Zelzele, Türkiye’nin bir gerçeği. 17 Ağustos sarsıntısından beri akıllarda şu soru var: Büyük bir zelzelesi öncesinden bilebilir miyiz? Uzmanlar, bunun mümkün olmadığını söylüyor. Lakin Kaliforniya’dan küçük bir umut ışığı yandı. Tarih boyunca sarsıntılardan mustarip Kaliforniya eyaletinde yaşayan beşerler, yer sarsılmaya başlamadan evvel cep telefonlarına acil durum uyarısı alabiliyor.
Lakin en fazla 20 saniye kadar evvel. Bu gelişme, yalnızca Kaliforniya’da yaşayan milyonlarca insan için değil, dünya genelinde zelzele korkusu yaşayan her ülke için çok değerli. 20 saniye, olağan ki kenti ve hatta konutu terk etmeniz için kâfi bir mühlet değil ancak meskenin içinde evvelden belirlenen yerlerde toplanma/saklanma ve bundan da değerlisi lokal idarelerin acil hareket planlarını devreye sokarak ulaşım çizgileri, doğalgaz ve elektrikleri kesmesi için iyi bir mühlet sayılabilir.
BÜYÜK BİR ADIM
Türkiye’de yaşayanlar için 1999 Marmara zelzelesi neyse o bölgede yaşayan beşerler için de 17 Ekim 1989’da yaşanan Loma Prieta sarsıntısı de o denli bir felaket: 30 yıl evvel gerçekleşen ve 6.9 büyüklüğündeki 15 saniyelik zelzele, 63 kişinin ölmesine ve binlerce yaralanmaya neden olmuştu.
Uygulama o günden bu yana yaklaşık 4 bin kullanıcı tarafından indirildi. MyShake ismi verilen ikaz aplikasyonu, Amber Alerts isimli erken ikaz sistemiyle birebir tekniği kullanıyor: Kablosuz alarm sistemi, bildirimleri otomatik olarak cep telefonlarına iletiyor.
Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’deki sismologlar tarafından geliştirilen MyShake aplikasyonu, en düşük 4.5 büyüklüğünde bir sarsıntı tespit edildiğinde uygulamayı indirmiş olan Kaliforniyalı vatandaşlara ihtar gönderecek halde tasarlandı.
Bu sistemin öbür misal uygulamalardan daha süratli olduğu da kanıtlandı. Lakin kablosuz acil durum ihtarları, panik yaratmamak hedefiyle 5 yahut daha büyük bir sarsıntı olması durumunda gönderiliyor.
KISA LAKIN TESIRLI MÜHLET
Beşerler, sarsıntının merkez üssüne yakınlıklarına bağlı olarak sallantı başlamadan evvel, sarsıntı sırasında yahut başladıktan sonra ihtarlar alabilecek. Yeniden de yetkililer, ikazların insanlara, hayatlarını kurtarmaları için saklanma/örtünme sağlamak için kâfi vakti vereceğini umuyor.
Ikazların ayrıyeten, tabiplerin ameliyatları askıya almaları, operatörlerin ulaşım sistemlerini yavaşlatmaları yahut durdurmaları ve kamu hizmeti tesislerinin gaz ve elektrik çizgilerini kapatmaları için vakit tanıyacağı vurgulandı.
Newsom, “20 saniye, San Francisco’daki Bay Area toplu taşıma sistemini (BART) kapattığımızdan yahut yavaşladığımızdan, bir asansörü yavaşlattığımızdan yahut kapattığımızdan emin olmamız için azımsanacak bir müddet değil” sözlerini kullandı.
MEKSİKA’DA 75 SANİYE EVVEL
Erken ihtar sistemleri, Meksika ve Japonya üzere ülkelerde hayat kurtarıcı roller üstlendi. 7.2 büyüklüğünde bir sarsıntı, Meksika’nın güney bölgesini Şubat 2018’de vurduğunda SkyNet uygulaması, bölgede yaşayan insanların cep telefonlarına, birtakım durumlarda sallanma başlamadan 75 saniye öncesine kadar bildirimler göndermişti.
Kaliforniya’da yetkililer, ihtarların suratını ve güvenilirliğini artırmaya devam ediyor. DeGroot, “Uyarının gönderilme suratını artırmanın, maksatlarına ileti atmanın ve ayrıyeten binlerce beşerden milyonlarca beşere giden ölçeklenebilirliği test etmenin yollarını öğrenmek istiyoruz” dedi.
ZELZELE DEĞİL BİLİMSİZLİK
MyShake telefon uygulaması, Kaliforniya genelinde 5 üzerinde bir zelzele yaşanmadan 20 saniye kadar evvel ikaz gönderebiliyor. Datalar, West Coast’un üstünde ve aşağısında yer sensörleri bulunan ABD Jeolojik Etütleri ağından alınıyor. Umuyoruz ki birebir teknoloji ülkemize de gelir ve can kayıpları ile yaralanmaların önüne geçilir. Tekrar de muhtemel sarsıntılara karşı daha hazırlıklı olmamız gerektiğini de unutmamalı. Zira zelzele değil, bilimsizlik öldürüyor.
Cumhuriyet
