NEDEN ÜMİT PAMİR? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun olduğu yıl Dışişleri Bakanlığı’na girdi. Gümülcine Konsolosluğu, cumhurbaşkanlığı devrinde Fahri Korutürk’ün özel kalem müdür yardımcılığını yaptı. 1991-1995 ortasında Cezayir Büyükelçiliği, 1995-1997 yılları ortasında Atina Büyükelçiliği, 1997-2000 yıllarında Başbakan Mesut Yılmaz ve Bülent Ecevit’in dış siyaset başdanışmanlığı, 2000-2004 yıllarında BM Daimi Temsilciliği misyonlarında bulundu. KKTC için tarihi kıymet taşıyan Bürgenstock görüşmelerinin mimarlarından. 2004-2006 yıllarında NATO Daimi Temsilciliği, 2007 yılında Dışişleri Bakanlığı Müşavirliği vazifesine getirildi ve birebir yıl emekli oldu. Amerika Lideri Biden’in, “Ermeni Soykırımı” açıklaması üzerine bize de tecrübeli diplomata sormak kaldı.
– ABD Lideri beklendiği üzere diyeceğini dedi. “Soykırım” noktasına nasıl vardık?
Büyük bir düş kırıklığı ve infial yaratacak. Reaksiyonlar çok olacaktır. Biz Amerika’da lobi faaliyetlerimizi mali imkânlarımız sonlu olduğu için üst kademelerde senatörler ve Kongre üyeleri seviyesinde tuttuk. Yani üstten aşağıya bir lobi faaliyeti yürüttük. Halbuki imkânımız olsaydı ve lobi faaliyetlerini eyaletler seviyesinde yapabilseydik tahminen de “soykırım” tabirlerinin okul kitaplarına girmesini önleyebilirdik.
– Ne vakittir okul kitaplarında?
1990’lı yıllardan bu yana birçok eyalette okul kitaplarına girdi.
– Bunu niye bu kadar önemsemek gerekiyor?
Eyaletlerde bu kitapları okuyan çocuklar “Türkler soykırım yaptı” algısıyla büyüdü. Onların oy peşindeki Kongre üyelerine yönelik baskıları arttı. Her 24 Nisan’da bu daha da hissedildi. Biden üzere, oy peşindeki popülist diğer bir başkan de bunu yapabilirdi, zira iki sene sonra seçimler var. Birinci neden bu. İkincisi, Türkiye’nin bugün bölgesinde ve Batı açısından içinde bulunduğu pozisyon. Maalesef bu çok parlak bir durum değil. Eski yükünü kaybetmiş üzere algılanması nedeniyle ABD Lideri nezdinde “Bizim Türkiye’yi kollamamız gerekir” üzere bir yaklaşıma yol açmadı. “Komşuları tarafından sevilmiyor, Batı tarafından sevilmiyor; bunu her şeye karşın dikkate almam gerekir” üzere bir durum da olmadı. 43 yıllık meslek hayatımda her 24 Nisan yaklaşırken “ABD ne diyecek” diye düşündük. ABD bunu her vakit siyasi bir baskı aracı (manivela) olarak kullandı. Olağan bu mevzuda kapalı kapılar arkasında neler yapıldı bilmiyorum fakat ABD’nin bunu başımızda bir manivela olarak kullanıp bizden ödünler istemiş olabileceğini dahi düşünüyorum.
NE KADAR HAKLI OLURSAK OLALIM, BU SİYASİ BİR KARAR
– Biden’ın konuşmasında şu cümledikkat cazip: “Osmanlı devri Ermeni soykırımında ölenlerin hayatlarını hatırlıyor…” Bu vurgu diplomasi lisanında nasıl bir mana taşıyor?
Bir sefer konuşmada her ne kadar Osmanlı devri dese de bunu, Ermeni lobileri Amerikan mahkemelerinde tazminat ve toprak talebi için “Elimizde liderin bir beyanatı var” diyerek kullanmaya kalkışacaklardır. Tarihi evraklara dayanmayan, hukukî açıdan da desteği olmayan bir tavır olsa da bu yola başvurabileceklerdir. Örneğin Amerikan mahkemelerinde AİHM kararının Amerikalı yargıcı bağlamadığını, liderin tabirinin kâfi olduğunu söz edeceklerdir. Tarih ve hukuk açısından ne kadar haklı olursak olalım, unutmayalım ki bu siyasi bir karardır.
– Pekala, “Osmanlı” tabiri Türkiye açısından nasıl kabul edilmeli?
“Bu Osmanlı periyodunda olmuştur, çağdaş Türkiye’yi bundan sorumlu tutamayız” demek istiyor. Ayrıyeten “Bunu suçlamak için değil, olanların asla tekrarlanmamasını sağlamak için yapıyoruz” diyor. Bizim için düşünce şu: Dedelerimizin yaptığını kabul edecek miyiz? Osmanlı’nın torunu olduğumuza nazaran, Biden dedelerimizin katil olduğunu söylemiş oluyor. Bizim için güç olan bu; mahkemeye çıkıp “Bunu dedelerimiz yaptı” diyemeyiz. Söyleşimizin başında “Bunu Amerikalılar tahminen de bize karşı manivela olarak kullanmış olabilirler” dedim ya, artık de bu baskı aletini yargı süreçleri sırasında kullanabilirler. “Bu mevzuda şöyle davranmazsan, bizim mahkemeler de yorumlarında hür kalırlar” biçiminde bir tavır alabilir. Her halükârda Türk-Amerikan münasebetleri çok önemli bir buhrandan geçmektedir, buna yeni bir bahis eklenmesi talihsizlik olmuştur.
– Dışişlerinde olsaydınız, sizin için ABD ile aramızdaki en büyük sorun hangisi olurdu? Soykırım tartışmaları mı, F-35 krizi mi?
S-400 alımını yanlış buluyorum. Sorunlu bir süreç. Ekonomik manada da güç bir periyottan geçiyoruz, pazarlık gücümüz olduğunu söyleyemem. Bize borç verecek kimseler de ortada yok. S-400’ü almasaydık Amerika bize karşı daha hassas davranabilirdi diye düşünüyorum.
– Biden, metinde İstanbul değil, Konstantinopol diyor, niçin?
Yaşlılığın getirdiği bir lisan sürçmesi olarak görüyorum. Bizans’ın başşehri manasında kullandığını düşünmek istemiyorum.
– Biliyorum, siz müttefik sözünü sevmiyorsunuz ancak yıllardır Türkiye-ABD iyi birer müttefik kelamını duyarız. Bu açıklamayla ABD, Türkiye’yi gözden çıkardığını mı söylüyor?
Ben müttefik değil, stratejik ortak kelamına karşıyım. Bir kez stratejik ortak olmanız için yaşamsal hususlarda “Ne yaparsanız yapın arkanızdayım” demesi lazım. Örneğin İsrail, hatta biraz İngiltere için bu böyledir. Biz çıkarları örtüştüğü ölçüde stratejik işbirliği yapan, iki müttefik durumundayız. Sorunuza gelecek olursam: Amerika’nın bölgeye bakışındaki değişikliğe de işaret etmek istiyorum: Amerika’nın bölgeye ait iki derdi var: Biri İsrail’in güvenliği, oburu de Amerika’nın rakip gördüğü Çin’in Ortadoğu’nun hidrokarbon kaynaklarına sınırsız erişimini engellemek. Bildiğiniz üzere Ortadoğu’daki hidrokarbonlara en bağımlı ülke Çin. Hasebiyle Ortadoğu’ya ilgisi eskisi üzere olmayacak. Bu, ister istemez ABD’deki birtakım etraflarda Türkiye’nin bedelinin sorgulanmasına yol açtı. Sizin NATO’da en üst seviyede altına imza attığınız evraklarda Rusya bölgede bir tehdit olarak görülüyor. Münasebetiyle Türkiye, Rusya’ya karşı caydırıcı niteliğini muhafazası gerekirken S-400’leri almakla bu pozisyonu zedeliyor. Bu ise ABD ile bağlarımızı adeta al gülüm-ver gülüm biçimine sokmaya yöneltiyor. Yani adeta bir ticari bağlantıdaki üzere…
– ABD açısından bu açıklamayı nasıl yorumlarsınız?
Çok vahim bir karar. Seçmen derdiyle yapılmış, dar görüşlü bir tavırdır ve çok yanlıştır. Son derece çalkantılı bir bölgede 10 yıllar boyunca müttefikliğini kanıtlamış Türkiye’yi ve onun kamuoyunu rencide etmiştir. Ayrıyeten örneğin ortak bir tarih kurulu formülüyle Türk-Ermeni ilgilerini onarma yolundaki eforları da uzun yıllar sekteye uğratacaktır. Artık “NATO’dan çıkalım” diyen çevreler de sesini daha yüksek çıkaracaktır. Bu karar Türkiye’deki tüm kısımları küstürmüştür.
– İş NATO’dan çıkmaya kadar varır mı?
Uzun yıllar NATO’da vazife yaptım. Maalesef birçok üye ülke Türkiye’yi yüzde yüz güvenilecek bir pozisyonda görmüyor. Demin dediğim üzere, bizde de “NATO’dan çıkalım” diyen seslerin yükseleceğini kestirim edebiliriz. Bu mevzuya yaklaşımımızı belirlerken ulusal çıkarlarımızı her şeyin üzerinde tutmamız gerektiğini düşünüyorum.
– Cuma akşamı, Biden “soykırım” demeden evvel iki ülke dışişleri, Erdoğan ve Biden’ın NATO doruğunda bir ortaya geleceğini açıkladı. Nasıl okumalı?
Bakın esasen “Meds Yeghern” lafı Ermenice soykırım demek. Amerikan liderleri bunu son yıllarda kullanmaya başladılar. Orada yapılan bir söz oyunuydu, “İngilizce demeyelim, ne dediğimi Ermeniler anlar” demekti. Yani konu Ermenilerin eline koz vermekse, bu çok evvelden verilmişti. Biden da “Madem benim seçmenim bunu çok istiyor, önümde de seçimler var, ben bunu yapayım, muhtemelen Türkiye bunu sineye çeker” diye düşünmüş olabilir. Muhtemelen ortalarındaki konuşmada da “Ben bunu diyeceğim kusura bakma fakat hazirandaki dorukta bundan sonra karşılıklı çıkarlarımızı nasıl şekillendireceğimizi ele alırız” demiş olabileceğini düşünüyorum. Biden, bu devirde Amerika’daki Ermeni- Rum-Yahudi lobilerinin Türkiye’ye karşı bir tavır içinde olduklarının farkında. Ayrıyeten fevkalade bir Yunan hayranıdır, “Kendimi ikinci vatanımda hissediyorum” halinde konuşmaları vardır. Gördüğünüz üzere Türk-Amerikan bağlarının daha da batağa girmesini isteyen birçok mihrak bulunmaktadır. Örneğin geçmişte bu bahiste bize büyük dayanak veren İsrail lobisinin de takviyesinden mahrum kaldık.
– Yahudi lobisinin tartısı daha evvel kullanıldı mı?
Natürel. Bugün bunu kaybetmemiş olsaydık, “soykırım” dememesi için önemli bir gayret harcarlardı. İsrail, Suriye, Irak, Yunanistan, Kıbrıs ile bağlantılarımız berbat, Rusya vakit zaman seviyor, vakit zaman kulağımızı çekiyor. Bölgedeki pozisyonumuz eskisi üzere, yani İsrail ve Mısır dahil komşularımızla münasebetlerimiz iyi olsaydı Biden daha dikkatli davranırdı.
TÜRKİYE YUMUŞAK GÜCÜYLE DİKKAT ÇEKERDİ
– Tam da oraya gelmek istiyordum: Geçmişte “monşerler” diyerek küçümsenen diplomatlar bugün olmadığı için mi bütün dünyayla kavgalıyız?
O monşerlerin söylediklerini başta dinliyorlardı. Sonra “Her şeyi biz biliyoruz” yanılgısına kapıldılar, monşerleri dikkate almamaya başladılar. Şu anda da Dışişleri Bakanlığı’nda o monşerlerin yetiştirdiği yeni nesil yetenekli çırakları mevcut, ancak dikkate almıyorlar; kendi danışmanları var. Dış politikayı örneğin dinî vesaire üzere diğer eksenlerden çıkarıp salt ulusal çıkar yörüngesine oturtmadıkça adeta ticari bir bağa çevirirsiniz. Dış siyaset her vakit al gülüm-ver gülüm olmuyor. İşin içine aktif bir halde kullanabileceğiniz yumuşak güç de giriyor.
– Aslında Türkiye’nin çok esaslı bir diplomasi geleneği var. Lakin bir müddettir rafa kalktı. Hâkim Bağış’ın büyükelçi olduğu bir devri yaşıyoruz…
Düşünebiliyor musunuz? Hakkında kendi kamuoyunda birtakım şayialar olan birisi büyükelçi olabilir mi? Siz Çek Dışişleri olsanız bu kişiyi dikkate alır mısınız?
– Mısır’la da aramız uzun vakittir açıktı, artık ilgiler yine onarılmaya çalışılıyor…
Mesela size diyorlar ki: “Şişli’nin en hoş kızı İpek Hanım…” Siz de aynaya bakıyorsunuz ve “Hakikaten Şişli’nin en hoş kızı benim” diyorsunuz. Öylesiniz de… Lakin bir müddet sonra aynaya bakıp “Bir dakika ya, ben yalnızca Şişli’nin değil, İstanbul’un da Türkiye’nin de bölgenin de en hoş kızıyım” dediğiniz vakit sizde ruhsal travmalar başlar ve birtakım önemli yanılgılar yapmaya başlarsınız. Bizim durumumuz da galiba biraz bu. Türkiye bölgesinde yumuşak gücüyle dikkat çeken bir güçtü. Komşularıyla arabuluculuk yapan bir ülkeydik. Ancak siz yumuşak gücünüzü değil, kaba güç kullanmaya başladığınızda, o artık iyi komşuluk çerçevesinden çıkıyor. Galiba artık bu biçimde problemlerimizi çözemeyeceğimizi anlamaya başladık. Mısır, İsrail ve Suriye’yle başlayan temaslar umarım bunun göstergesidir.
AMERİKAN YARGISI TESİR ALTINDA KALABİLEN BİR YARGI DÜZENEĞİDİR
– Soykırımı Fransa’nın tanımasıyla ABD’nin tanıması ortasında bir farktan kelam edilebilir mi?
Fransa parlamentosu bu kararı geçirdi ancak Anayasa Mahkemesi “Bu, tarihe ait bir karardır, söz özgürlüğüne karşı bir durum alamazsınız” dedi. Amerika’daysa lider, yürütmenin de başı olduğu için durum farklıdır. Öte yandan Halkbank olayında görüldüğü üzere Amerikan yargısı da tesir altında kalabilen bir yargı sistemidir. Amerikan yönetimi “O kadar ileri gitme, ben Osmanlı devrine ilişkin soykırım dedim, benim tabirime dayanarak tazminat diye mahkemeye başvururlarsa sen bu temelden mahrumdur diyebilirsin” diye yargıçların kulağına fısıldayabilir.
İNCİRLİK’İN KAPANMASI İŞİMİZE GELİR Mİ?
– Bundan sonra ABD ile alakalarda ne yaşanır?
Bundan sonra inşallah her iki ülke de tamir edilemeyecek adımlar atmaz. Biz alışılmış ki reaksiyon göstereceğiz. Bunu yaparken fevri davranmayıp, uzun vadeli düşünüp stratejik çıkarlarımızı gözetmeliyiz. ABD’ye “bu yarayı kapatacak adımlar atmasını” söylememiz gerekir. Umarım Ankara’daki Amerikan Büyükelçiliği de Türkiye’nin duyduğu kızgınlığı rapor ediyor, bundan sonra tamir etme istikametinde adımlar atılması gerektiğini Washington’a bildiriyordur.
– İncirlik kapatılır mı?
Şöyle düşünmemiz lazım: “İncirlik’in kapalı olması bizim işimize gelir mi, gelmez mi? Bizim Amerika’ya reaksiyon göstermemiz doğaldır. Bu reaksiyonun Amerika’yı üzmesi gerekir ancak aldığım kararın uzun vadede bana ziyanı olacaksa bunu da düşünmem gerekir.” Biden ile haziranda görüşecek Sayın Erdoğan’ın, kendisine Türk halkının derinden yaralandığını anlatacağını ve “İlk adım sana düşüyor” diyeceğini iddia ediyorum.
Cumhuriyet
