Bu soru, hem ABD hem dünya açısından neden kıymetli diye anlaşılmalı. ABD için kıymetli olmasının doğal karşılanacağı malum, lakin birçok ülkede yapılan seçimlerde çok da değerli değişiklikler olmadığı bilinir. Rusya’da Vladimir Putin bir sefer daha seçildiğinde keskin bir iç/dış siyaset değişikliğine rastlanmadı örneğin. Başkanlıkla yönetilen birçok ülkede böyledir görünüm. Lakin birden fazla ABD başkanlık seçimi yeni iç/dış siyasetler doğuran bir özelliğe sahip. Bu nedenle ABD başkanlık seçiminin bir Amerikalı için kıymetli olması şaşırtan gelmemeli. Zira nitekim büyük değişikliklere yol açan seçimlerdir bunlar.
Örnekleyelim; 1828 seçimi, Ulusal Banka’nın lağvedilmesinin yanı sıra yerlilerin Mississippi’nin doğusundaki topraklarından uzaklara son derece barbarca uzaklaştırıldığı Jacksonian (Andrew Jackson) periyodunu başlattı. 1876 seçimi Güney Yine Yapılanması’nın sonunu getirdi. 1912 seçimleri Woodrow Wilson ile onun “Yeni Özgürlük Politikaları”nı, gelir vergisini ve Federal Rezerv’in kurulması sonucunu doğurdu. Ulysses Grant’in 1872’de yine seçilmesi, anayasanın 15. unsurundaki değişiklik sayesinde AfroAmerikanların oy kullanma hakkına yol açtı.
1920’deki Harding-Cox seçimleri de bayanlara oy hakkı verilmesini sağladı. 1960 seçimleri birinci Roma Katolik Lideri olarak John F. Kennedy’yi Beyaz Saray’a taşıdı. Lyndon Johnson ile Barry Goldwater ortasında geçen 1964 seçimleri sivil hakların ilerlemesine yol açtı. Dünyayı perişan eden Ronald Reagan’ı da siyaset sahnesine getiren 1980 seçimleriydi. Soğuk Savaşın sonunu, İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher ve devrin Papası II. Jean Paul ile birlikte getiren siyasetler bu adamla başladı. 2008 seçimleri ise adaylarının niteliklerinden dolayı (Hilary Clinton – Barack Obama özelinde) cinsiyet/ırk alanında bir birinciydi. 1788’den beri her aday erkek ve (2008’e kadar) beyazdı zira. Alışılmış ki Hıristiyandı da.
EN KIYMETLİSİ 1860 SEÇİMLERİDİR
Münasebetiyle hepsi değilse de seçimlerin birçok büyük değişikliklere yol açıyor. Doğal, kayda bedel olmayan başkanlık seçimleri de var. Bunlardan çok, değerli olanlarını hatırlatmak kötü olmaz. Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık seçimleri birinci defa 1789’da yapıldı malum. O günden beri yapılan her başkanlık seçimi için daima “en değerli seçim” denir lakin bunların içinde en kıymetlisinin 1860 seçimleri olduğu genel kabul görmüştür. İç savaş, köleliğin kaldırılması üzere değişimlerden sonra güçlü bir ABD devletini doğuran bu seçimdir bu. Abraham Lincoln’ü Beyaz Saray’a taşıyan 1860 seçimleri bu türlü nitelendirmeyi hak ediyor olağan.
ABD’nin yeni sistem siyasetinin hayat bulmasına yol açan 1932 seçimi de çok ancak çok kıymetlidir. Ehemmiyet sırasına nazaran devam edelim; en popülist ABD’li siyasetçilerden William Jennings Bryan’ı beklentilerin bilakis oyun dışına iten 1896 seçimleri ile sonucunun tartışmalı olması nedeniyle 1876 seçimleri de epey kıymetlidir. Zira Rutherford Hayes-Samuel Tilden seçimi halkın oylarının birçoklarını almasına karşın 1876 seçimlerini kaybetmiştir ki ülke tarihinde tektir bu durum. Daha yakın vakitlerde, 2004 seçimleri, muhtemelen 11 Eylül atakları ve Irak’taki savaş nedeniyle büyük ilgi uyandırmış bir seçimdir.
2016 HER AÇIDAN DİĞERDİ
Yakın vaktin en kıymetli seçimlerinden olan, Donald Trump’la buluştuğumuz 2016 seçimleri üzerinde durulmayı hak ediyor. Adaylar çok çeşitliydi bir kez. Ben Carson bir Afroamerikalıydı. Ted Cruz ve Marco Rubio Latin, Bobby Jindal bir Hint Amerikalı; Hillary Clinton, Carly Fiorina bayan, Bernie Sanders sosyalist, Yahudi idi. Farklı olan bu yarışın adaylarından Donald Trump “ciddiyetten mahrum, yarışta sadece süreksiz olarak kalacak bir aday” olarak değerlendiriliyordu. Lakin Trump, önemli bir güç oldu. Popülaritesi derin ve kalıcı oldu.
Cumhuriyetçi Parti’deki hoşnutsuz, kızgın seçmenlerle temas kurdu, kaygılarını seslendirdi onlar ismine. Göçmenlik konusunda Cumhuriyetçiler’de var olan öfke terörizm endişesiyle birleşince tüm göçmenler, Müslümanlar, Cumhuriyetçi adayların gayesi haline geldi. Ben Carson Müslümanları “kuduz köpekler” olarak nitelendirdi örneğin. Trump, Müslümanların ABD’ye girişini yasaklamayı, mescitlerin kapatılmasını önerdi. Trump’ı Beyaz Saray’a taşıyan retoriğinin temel temeli buydu.
DÜNYANIN GÖZÜ ÜSTÜNDE
Yeni bir olgu değil. Büyük bir emperyal güç olmadan evvel de ABD başkanlık seçimleri, en azından bölgesel seviyede sonuçları merakla beklenen bir seçim olageldi. Artık 59’uncusuna şahit olacağımız seçimler de sonucu açısından merakla bekleniyor. ABD’li olmayanları kimin kazanacağından çok, sonuçların dünyaya tesirinin ne olacağı ilgilendiriyor çoğunlukla. ABD kamuoyu araştırmaları şirketi Toluna, Avrupa, Ortadoğu, Afrika, Latin Amerika ile Asya Pasifik’ten 23 ülkede yaklaşık 5 bin kişiyi kapsayan bir anket gerçekleştirmişti geçen yıllarda. İştirakçilerin yüzde 85’i seçimi dünya için genel olarak değerli görüyor, yüzde 73’ü ise ABD seçim haberleriyle ferdî olarak ilgilendiklerini söylüyor.
Neden ilgilendikleri sorusuna verdikleri karşılıklar da şöyle: Dünya için değeri büyük (yüzde 68); ülkem için ehemmiyeti (yüzde 47); bireyleri ekonomik olarak etkileme potansiyeli var (yüzde 38); Amerikalıların dünyaya nasıl baktığını göstermesi açısından değerli (yüzde 34), yarışan adayların kişilikleriyle ilgileniyorum (yüzde 33). Görüldüğü üzere ankette adayların popülerliği alt sıralarda yer alıyor. Neden dünya için kıymetli olduğunu sorulduğunda iştirakçilerin yüzde 64’ü bunun Amerika’nın global iktisat için taşıdığı ehemmiyetten kaynaklandığını söylüyorlar; memleketler arası ilgiler için kıymetli olduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 63. ABD’nin global güvenlikteki tesiri ile “terörle mücadeledeki” rolü nedeniyle kıymetli bulanların oranı yüzde 57). Daha az kıymetli neden belirtenler de var.
Bu ilgi elbette anlaşılabilir. ABD, yıllık yaklaşık 18 trilyon ABD Dolar’lık gayri safi yurt içi hasılayla dünyanın en büyük ekonomisidir. Birebir vakitte yeniden dünyanın en büyük askeri gücü. Bu nedenle her dört yılda bir yapılan başkanlık seçimleri global olarak en kıymetli siyasi vakalardan biri olarak ilgiyi üzerinde topluyor.
Cumhuriyet
