Eski Hazine Müsteşarı ve DEVA Partisi İktisat ve Finans Siyasetleri Lideri İbrahim Çanakcı, hükümetin yalnızca Merkez Bankası’nın (TCMB) varlıklarından bahsettiğini, borçlarından bahsetmediğini ve böylelikle halkı yanılttığını söyledi.
Çanakcı, “11 yıldan fazla Hazine Müsteşarlığı yaptım. Merkez Bankası’ndaki, kamu bankalarındaki arkadaşlarımıza da soruyorum, döviz satış süreçlerinin nasıl bir sistemle yapıldığıyla ilgili onlardan da tatminkâr bir karşılık alamıyoruz” dedi. Gelinen noktada enflasyonun arttığını, faizin iki kattan fazla yükseldiğini, TL’nin çok önemli paha yitirdiğini, bütçe açığı ve borcun patladığını vurgulayan İbrahim Çanakcı ile TCMB rezervlerini ve piyasadaki son gelişmeleri konuştuk.
– Merkez Bankası döviz rezervleri eksiye indi lakin hükümete nazaran 95 milyar dolar rezerv var. Nitekim rezerv var mı?
Hükümet yalnızca varlıktan bahsediyor. Yükümlülükten bahsetmiyor. 19 Şubat bilgilerine nazaran TCMB’nin altın ve döviz rezervlerinin toplamı 94 milyar TL. Bu varlık kısmı. TCMB’nin 140 milyar TL de borcu, yani yükümlülüğü var. TCMB’nin net döviz durumu 46 milyar dolar ekside. Bunun içinde 15 milyar dolar Hazine’ye ilişkin döviz mevduatı da var. Bunu da düşersek TCMB’nin net 61 milyar dolar açığı var.
Deniliyor ki TCMB, dövizlerini piyasa kurallarına uygun sattı. Dövize direkt müdahaleleri hukuka uygun gerçekleştirdik diyorlar. Bu hakikat değil. TCMB, Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden evvel de döviz müdahaleleri ve döviz alım satım ihaleleri düzenliyordu. Ancak TCMB’nin, bu müdahalenin ne vakit yapıldığı ve ne kadar döviz satıldığı, ne halde döviz alımı yapıldığı internet sitesinde yayımlanıyordu. Ancak en son döviz alım satım ihalesi 27 Temmuz 2011, en son direkt döviz müdahaleleri de 23 Ocak 2014’te yapılmış görünüyor. Pekala, 2019-2020’de yapılan döviz müdahaleleri maden piyasa kurallarına uygun yapıldıysa neden gizlendi, neden TCMB internet sitesinde yayımlanmadı?
Bu satışlar önümüzdeki günlerde hangi tarihlerde ne kadar fiyatta, hangi kur üzerinde döviz satılacağını hükümet açıklamak zorunda.
– İhale tarihleri açıklanmadığına nazaran ne oldu bu paralara? İhaleler yapılmadı mı?
11 yıldan fazla Hazine Müsteşarlığı yaptım. Merkez Bankası’ndaki, kamu bankalarındaki arkadaşlarımıza da soruyorum, bu döviz satış süreçlerinin nasıl bir metotla yapıldığıyla ilgili onlardan da tatminkâr bir yanıt alamıyoruz. 6 Kasım’da değişen TCMB liderinin en büyük vaadi şeffaflıktı. Öyleyse açıklansın. Hükümet şöyle bir algı vermeye çalışıyor: Biz bu süreçleri pandemiyle uğraş kapsamında yaptık diyor. Bununla yalnızca yapılan vahim yanlışların üzerini örtüyorlar. Gelinen noktada ne enflasyon ne kur düştü ne de faiz düşük düzeyde kalabildi.
DELİK BÜYÜK, YAMA KÜÇÜK
– Gelen artırımlardan, vergi artışları bütçedeki kara deliği kapatmaya kâfi mi?
Yetmez doğal ki. Bunun kapatılması için kapsamlı, itimat verici, dengeli bir takımın ve siyasetin olması lazım. Bir tabir var: Delik büyük, yama küçük. O kadar büyümüş ki o delik, bir tarafını kapatmaya çalışsanız öteki tarafı açılıyor. Bunu halkın sırtına artırımlarla, vergilerle yüklenip kapatmak mümkün değil. İktisat büyüyecek, istihdam artacak ki bütçenin gelirleri de artsın. Bütçede çok önemli bir önceliklendirme yapmak gerekiyor. Şu anda rastgele bir israfla çaba tedbiri görmüyorum.
– Yüksek kur, yüksek enflasyon, yüksek faiz, düşük büyüme ve işsizlik… Yurttaş daha ne kadar dayanabilir?
Şayet iktisattaki sıkıntıları kalıcı olarak çözmek istiyorsanız topyekûn bir değişim gerekiyor. Güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçmek lazım. Hukukun üstünlüğünün, yargı bağımsızlığının tahsis edilmesi. Kuralların, kurumların, liyakatin temel olduğu bir kamu idaresi koşul. Adil rekabet olmalı. Güçlü, sürdürülebilir ve kapsayıcı büyüme modeline geçilmeli. Yeni bir toplumsal yardım modeli geliştirilmeli. Bunlar yapılmadığı sürece daima bir bacak eksik kalacaktır.
– Kredi geri ödemeleri de başlıyor. Yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Halkımıza direkt dayanak sağlayın demiştik. Lakin hükümet halkı borçlandırma yoluna gitti. Küçük esnaf ve KOBİ’lerin borcu 225 milyar liradan fazla arttı, şu anda 824 milyar lira borçları var. Çiftçinin, yurttaşın borcu yüzde 50 civarında arttı. Artık bunların geri ödeme vadesi geldi. Bunun banka bilançolarına yansımasını engellemek için de takibe alma müddetlerini uzattılar. Düşüncelerin değerli bir kısmını halının altına süpürdüler. Ertelenen işsizlik, ertelenen borçlar, ertelenen enflasyon, hayat pahalılığı önümüzdeki periyotta tekrar iktidarın önüne gelecek. Yalnızca takipteki krediler değil, ikinci küme kredilerde de önemli bir artış kelam konusu. İkinci küme krediler takip kademesine gelince meseleler daha da büyüyecek.
KUR, ENFLASYON, FAİZ ARTIYOR
– Bu noktaya gelirken asıl kusurlar nerede yapıldı?
Temel kusurlar siyasetlerin dizaynında yapıldı. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilince Merkez Bankası’na önemli müdahaleler yapıldı. TCMB’nin hareket alanı önemli daraltıldı. Bir taraftan bütçe açığı patladı. Öbür yandan bizim 2012 başında artık sona erdirdiğimiz iç piyasadan döviz, altın üslubu borçlanmalara geri dönüldü. Bu kur üzerinde önemli baskı oluşturdu. Temel yanlış, kuru baskı altına sokan siyasetlerden kaynaklandı. Türkiye hür dalgalı kur rejimi uygulayan bir ülke. Şayet siz muhakkak bir kur düzeyini tutturabilmek için rezervlerinizi harcıyorsanız bu, kur rejiminizi de değiştirdiğiniz manasına geliyor. Yanlış siyasetlerde ısrar etmeselerdi bu türlü bir sonuca maruz kalmazdı ülkemiz. Bu döviz rezervlerini de heba etmezdi, çarçur etmezdi. Ortada çok açık bir başarısızlık var. Gelinen noktada enflasyon artıyor, faiz iki katından fazla yükselmiş, TL çok önemli paha yitiriyor. Bütçe açığı ve borç patlıyor. Bu sorunun kök nedeni Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiştir.
HAZİNE KUR RİSKİNİ ÜZERİNE ALIYOR
– Hazine bu devirde dövizle iç borçlanmaya da gitti. Bu ne tıp riskler getiriyor?
Biz sıfırlama istikametinde adım atmıştık. Zira bu biçimde borçlanma hem Hazine için risk hem de dolarizasyon yaratıyor. Hazine’nin döviz cinsinden gelirleri sonlu olduğu için tüm kur riskini üzerine almış oluyor. 2017’de yapılan altın cinsi borçlanmaların ödeme vadesi geldiğinde kimilerinin Hazine’ye maliyeti yüzde 100’e vardı. Tıpkı devirde Hazine iç piyasada TL cinsinden borçlansaydı maliyeti yüzde 15 civarında olacaktı.
Döviz ve altın fiyatlarındaki sıçrama da maliyetleri önemli artırdı. Bu hem Hazine’nin faiz ödemelerini hem de bütçe açığını önemli manada artırdı. Hazine bu yıl 180 milyar lira faiz ödemesi öngörüyor, toplam bütçe açığı 240 milyar TL civarında bekleniyor. Bunlar daima halkın sırtına yüklenen yükler. Her güne yeni bir artırımla kalkıyoruz.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildiğinde Hazine’nin borç stoku 970 milyar liraydı, artık 1 trilyon 830 milyar TL’nin üzerinde. Her alanda önemli yanılgılar yapıldı ve tablo da ağırlaştı.
DÜZGÜNLEŞME YOK
– İktisattaki berbat gidişata dur demek için TCMB Lideri ile Hazine ve Maliye Bakanı değişti lakin gelinen noktada pek bir muvaffakiyet da sağlanmadı. Enflasyon ve kur yükseliyor, ne diyeceksiniz?
Başta fiyat istikrarına çok vurgu yaptılar. Siyaset faizi iki katından fazla artırıldı. Bunlar piyasada izafî bir iyileşme sağladı. Ancak siyasetlerin sürdürülebilirliğiyle ilgili kuşkular devam ettiği için de iyileşme de kalıcı olmadı. En ufak iç ve dış gelişmede piyasaların hareketlendiğini görüyoruz. Zira tutarlılık, öngörülebilirlik, şeffaflık, sıkı duruş üzere mevzularda somut adımlar atılmadı. Hiçbir göstergede kalıcı ve kayda bedel bir iyileşme olmadı. Çok önemli bedel ödedik. TCMB’nin 130 milyar dolara yakın rezervi çarçur edildi. Ülkenin borcu patladı. Toplumun tüm kısımları ağır bir borç yükü altına girdi. Türkiye’nin yakıcı meseleleri devam ediyor.
– Hangileri o can yakıcı meseleler?
Birincisi işsizlik, ikincisi hayat pahalılığı, üçüncüsü bu ikisinin ortaya çıkardığı derin ve yaygın yoksulluk. Türkiye’nin gerçek problemleri bunlar. Bunlarda iyileşme sağlanmadığı surece döviz kurları 8.50 liradan 7.50 liraya geriledi diye halkımızın rahatlamasını beklemesinler. Hükümet bunları görmemekte ısrar ediyor.
Cumhuriyet
