Fotoğrafsız bir gazete düşünmek imkânsız. Birden fazla vakit onlarca satır ve cümlenin anlatamadığını bir fotoğraf anlatır. Hafızamızı yokladığımızda bir hadiseden aklımızda en çok kalanın fotoğraflar olduğunu anlarız. Hafızamda yer eden birçok haber fotoğrafında Bülent Kılıç’ın imzası var. Agence France-Press (AFP) foto muhabiri Kılıç’ın Seyahat Direnişi’nde gazla kaplanmış Taksim Meydanı, Soma Katliamı’nda madenden şimdi kurtulmuş personel ve onu öpen babası, Berkin Elvan’ın cenazesi sonrası biber gazına maruz kalmış genç bayanın bakışları, Suriye’deki savaştan, sonları aşmaya çalışan mültecilerden ve siyasilerden tarihe geçen fotoğraflar çekti Bülent Kılıç.
Berkin Elvan’ın cenazesi sonrası polisin sert müdahalesine maruz kalmış genç bayanın bu fotoğrafı, 2014 yılının Dünya Basın Fotoğrafları Ödülleri’nde Bülent Kılıç’a birincilik getirmişti. O günden hafızama kazınan bu fotoğraf, 2015 yılında Hollanda, Amsterdam’daki turistik seyahatimde bir kilisenin üzerinde dev boyutlarda karşıma çıktı. De Nieuwe Kerk isimli kilisede bu fotoğrafı görmemle bilet alıp standa girmem bir oldu. Stantta o yılın ödüllü fotoğrafları sergilenirken, Hollandalılar Kılıç’ın bu fotoğrafına büyük ilgi gösteriyordu
Kılıç geçen günlerde çektiği fotoğraftan çok bir hırsızlık hadisesiyle gündeme geldi. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) Gazetecilik Muvaffakiyet Ödülleri’nde “En Düzgün Fotoğraf” kolunda ödül alan fotoğraf onundu ancak kendisi yerine müsabakaya bir oburu başvurmuştu Demirören Haber Ajansı (DHA) ve Batman Çağdaş gazetesi için çalışan Reşat Yiğiz, Kılıç’ın Hasankeyf’te çektiği fotoğrafı göndermiş ve birinciliği kazanmıştı. Durum ortaya çıkınca ödül Kılıç’a verildi, Yiğiz’in ise TGC’den ihracı istendi. Farklı olan bu kadar özel bir fotoğrafın kim tarafından çekildiğine heyetin de dikkat etmemiş olmasıydı. Bülent Kılıç’a çektiği ve çaldırdığı fotoğrafları konuştuk.
– Birinci olarak fotoğrafının çalınması hadisesinden bahsedelim. Hadisesi nasıl öğrendiniz?
Journo’dan (haber portalı) haber verdiler. Evvel ciddiye almadım eski bir öyküdür diye. Fakat hem yeni olduğu ortaya çıktı hem de TGC dikkate aldığım, yeri geldiğinde gazetecilere sahip çıkan bir kurum. Onlar benimle bağlantıya geçti, “Ödülü size vermek istiyoruz, kabul ediyor musunuz” dediler. Kabul ettim. Muhtemelen 20 yıl evvel olsa çok daha büyük bir kriz olurdu. Lakin bugün basının tesiri ve basına olan hürmet yitirildiği için çok fazla dikkat edilmedi! Fotoğrafı çalan arkadaşla da muhatap olmak istemedim. Yerelde bu türlü şeylerin yaşandığını biliyorum. Çok fazla dikkate almak istemiyorum lakin bu türlü bir hak gaspına sessiz kalmak da insanın kendisine olan hürmetine muhalif. O yüzden çok fazla sessiz kalmak istemedim. Bu cezasızlık durumu topluma işlemiş. Bayana şiddet vakaları da cezasızlıktan kaynaklanıyor. Ben o gün o arkadaşa Twitter’dan sordum, “Hangi cesaretle” diye. Bu siyasi, politik atmosfer her yere sirayet ediyor…
– Geçmiş olsun! Türkiye’de ve dünyada foto muhabirliği ne durumda?
Dünyada da foto muhabirliğine azalan bir ilgi var. Beşerler şiddetten ve onun dramatize edilmesinden yorulmuş olabilir. Bir de bu koronavirüs salgınıyla birlikte her insanın başına global çapta bir şey geliyor ya, beşerler başka insanların başına gelenleri pek umursamamaya başlamış olabilir. Üçüncüsü de artık para aktarılmıyor. Bölümde büyük bir kriz var.
‘MECRA AZALDI’
– Gazeteciliğe başladığınız vakit durum nasıldı?
90’larda da Türkiye’de yapılan gazetecilik mükemmel değildi. Gazetelerin polis muhabirleri, hastane muhabirleri vs. vardı ancak etik yoktu. Gazetecilerin bu kadar baskı altında olduğu bir ortam da yoktu. Daha özgür gazetecilik yapılabiliyordu. Fotoğraf olarak o vakte nazaran kalitede bir iyileşme var lakin basılacak mecra azaldı.
Soma, 2014
– Foto muhabirlerinin en büyük sorunu ne?
Bizim meslekte herkes meşhur olmak istiyor. Herkes hadisenin en hoş anını çekmek istiyor. O kadar kolay sanıyorlar ancak değil. İşi bildiğiniz kadar gidebiliyorsunuz. Dışarıdan büyük bir topluluk olarak görülebilir lakin içinde bu işi hakkıyla yapan az, para için, PR için yapan var. Ben bunların hiçbiri için yapmıyorum. Benim derdim gazetecilik; haber alma hakkını savunan, insanlara da haber iletmeye çalışan bir misyonum var. Onun ötesinde ödül alıyorsun, meşhur oluyorsun üzere şeyler kıymetli değil.
Fotomuhabirliğini tanımlarken Robert Capa’dan bahsetmeden geçemem, onun şöyle bir kıssası var: Capa, İngiltere hava üssünde pilotlarla poker oynayıp viski içiyor, bir gün vazifeden dönerken başı kanlar içinde uçaktan inen bir pilot Capa’ya fotoğraf çekerken yumruk atıp hakaret ediyor. Capa poker oynadığı, arkadaşlık yaptığı pilotun ona misyondan döndüğünde yumruk atmasını kaldıramıyor ve çabucak oradan ayrılıp Normandiya Çıkartması’na katılmaya gidiyor. O ortada kendine, öteki fotoğrafçılar üzere risk ve zahmet almadan en kolay yerde en sondaki anı beklemenin akbababalık olduğunu söylüyor…
– Mesleğe başlamaya Metin Göktepe cinayeti sonrası karar verdiğinizi okumuştum…
Ben lisedeyken öldürülmüştü. O vakit ne iş yapacağımı düşünüyordum, bu iş tam bana nazaran dediğimi hatırlıyorum.
Bülent Kılıç
‘BU YALNIZCA BİR MESLEK DEĞİL’
– Bu herkesin yapabileceği bir meslek mi?
Bunu yalnızca meslek olarak algılamak hoşuma gitmiyor. Benim için çok özel bir meslek. Çok fazla bencillik, hoş bir hayatım olsun diye düşünülecek bir meslek değil. O denli düşünen varsa da atacağı taş 10 metredir, gitmez.
– Hadiseler esnasında büyük zorluklar yaşıyorsunuz. Yeri geliyor polise, görevliye kanunları hatırlatmak zorunda kalıyorsunuz…
Maalesef hukuk dersi vermek zorunda kalıyorum. Zira hukuku hepsinden daha iyi biliyorum. Onlara galiba çok kısa bir eğitim veriliyor. Mesela bana “Fotoğrafları sil” diyor. Polisin fotoğraf sildirme hakkı yok, savcının da yok. Savcı el koyar, duruşma kararıyla imha edilebilir fotoğraf. “Sil” derken, ona yetki verilmiş sanıyor. Geçen gün Van, Akdamar Adası’ndaydık, güvenlik vazifelisi geldi, “Burada çekim yasak, fotoğrafları silin” dedi. Hiçbir yerde ikaz yok, daha düne kadar burada fotoğraf çekimi yapıyorduk, yeni değiştirmişsiniz. Düşünün, güvenlik vazifelisi gazetecilere “Fotoğrafları silin” deme hakkını görüyor kendinde!
Mesela Metin Göktepe öldürüldüğünde Nail Güreli, TGC Başkanı’ydı. Ana haber bültenine çıkıp gazetecilerin haklarını insanlara anlatıyordu. Bugün polis, devlet ya da anaakım medyada “Gazetecilerin hakları bunlardır, bunlara dikkat edeceksiniz” dense, bunlar başımıza gelmez. Gazetecinin bir alanı vardı, artık o kalmadı. Aksiyona gittiğinizde bile polis ile vatandaş ortasındaki boşlukta gazetecilerin bir alanı olurdu. Ortalık karışana kadar o alan daima gazetecilere aitti. O alan yok oldu artık. İşte o alan devletle vatandaş ortasındaki ilişkiyi izleyen, denetleyen bireylerin alanıydı. Kim o alanın olmamasını ister? Vatandaşın hakkını koruyan bir alan zira orası. O yüzden gazetecilerin sevilmemesinin, haklarının görmezden gelinmesinin nedeni budur. Öbür bir şey değil.
– Bu alan olmayınca hadise nasıl takip ediliyor?
Seyahat Direnişi’ni 24 saat canlı yayına alan kurumlar vardı. Halkı çok düşündüklerinden değildi bu. O vakit yabancı medya bunu satın alıyordu. Seyahat Direnişi’ni Norveç’ten izliyoruz diye bir espri vardı. Zira Norveç’te o yayınları satın alıp gösteriyorlardı. Artık o kurumlar el değiştirdi, bağımsız gazetecilik yapan insanları kovdular. Bir yerde yolsuzluk, hak gaspı varsa, bunları yazan gazetecileri kurumlar barındırmıyor. Yerine getirdikleri beşerler da polisin gerisinde duruyorlar.
Ukrayna, 2014
‘BASIN KARTLARI YENİLENMİYOR’
– Türkiye’de sansür nasıl, akredite olabiliyor musunuz?
Daha evvel kendilerinin gönderdiği akreditasyonları artık istesem de göndermiyorlar. Aylardır yenilenen basın kartını vermiyorlar. 15 Temmuz’da teşekkür etmişlerdi, zira birinci fotoğrafları biz çektik. Televizyonlarda dönen birinci fotoğrafların benim fotoğraflarım olduğunu biliyorum. Kuleli’nin önünde yere yatırılmış insanların fotoğraflarını, daha televizyonda darbe oluyor denmeden ben geçmiştim. Sonrasında fotoğraflarımızı alıp, teşekkür edip, kartı kendileri gönderiyordu. Artık demek ki vazgeçtiler, beni Türkiye’de gazeteci olarak tanıyan çok fazla kurum yok. Benim cebimde gazeteci olduğumu ispatlayacağım bir kart kalmadı. 20 yıllık bir gazetecinin basın kartının yenilenmemesi çok ayıp.
‘DUYGU KOPUŞLARI YAŞADIM’
– Fotoğrafçı Sebastio Salgado’nun “Toprağın Tuzu” belgeselinden çok etkilenmiştim…
Salgado’nun orada çok hoş bir kelamı var. Ruanda’da çektiği fotoğraflardan sonra, “İnsanlardan nefret ettim. Artık insanoğluna inanmıyordum. Biz yaşamayı hak etmiyorduk. Gördüğüm bir şeye ağlamak için kameramı kaç kez yere bıraktım bilmiyorum” diyor. Orada “açlıktan ölmek üzere olan insanların birbirlerine ettikleri eziyetten nefret ettim” diye anlatıyor. Ben onu çok iyi anlıyorum.
Türkiye-Suriye sonu, 2015. Bu fotoğraf, 2016 Dünya Basın Fotoğrafları Ödülleri’nde üçüncülük kazandı.
– Sizin de o denli anlarınız olmuştur…
O seviyede yırtıcı bir ortama düşmedim lakin Salgado da bu işi hisleriyle, kendi insani yanını dinleyerek yapan bir insan. O yüzden o his kopuşu diğer bir şey çekmeye yöneltiyor onu. Onunki kadar büyük olmasa da ben de vakit zaman his kopuşları yaşadım.
– Hoş anlarınız da olmuştur kesinlikle…
Hoş beşerlerle temas ettiğiniz, bir kültür keşfi yaptığınız vakitler oluyor. Hiç varsayım etmediğiniz bir yerde, alakasız, dağın başında, filozof üzere konuşan, bilge bir insan gördüğünüzde memnun oluyorsunuz.
Irak, 2016
‘AÇIK HAVADA STANT PROJESİ’
– Gelecek projeleriniz neler?
Hasankeyf ile ilgili bir stant açmak istiyorum. Açık havada olursa, bir caddede olabilir. Paris’te kanal kenarında görmüştüm, çok hoştu. Âlâ bir stant olabileceğine inanıyorum. (İBB Kültür AŞ ilgilenmeli)
– Hasankeyf’in son halini gördünüz mü?
Vakit buldukça gitmeye çalışıyorum. Artık büsbütün göl. Şoka giriyorsunuz evvel, algım gitti geldi. Tekneler, beşerler yüzüyor, nerenin neresi olduğunu anlamadım. Köprü nerede, kale nerede, anlayamıyorsunuz. Teknede çocuklara soruyorum, onlar da kestiremiyor. Suyun öteki tarafına geçmek için çok fazla yol gidiyoruz. Yarım saatte gittiğin öteki bir kente artık 4-5 saatte gidiyorsun.
‘HALEP’TEKİ ÇOCUK AKLIMA GELİYOR’
– Öteki tanıklıklarınız var mı, yalnızca fotoğraflarda kalan?
Halep, büsbütün yıkıldı. Halep’e savaştan evvel gitmemiştim lakin savaş başlarken oradaydım. Sonra tekraren gittim, beşerler değişti, sokaklar değişti, hava değişti, her şey değişti. Birinci gittiğimde, çocuğun biri uzanıyordu kaldırımda, internetten olanı biteni izliyordu, ben de “Neler oluyor” diye sormuştum. “Önemli bir şey yok ya” demişti. Ben de “Bu çocuk bu türlü bir şey dediyse korkmaya gerek yok” diye düşünmüştüm. Daima o çocuk aklıma geliyor. Özgüvenli bir formda, “Bir şey yok ya, değerli bir şey değil” demesi geliyor… Kim bilir nerede o çocuk şu an. Kentler yıkıldı gitti, değerli değil, Beşerler ne yapıyor, kıymetli olan o. Edirne sonuna götürdüler insanları otobüslerle. Anne gelmiş kızıyla, aşikâr ki çocuğunun hayatını kurtarmak istiyor. Bazen bu türlü o anın fotoğrafını çekmeye çalışıyorum lakin bir yandan da izliyorum vakası. Annesinin küçük kızını yatıştırmaya çalışması, o kızın ağlaması insanın içini yakıyor. Orada iyi yahut makûs fotoğraf olması için değil, kendim sonradan hatırlamak istediğimden çekiyorum. Bazen o 10 saniye yıkıyor insanı, acı veriyor.
* 2014 World Press Photo Ödülleri’nde Yılın Haber Fotoğrafı kategorisinde Bülent Kılıç’ın fotoğrafları 1. ve 3. oldu. Kılıç tıpkı yıl Time mecmuası ve The Guardian gazetesi tarafından “Yılın En Yeterli Fotoğrafçısı” seçildi. 2015’te ise 27’ncisi düzenlenen ve dünyanın en büyük haber fotoğrafçılığı şenliği kabul edilen “Visa Pour l’image”da büyük mükafatın sahibi oldu. 2016 World Press Photo Ödülleri’nde 3.’lük elde etti…
* Türkiye’de birinci gaye daima gazetecilerdir. 15 Temmuz’da asker karşıdan ateş ediyordu, bu tarafta da bize saldıran beşerler vardı. Başıma vurulup yere düştüğümde bıçaklanmış bir askerle yüz yüze geldim. O ortada, benim için “Köprüden atalım” dendiğini duydum. Sonrasında insaflı biri çıkıp kurtardı beni. Hürriyet’ten arkadaşım Selçuk Şamiloğlu linç edildi o gün!
* Gazeteciliği tanımlayacak olursak, devletle insan ortasındaki tüzel çizgiyi çizen ve o çizginin nöbetçisidir gazeteciler. Buna gazeteciler pürüz oluyor. Bunun için basını sevmiyorlar. Sonuçta dünyada bir hukuk var. Devletlere kalsa hukuk da olmasın isterler. Onlar da bir yandan hukuka uymaya çalışıyorlar, bir yandan da insanlardan korkuyorlar.
Cumhuriyet
