir okyanusa dönüşebileceğini hatırlatan Humpert, bir öbür hususa da dikkat çekiyor: “Bunun elbette ki jeopolitik sounçları da olacak.”
Rusya’nın, ABD’nin ve Çin’in bölgede rol kapmaya çalıştığını aktaran Humprt, Kuzey Kutbu’nun hem iklim değişikliği açısından hem de siyasi ortamı açısından muhakkak ısındığını düşünüyor.
SVALBARD, ARAŞTIRMALARIN AĞIRLAŞTIĞI BİR YER OLDU
Norveççe ismi “soğuk sahil” manasına gelen Svalbard, Kuzey Kutbu Okyanusu’nda, Norveç ile Kuzey Kutbu ortasındaki bölgenin çabucak ortasında yer alan bir Norveç takımadası.
Ada, Kuzey Kutbu’ndaki iklim değişikliğinin tesirlerini öğrenmek ismine bir merkez.
Norveç Kutup Enstitüsü’nün Memleketler arası Yöneticisi ve Svalbard sakini Kim Holmén, değişikliğin pencereden dışarıya bakınca bile çarçabuk görülebildiğini söz ediyor.
Bölgenin doğusunda, birçok özel hayvan ve bitki için hayat alanlarının kaybedildiğini söyleyen Holmén şöyle devam ediyor:
“Buz özünde burada büsbütün yok oldu. Kuzey Kutbu bugün daha az ve daha ince buzla kaplı. Gelecekte daha makus fotoğrafın oluşmayacağını söylemek de sıkıntı. Emisyonlarla atmosfere verdiğimiz ziyan, yüzlerce yıl daha bizimle birlikte olacak.”
Holmén’e nazaran sanayi öncesi vakte dönüş kısa müddette çok mümkün değil.
Getty ImagesNorveç’te Nordenskjodbreen buzulunun yakınında bir Rus kömür madenciliği yerleşimi olan Pyramiden’den bir manzara.TOPRAKLAR JEOLOJİK AÇIDAN PAHALI HALE GELDİ
Ömrün mümkün olmadığı topraklar son 10 yılda jeolojik açıdan da çok daha değerli hale geldi.
Rusya bunun ehemmiyetini iyi bildiği için kuzey hududunda komşuları ile çatışma ihtimaline rağmen hazırlıklarına devam ediyor.
Askeri eğitim veren Norveç Savunma Üniversitesi’nden Prof. Katarzyna Zysk, Kuzey Kutbu’nun ekonomik değerinin bilhassa 2000’li yılların başlangıcından bu yana arttığını söylerken bölgenin Rusya için büyük bir değere sahip olduğunu da vurguluyor.
Getty ImagesRusya’nın nükleer buzkırıcı gemisi Arktika, Eylül 2020’de St Petersburg’dan başladığı 21 günlük seyahatinde 4 bin 800 deniz mili yol kat etti.RUSYA’NIN ROLÜ NE?
Pekala, iklim değişikliği Rusya’nın Kuzey Kutbu stratejisinde ne kadar rol oynuyor?
Rusya’nın iklim değişikliğine giderek daha fazla odaklandığını söz eden Zysk, Rusya’yı gelecekte birtakım büyük sorunların de beklediğini söylüyor:
“Devasa bir altyapı projesi var. Donmuş toprak üzerine inşa edilmiş liman kentlerini biliyorsunuz. Bunlar kolay olmayacak. Fakat öte yandan Rusya’yı iklim değişikliğiyle ilgili birtakım olumlu gelişmeler de bekliyor.
“Bu bedelli doğal kaynaklara erişimin açılmasıyla birlikte güç kaynaklarına ulaşmak ve stratejik açıdan kıymetli irtibat sınırları daha kolay olacak ve bu doğal ki bölgedeki dinamiği de değiştirecek.”
Getty ImagesSibirya’daki Norilsk kentinde yaklaşık 20 bin ton dizel yakıtın ırmağa akmasının akabinde fevkalâde hal ilan edilmişti.‘NORİLSK NE BİRİNCİ NE DE SON OLACAK’
Bu yıl 29 Mayıs’ta Sibirya’nın Krasnoyarsk bölgesindeki sanayi kenti Norilsk’te 20 bin ton dizel yakıt bölgedeki bir ırmağa aktı.
Norilsk petrol sızıntısı devam eden bir endüstriyel felaket. Fakat son olmayacak.
Hali hazırda pek çok büyük şirket, buzulların çözülmesinden evvel maden yataklarına ait çalışmaları ajandalarına eklemek istiyor.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin de ülkesinin bölgede talep ettiği toprak yüzeyinin altında 30 trilyon dolarlık petrol olduğunu söyledi.
ABD’de hazırlanan bir rapora nazaran Rusya’nın mevcut Kuzey Kutbu planları ortasında 10 arama ve kurtarma istasyonu, 16 denizaltı limanı, 13 hava alanı ve 10 savunma alanı açılması yer alıyor.
Katarzyna Zysk, Rusya’nın bölgeyi denetim etmeye odaklanan kara kuvvetlerini güçlendirdiğini söylüyor.
Malte Humpert ise inşası süren pek çok yapının Soğuk Savaş’ı tekrar canlandıran üsler olduğunu vurguluyor:
“Bunu yaparken Rusya’nın önceliğinin hipersonik füzelere sahip Kuzey filosunu korumak olduğunu düşünüyorum.”
Rusya’nın hipersonik füze test programı hakkında çok az şey biliniyor.
Lakin geçen yıl birinci sefer bir MIG 31k Interceptor jetinin, Rus Kutup bölgesinde hipersonik füzesi üzerinde bir test gerçekleştirdiği bildirildi.
Bu füzeler, ses suratının yaklaşık beş katı süratte hareket edebiliyor ve bu da onların takibini başka füzelere nazaran daha sıkıntı bir hâle getiriyor.
Getty ImagesRusya’ya ilişkin “K-114 Tula” isimli nükleer güçlü balistik füze denizaltısı.NATO ne diyor?
“Soğuk Savaş’tan kalma tehditler ve zorluklar gördük” diyen NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ise örgütün Kuzey Kutbu’na her vakit odaklandığı söylüyor.
Stoltenberg, Kuzey Kutbu’nda tatbikatlar yapan NATO’nun iklim değişikliğinin tesirinin ve bölgede Rusya’nın artan faaliyetinin farkında olduğunu söz ediyor.
Haritaya bakıldığında Kuzey noktasının Rusya ile Kuzey Amerika ortasındaki en yakın yol olduğunu vurgulayan Stoltenberg, “Denizaltıların orada bilhassa Soğuk Savaş sırasında onlarca yıldır faaliyet gösterdiğini bilirsiniz. Fakat artık daha çağdaş denizaltıların birçok geri döndü ve Soğuk Savaş sırasında gördüğümüzle çok emsal formda faaliyet yürütüyorlar” diyor.
Getty ImagesAmerikan denizaltısı USS Annapolis’in Kuzey Kutbu’nda yaptığı bir tatbikat.ABD’NİN ROLÜ NE?
Kanada’da Askeri ve Stratejik Araştırmalar Merkezi’nde çalışan bir araştırma vazifelisi olan Rob Hubert, bu yılın Mayıs ayında Amerikan uçak gemilerinin daha da kuzeye gittiğinin gördüldüğü söz ediyor.
Hubert, “Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana birinci defa, denizaltılara karşı en büyük savaş tatbikatının Amerikan ve İngiliz Donanması ögeleri ortasında ortaklaşa yürütüldüğünü gördük” diyerek bölgenin ısındığını anlatıyor.
11 Eylül’den bu yana askeri odağı Orta Doğu ve Afganistan üzerinde olan ABD, öbür yandan hala kıymetli olan global noktalarda da askeri varlığını koruyor
Kuzey Kutbu da bundan nasibini aldı ve ABD askeri planlamalarının kayda bedel bir kısmını bölgede yaptı.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da, 2019’da Kuzey Kutup Kurulu toplantısında yaptığı konuşmada bunu açıkça söz etti:
“Rusya’nın istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerine cevaben askeri tatbikatlarımızı yapıyoruz. Buzkıran filomuzu yine inşa ederek kıyı güvenlik fonumuzu genişletiyoruz ve kendi ordumuzun içinde Kuzey Kutbu işleri için yeni bir kıdemli askeri birlik oluşturuyoruz.”
Getty ImagesABD deniz piyadeleri ve Norveçli Kosta Ranger Komandoları 2018’de CB90 sınıfı süratli askeri taarruz gemisiyle ortak bir tatbikata katıldı.‘ABD, RUSYA’NIN GERİSİNDE’
Bölgeye olan bu bariz artan ilgiye karşın birçok gözlemci ABD’nin Kuzey Kutbu’ndaki nüfuz ve kaynak yarışında Rusya’nın gerisinde kaldığını düşünüyor.
Stratejik ve Milletlerarası Çalışmalar Merkezi Avrupa, Avrasya ve Kuzey Kutbu’ndan Sorumlu Kıdemli Lider Yardımcısı Heather Conley, bunda Trump idaresinin bir kabahati olmadığı görüşünde:
“Önceki idareler bu bölge için bütçelerini harcamak zorunda kalmak istemediler.”
Pekala, bu büyük bir kusur mı? ABD’nin Kutup’ta faaliyetlerine odaklanmaya ve bunları planlamaya başlaması gerekiyor mu?
Conley’in karşılığı net:
“Rusya’nın askeri duruşunu gördüğümüz ve Kuzey Pasifik ve Kuzey Atlantik’teki hava savunmalarımızı inceledikleri ve test ettikleri için, bu açıkçası ABD güvenliği için bir zorunluluktur. Bu yüzden ABD tarafından askeri duruşunu iyileştirmek için daha fazla adım atılması gerekiyor.”
Paris’teki ILERI Memleketler arası Bağlantılar Okulu Arktik ve Antarktika Jeopolitiği Profesörü Mikaa Mered ise saldırgan seslerin birçoklarının Washington’dan geldiğini söylüyor:
“Şu anda yeni Soğuk Savaş retoriğinin asıl kökeni ABD’dir. ABD Dışişleri Bakanı’nın 2019 yılında yalnızca Çin ve Rusya’yı değil Kanada’yı da işaret edip ve karalamak için Kuzey Kutup Kurulu bakanlar toplantısına gitmesi buna bir sebep.
“Bu onların Kuzeybatı Geçidi’ndeki egemenliğidir. Bu, Kuzey Kutbu’nda daha evvel hiç görülmemiş bir şey. ABD, işbirliği yerine gerginliğin olduğu bir ortam yaratmaya başladı. Kuzey Kutbu’nun ana tasviri budur. Artık bölgede bir işbirliği yoktur. Bu da bir risktir.”
Conley’e nazaran bu hal sırf bölgedeki tansiyonu ve çatışma riskini artıracak:
“Benim tasam, Rusya’nın faaliyetlerin artması durumunda kazara kimi çatışmalara girebileceğimiz istikametinde. Bu faaliyetlerin yanlış yorumlanması ve ABD’nin de Rusya’nın berbat yansılar vermesinden endişeleniyorum. Kelam konusu barış olduğunda işbirliği ve istikrarı sürdürmek için şimdi kabul edilmiş bir diyalog bulamadık.”
Getty ImagesÇin’in birinci kutup buzkırıcı gemisi Xuelong 2, Şangay Limanı’nda sefere hazırlanırken.YENİ BİR OYUNCU: ÇİN
Lakin bir de artık alanda, yakın vakte kadar art planda gizlenmekten keyifli olan yeni bir oyuncu var.
Çin ile Kuzey Kutup Dairesi ortasındaki en kısa uzaklık yaklaşık 1500 km. Fakat buna karşın Çin kendisini Kuzey Kutbu’na yakın bir devlet olarak ilan etti ve artık Kuzey Kutbu’na ve bölgedeki rekabete giderek daha fazla dahil oluyor.
Humpert, Çin’in bölgeye dahil olmak isteme sebebinin sadece kendisini 21’inci yüzyılın baskın gücü olarak görmesi olduğunu söylüyor.
“Rusya ile gaz ve petrol kaynaklarına yatırım yapmak için uzun vadeli mukaveleler yapan Çin, yalnızca 2025-2030 ortasını değil, 30-40 hatta 50 yıllık planlarla hareket ediyor”
“Avrupa’ya gönderilen mallarda kullanılan Akdeniz yahut Atlantik rotası üzere Kuzey Buz Denizi üzerinden de Avrupa’ya mal gönderme fırsatına sahipsiniz.”
Çin 2018 yılında birinci resmi Kuzey Kutbu bildirisini yayımladı. Raporda, işletmelere altyapı teşvikleri yapılacağı tabir edilirken ve Kutup’ta bir tıp İpek Yolu’nu oluşturacak bir deniz yolu da öngörüldü.
Doğu Asya Programının Kıdemli Üyesi ve Eş Yöneticisi olan ve birebir vakitte Stimson Center’da Çin Programı’nın yöneticisi Yun Sun, gelecekte Kuzey Kutbu’nun uygun bir ulaşım rotası olma durmunda, Çin’in oyunda erkenden yer almak ve gerekli altyapıları inşa etmek isteyeceğini söylüyor.
Sun’a nazaran Çin’in bölgedeki tüm hareketleri ekonomik angajmanla ilgili:
“Siyasi bir niyeti yok. Rastgele bir güvenlik çıkarı yok. Fakat bu türlü yatırımlar yaptığınızda yatırımlarınızı da müdafaanız gerekir. Bunun için de belirli bir yeteneğinizin olması lazım. Tüm bunlar da ilişkili.”
Çin’in neler yaptığı konusunda konuşan Sun, yüksek teknoloji alanında çalışmalarını hızlandıran Çin’in Kuzey Kutbu’ndaki GPS sisteminin kapsamının yükseltiğini söylüyor.
Sun, tüm bunların akabinde ise Çin için sorunun şöyle olması gerektiğini tabir ediyor:
“Çin neden Kuzey Kutbu’nun arazi ve coğrafik şartları hakkında bu kadar çok bilgi topluyor?”
NATO Genel Sekreteri Stoltenberg ise Çin’in bölgedeki varlığının bir tehdit olduğunu görüşünde:
“Çin’in Kuzey Kutbu’na olan ilgisinin ve askeri mevcudiyetinin arttığını görüyoruz. Birebir vakitte altyapı yatırımlarının arttığını da biliyoruz. Rusya’nın ve Çin’in daha fazla ortak iş yaptığını, birlikte askeri tatbikatları yürüttüklerini de görüyoruz. Bu da NATO’nun irdeleyeceği bir şey.”
Cumhuriyet
