Hayatı boyunca etraflarını hiç görsel olarak algılamamış beşerler, göremezler. Doğuştan kör olan Samuel, kör insanların siyahlık gördüğü algısının yanlış olduğunu, tecrübelerini karşılaştırabilecekleri bir şey olmadığını söylüyor. “Yalnızca hiçlik” diyor.
Şayet körlüğün “her şeyi siyah olarak algılamak” olduğunu sanıyorsanız, bu büyük bir yanılgıdır. Örneğin siz, iki gözünüzü yumduğunuzda körlüğü deneyimlediğinizi sanabilirsiniz; lakin gözlerinizi yumduğunuzda, “görme” işlevinizi yitirmezsiniz; yalnızca gözünüzün önüne göz kapaklarınız gelir ve dışarıdan gelen ışığı kısmen bloke ederler. Bu nedenle, dışarıdaki ışığın şiddetine bağlı olarak siyah, pembe, kırmızı renklerde görebilirsiniz. Lakin değerli olan budur: Hala görebiliyorsunuz! Körler, siyah görmezler; zira bir şeyin “siyah” olduğunu anlamak için, onu görebilmeniz gerekir. Siyah, bir renktir ve renkleri göremeyen biri, kırmızıyı bilemeyeceği üzere siyahı da bilemez. Körler, siyah görmezler; zira hiçbir şey göremezler.
Doğuştan Körlük
Görebilen biri, bunu şöyle düşünebilir: İki gözünüzü birden kapatmak yerine, bir gözünüzü kapatın ve başka gözünüzle bir şeye odaklanın. Kapalı gözünüz ne görüyor? Hiçbir şey! Bu değişiktir; zira bir gözünüz çalıştığı için, beyin ikinci gözden gelen ve hiçbir işe yaramayan bilgiyi görmezden gelir, yalnızca tek göze odaklanır. Bu da, her iki gözünüzü de kapatarak beyninizi mecburen “siyah” olarak da olsa görmeye zorlamak yerine, bir gözünüzle sahiden “hiçbir şey görememenize” neden olur. İşte körlük tecrübesi, az çok bu türlü bir şeydir. Kör bir beşerle görüşünüzü karşılaştırmak için bir başka yol da, dirseğinizle ne gördüğünüzü düşünmek. Bunların her ikisi de size gerçek bir körlük tecrübesi yaşatamaz; lakin en azından daha isabetli bir fikir verebilir.
SONRADAN GELİŞEN BÜSBÜTÜN KÖRLÜK
Görme yetilerini kaybeden insanların farklı tecrübeleri olur. Bu bireyler, renk algısına sahiplerdir; fakat gözleri (veya beyinleri yahut her ikisi de) bu veriyi artık işleyememektedir. Buna bağlı olarak, sonradan gelişen tam körlüğe sahip bireylerin kimileri bunu, bir mağaranın içinde olduğu üzere büsbütün karanlık görmeye benzetir. Kimi beşerler ise “kıvılcımlar” ismini verdikleri ışık parçacıkları görebilir ya da tanımlayabildikleri biçimleri, rastgele biçimleri, renkleri, ışık parlamalarını gerçekçi halüsinasyonlar olarak deneyimleyebilirler. Bu “görüş”ler, Charles Bonnet Sendromu’nun (CBS) belirtilerindendir. CBS, süreksiz yahut kalıcı olabilir. Bir akıl hastalığı değildir ve beyindeki rastgele bir hasarla ilintisi yoktur.
Tam körlüğe ek olarak, bir de işlevsel körlük vardır. İşlevsel körlüğün tarifleri ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Birleşik Devletler’de daha iyi olan gözün gözlükle birlikte görüşünün 20/200’den berbat olması durumu, işlevsel körlük olarak kabul edilir. 20/200 üzere görüş hüneri sayıları şu manaya gelir: Olağan görüşe sahip bireylerin ikinci sayı kadar uzaktan (bu örnekte 200 feet, yani 60 metre uzaktan) gördükleri ayrıntıları, birinci sayı kadar uzaktan (bu örnekte 20 feet, yani 6 metre uzaktan) görebilmek demektir. Birinci sayı, ikinci sayıdan küçükse, görüşünüz sıkıntılı demektir. Dünya Sıhhat Örgütü görüş sertliğinin 3/60’dan makûs olması durumunu körlük olarak tanımlar. İşlevsel körlüğü olan insanların ne gördükleri, körlüklerin şiddetine ve görme bozukluklarına bağlıdır.
YASAL KÖRLÜK
Bir insan, büyük boyutlardaki eşyaları ve insanları görme kabiliyetine sahip olabilir; lakin bunlar odak dışıdır. Yasal olarak kör olan bir insan renkleri görebilir yahut muhakkak bir uzaklıkta odaklı olarak da görebilir. Başka olaylarda renk sertliği büsbütün kaybedilebilir yada görüş büsbütün bulanıklaşabilir. Yasal körlükte tecrübeler hayli farklılaşabilir. 20/400lük bir görüşe sahip olan Joey, şöyle diyor:
Daima neon benekler görüyorum ve bunlar, daima hareket halinde. Daima renk değiştiriyor.
IŞIK ALGISI
Işık algısını kaybetmemiş bir insan, net haller görüntüleyemez; fakat ışıkların açık mı kapalı mı olduğunu söyleyebilirler.
TÜNEL GÖRÜŞÜ
Görüş, nispeten olağan olabilir fakat sadece muhakkak bir alan içerisinde. Tünel görüşü olan bir insan 10 derecelik bir koninin dışında objeleri göremez.
KÖR BEŞERLER DÜŞLERİNDE GÖRÜRLER Mİ?
Kör olarak doğmuş bir insan hayal “görür” (rüya “deneyimler” demek daha gerçek olur); lakin imgeler görmez. Düşler; sesler, dokunsal bilgi, kokular, tatlar ve hisler içerebilir. Öteki yandan, şayet bir insan görme yetisini sonradan kaybettiyse, hayaller imaj içerebilir. Görme bozukluğu (yasal körlük) olan beşerler hayallerinde görebilirler.
Objelerin hayallerdeki manzarası, körlük tipine ve görme geçmişine nazaran değişir. Çoğunlukla hayallerdeki görüş kişinin hayatı boyunca sahip olduğu görüş aralığıyla karşılaştırılabilir. Örneğin renk körlüğü olan biri, birden teğe düşlerinde yeni renkler görmeye başlamayacaktır. Görme yetisini vakitle kaybetmiş olan bir insan, harika bir netlikte de hayal görebilir, mevcut görüşünün netliğinde de.
Görme yetisine sahip, kontakt lens kullanan beşerler da yaklaşık olarak bu biçimde düş görürler. Bir düş kusursuz bir netlikte olabilir de olmayabilir de. Bütün bunlar, vakitle edinilen tecrübelere bağlıdır. Kör olan lakin Charles Bonnet sendromundan dolayı ışık parlamalarını ve renkleri algılayabilen bir insan bu tecrübeleri düşlerine dahil edebilir.
Farklı bir halde, REM uykusunda görülen süratli göz hareketi, kimi kör insanlarda düşlerinde imaj görmeseler bile gözlemlenmektedir. Süratli göz hareketinin görülmemesi durumu daha çok doğuştan kör yahut küçük yaşta görme yetisini kaybetmiş insanlarda gözlemlenir.
IŞIĞI GÖRSEL OLMAYAN HALDE ALGILAMAK
İmajlar üreten bir görme biçimi olmasa da kimi büsbütün kör beşerler ışığı görsel olmayan bir formda algılayabilirler. 1923’te Harvard Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi olan Clyde Keeler’in yönettiği bir araştırma projesinde, bu mevzuda ispatlar toplanmıştır.
Keeler, bir mutasyondan ötürü gözlerinde retinal fotoreseptör olmayan fareler yetiştirmiştir. Fareler, görmek için gerekli olan çubuk ve koni hücrelerine sahip olmasalar da göz bebekleri ışığa reaksiyon vermiştirve gece gündüz döngüsüyle kurulan sirkadiyen ritimlerini sürdürmüşlerdir. Seksen yıl sonra bilim insanları, insan ve farelerin gözlerinde “Işığa hassas retinal ganglion hücreleri” (ipRGCs) isimli özel hücreleri keşfettiler.
Işığa hassas retinal ganglion hücreleri, retinanın kendisine değil, retinadan beyefendisine sinyaller yollayan sonlarda bulunurlar. Hücreler, görüşe katkı sağlamasa da ışığı fark edebilirler Bundan ötürü şayet sadece bir göz bile ışık alırsa (görebilen yada göremeyen), teorik olarak karanlık ve aydınlık ayrımı yapılabilir.
Kaynak: Evrimağacı
Cumhuriyet