Her şey yolunda giderse yıl sonunda hazır olması hedeflenen yerli Kovid aşısı, burundan uygulanacak ve dünyada birinci sefer bir aşının ek içeriğinin makul bir müddetliğine de olsa tedaviyi destekleyici özelliği de olacak.
Sanayi Bakanlığı’nın, Kovid 19 salgınının Çin’de ortaya çıkmasının akabinde Şubat ayı sonlarında Türkiye’de aşı geliştirmek için özel kesim ve üniversitelere davet yapması ve Sıhhat Bakanlığı’nın da yönlendirmesiyle yerli koronavirüs aşısı geliştirmek üzere bir bilim ordusu kuran Nanografi A.Ş. ve aşı grubu, 5 aydır büyük bir zımnilik içinde yürüttükleri aşı çalışmalarının ayrıntılarını birinci sefer paylaştı.
Kamu ve özel bölüm takviyesi ile üç üniversiteden bilim insanlarının geliştirdiği aşının istekli insan denemeleri için gerekli müracaatları da yapıldı. ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi üzere Türkiye’nin en iyi üniversitelerinden kimya, genetik, biyokimya ve tıp alanlarında her biri kıymetli çalışmalara imza atmış akademisyenlerden oluşan 40 kişilik takım, Kovid 19’a deva olacak aşıyı geliştirmek için gece gündüz çalıştı, hayvan ve bağışıklık hücresi deneylerini tamamladı. Çalışma sonuçlarını içeren evraklar ve ayrıntılı raporlarla etik konsey onayı için başvurusu yapılan aşı çalışmasında, maymun denemeleri ile eş vakitli olarak insan denemeleri de yürütülecek.
“10 YILDIR UYUYAN YAPAY AKCİĞER HÜCRELERİNİ UYANDIRDIK”
Yerli Kovid aşısı grubunda akciğere mahsus insan bağışıklık hücreleri deneylerini yürüten Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi İç Hastalıkları Kısmı Fizyopatoloji Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Nuray Yazıhan, çalışmanın temellerinin ODTÜ Kimya Kısmı laboratuvarlarında atıldığını anlattı. Yazıhan, “Aşının birinci formülasyonu orada yapıldı ve onların dizaynı seçildi. Bağışıklık sistemi konusunda daha evvel de çalışmalarım olduğu için belirli gereçler esasen elimizde vardı.
Yaklaşık 10 yıl evvel Almanya ile ortak yürüttüğümüz bir projemiz vardı. Bu proje kapsamında akciğer hücrelerinin hipoksik yani oksijensiz kalırsa, enfeksiyon geçirirse ya da astım üzere alerjik tepkilerle karşılaşırsa nasıl reaksiyon vereceğini çözebilmek için yapay bir akciğer modeli çalışmıştık. Alveol dediğimiz akciğerlerin nefes aldığı kısımları, laboratuvar ortamında yapay olarak geliştirmiştik. Kovid aşısı için yola çıktığımızda, o modeller elimizde hazırdı” diye konuştu.
Ayrıyeten akciğere özel makrofaj denilen bedendeki yabancı hususların yok edilmesini sağlayan bağışıklık hücreleriyle de çalıştıktan sonra azot tankında dondurarak sakladıklarını anlatan Prof. Dr. Yazıhan, “Yaklaşık 10 yıldır uyuyan bu hücrelerimizi yine uyandırdık ve geliştirdiğimiz aşının akciğerdeki tesirlerini hem yapay alveol modelimiz, hem de bu hücreler üzerinden anlamaya çalıştık. Bu da çalışmada çok süratli yol almamızı sağladı. Hayvan çalışmaları ile bir arada hücre çalışmalarını da gerçekleştirmiş olduk” dedi.
“VİRÜSLE BULAŞTIĞI YERDE SAVAŞMAYA BAŞLAYACAĞIZ”
Geliştirilen aşının dünyadaki örneklerden farklı olarak enjeksiyonla değil nazal yolla yani burundan verilecek halde dizayn edildiğini vurgulayan Prof. Dr. Yazıhan, “Nazal aşılar çoklukla çok tercih edilmiyor. Lakin bu virüsü düşündüğünüzde, enfeksiyonun birinci bulaşma yolu nazal sistem. Burada da mukoza dediğimiz bir yapı var. Aslında bağışıklığımız için de çok kritik mukoza yapısı.
Hem bir bariyer misyonu görüyor hem de hastalık için ortam oluşturuyor. Bizim yaptığımız çalışmayı dünyadaki benzerlerinden ayıran ve kritik olan kısmı, aşı formülasyonunu hangi hususlar içinde verdiğimiz ve nasıl uyguladığımızla ilgili. Zira aşıda en değerli nokta, gerçek ve güçlü bir bağışıklık cevap oluşturmanız ve aşı uyguladığınız şahsa bir ziyan vermemeniz. Tüm bunların ince ayarlarını biz buradaki çalışmamızda yaptık.
Akciğere özel makrofaj dediğimiz, insan bağışıklık hücreleriyle de çalıştık. Yani yalnızca hayvanda tek tip hücre ile değil, hem hayvan çalışmasını hem de insan bağışıklık hücreleri üzerindeki çalışmayı bir ortada yürüttük ve bu nedenle de sonuca yaklaşmak açısından epeyce vakit kazandık” biçiminde konuştu.
“DÜNYADAKİ AŞILARA NAZARAN BİZİM AŞIMIZIN POTANSİYELİ DAHA YÜKSEK”
Bağışıklığı uyaran aşı formülasyonlarının yanına ek hususlar olarak konulan adjuvanların da bedende çok karşılık oluşturmadan bağışıklığı yanlışsız yönlendirebilmesini sağladıklarının altını çizen Prof. Dr. Yazıhan, “Bu açıdan baktığımızda, insan denemelerinde de olumlu sonuçlar alabileceğimizi ve öbür aşılara göre bizim aşımızın potansiyelinin daha yüksek olabileceğini düşünüyorum. Sonuçların başarısı açısından şu anda gündemde de olan milletlerarası aşı çalışmaları ile birebir noktadayız diyebilirim. Hatta nazal aşı olması itibariyle alternatifimiz yok.
Nazal aşı güç bir aşı lakin öbür yandan da hem uygulama alanı virüsle uğraş açısından çok uygun, hem de enjeksiyon üzere farklı uygulama usullerine göre aktifliği daha yüksek. Deney hayvanlarımızdaki sonuçlarımız bu türlü. Sıçan çalışmalarını tamamlamış durumdayız. Rastgele bir yan tesir de görmedik. Bu, çok değerli. Bu türlü olduğu için de artık maymun çalışmalarına başlayabiliyoruz. Klinik çalışmalara yani istekli insan denemelerine geçebilmemiz için etik heyeti müracaatlarımızı, belgelerimizi, raporlarımızı ilgili yetkililere sunduk. Süreç olumlu devam ederse insan çalışmalarına hazırız” tabirlerini kullandı.
HAYVAN DENEYLERİNDEKİ BIRINCI SONUÇLAR
Hayvan deneylerinde elde ettikleri sonuçlara nazaran, geliştirdikleri aşının yaklaşık bir yıl muhafaza sağladığı istikametinde sonuçlar aldıklarını söyleyen Prof. Dr. Yazıhan, “Tabii ki sıçanların hayat ömrü ile insanların ömür ömrü çok farklı. Onların haftalık periyoduna nazaran süreyi hesaplıyoruz. Mesela sıçanlarda gebelik mühleti 3 hafta, beşerde 9 ay.
Yani onlarda yapacağınız 3 haftalık bir çalışma aslında bizim 9 ayımıza denk geliyor. Bu hayvanlara iki dozlu aşılama yaptığımızda, yaklaşık 2 ila 4 hafta tesirinin devam ettiğini gördük ki bu da bir yıllık bir mühlet demek kabaca. Bu da pek iyi bir sonuç. Ancak bu bir öngörü sonuçta. Asıl sonuçları insan çalışmaları yapıldığı vakit göreceğiz” dedi.
“İLK KERE BİR AŞININ TEDAVİYİ DESTEKLEYİCİ ÖZELLİĞİ DE OLACAK”
Koronavirüste bağışıklık sisteminin virüsle savaşırken çok çalışması sonucu bedene da ziyan verebildiğine işaret eden Prof. Dr. Yazıhan, “Hücresel seviyede lenfosit dediğimiz, daha uzun devir kalıcı bağışıklık sağlayan hücrelerde azalmalar görüyoruz Covid’de. Bunun önüne geçebilmek için immünmodülasyon denilen (bağışıklık sistemini düzenlemeye yönelik) bir sistemin hakikat yönlendirilmesi kıymetli. Bizim şu an çalıştığımız aşının bu özelliği de olacak. Asıl maksat bağışıklık hücreleri içerisinde yer alan T hücrelerini aşı ile gerçek yönlendirebilmek. Aksi taktirde bu T hücreleri, bedene ziyan veren bir sistem halini alabiliyor.
Şayet siz bu T hücrelerini hakikat yönlendirebilirseniz, hem hastalıkla savaşabiliyorsunuz hem de bu bağışıklık hücrelerinin bu savaşı daha sonra tekrar hatırlamasını sağlıyorsunuz ki tıpkı etkenle karşılaştığında ne yapacağını bilsin. Bu aşının aktifliğini biz hem doğal katil hücrelerinde, hem T hücrelerinde, hem de makrofajda denedik. Aslında aşılardan tedavi edici bir tesir beklemeyiz olağan kaidelerde. Fakat bu tarafıyla bizim aşımızın çok uzun vadeli olmasa da bu türlü bir tesiri de kelam konusu olacak. O vakit aşının destekleyici içeriğini hastalığın erken devirlerinde immünoterapi tedavilerine ek olarak kullanma imkanı da doğacak. Dünyadaki çalışmalara baktığımızda, denek hayvanları ve hücre kültürü sonuçlarımızın onlarla yarışabilecek seviyede olduğunu ve en az onlar kadar tesirli bir aşı geliştirdiğimizi görüyoruz” formunda konuştu.
“AŞININ FORMÜLÜ BU LABORATUVARDAN ÇIKTI”
“HEM BAĞIŞIKLIĞI ARTIRIYOR HEM DE YAN TESIRI YOK”
Doç. Dr. Günbaş’ın laboratuvarında biyokimya alt kümesinin ekip başkanı olarak çalışan Moleküler Biyoloji Uzmanı Dr. Ahmet Çağlar Özketen ise Dünya Sıhhat Örgütü’nün listesinde Covid aşıları için 4 senaryonun önde olduğunu belirtti ve
“Birincisi zayıflatılmış virüs aşıları, ikincisi mRNA bazlı aşılar, üçüncüsü ‘virus like particle’ dediğimiz virüs gibisi parçacıklar içeren aşılar ve dördüncüsü de ‘subunit vaxcine’ dediğimiz virüs elementlerinin yani virüsün belirli protein yahut DNA ya da RNA modüllerini içeren aşılar. Bizimkisi bu sonuncu kümeye giriyor. Subunit aşılar genelde daha az yan tesirli olması istikametinden tercih ediliyor.
Aşı formülümüzde, virüsün beşerdeki ACE 2 reseptörüne bağlanma bölgesini modifiye ederek çıkardığımız bir protein var. Buradaki ana kıssa, adjuvan formülasyonunuz yani aşıya eklediğiniz katkı unsurları oluyor. Bir de biz nazal uygulamayı seçtiğimiz için, hem bağışıklığı artırıcı hem de istenmeyen yan tesirleri ortadan kaldıran bir formül denedik. Bununla alakalı hayvan deneylerinde olumlu sonuçlar aldık. Herkes makul ülkelerle mutabakat yapıp onların tesislerini kullanıp büyük dozajlarda eser üretmeye çalışıyor.
DSÖ’nün kestirimine nazaran 2021 ortalarında aşı çıkacak ancak belli bir mühlet de sadece aşının ülkemize gelmesi için beklemek kelam konusu olabilir. O yüzden maliyetli de olsa yerli aşı çalışmalarına geçmek çok önemli” formunda bilgi verdi.
“YIL SONUNA HAZIR ETMEYİ HEDEFLİYORUZ”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın salgınla çabada bilimsel araştırmaların desteklenmesi için özel kesime de davet yapması sonucu harekete geçen Ahlatcı Holding bünyesindeki Nanografi A.Ş.’nin, Holding Idare Şurası Lideri Ahmet Ahlatcı’nın sınırsız dayanağı ile bu aşı çalışmasındaki muvaffakiyete ulaştığını anlatan şirketin Genel Müdürü Dr. Osman Coşkun, biyoteknoloji kümesi ile DNA konusunda yaklaşık 3-4 yıldır başarılı olan bir çalışma yürüttüklerini ve birebir grupla Covid 19 aşı geliştirme konusunda neler yapılabileceğini görüştüklerini anlatarak
“ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi’nden bilim insanları ile akademik işbirliği yaptık. Muhtaçlığımız olan tüm eserlerin, proteinlerin daha evvelce elimizde hazır olması çok büyük avantaj oldu. Covid aşısı olarak şu anda tüm global ilaç firmalarının geldiği noktaya ulaştık diyebiliriz. Bundan sonraki süreçte yapacağımız çalışmalarla inşallah yıl sonu itibariyle bu aşı çalışmasını tamamlamayı hedefliyoruz” dedi.
PATENTLERLE MÜDAFAA ALTINA ALINDI
Dünya Sıhhat Örgütü ve milletlerarası otorite kuruluşların (FDA, EMA vb) tavsiye ettiği protokol ve uygulamalar ışığında gerçekleştirilen AR-GE çalışması sayesinde aşı kliniğe girerse referans kabul edilen protokolleri de sağladığı için üretim safhasından sonra ihracatının da kolay kolay gerçekleşmesi sağlanacak. Çalışma boyunca kullanılan özgün materyallerin patent müracaatları ile muhafaza altına alındığını ve yakında milletlerarası bilimsel mecmualarda yayınlanmak üzere makalelerin de uzmanlar tarafından hazırlandığı çalışmaya dair bilgiler veren Dr. Coşkun,
“Tamamen yerli ve ulusal olarak yürütülen bu çalışmada üretim evresinde da hiçbir ithal bağımlılığımız olmayacak. Patentleri ile çalışmada kullanılan materyaller ve proteinler ile büsbütün bize ilişkin olan bir aşı üreteceğiz” dedi.
SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI İLE SIHHAT BAKANLIĞI DESTEKLEDİ
Firma olarak asıl ilgi alanlarının nanoteknoloji ve biyoteknoloji olduğuna dikkat çeken Dr. Coşkun, “Şubat ayında dünyada Covid pandemi süreci başlayınca bizim bu bahiste çalışma yapmamız için Sanayi ve Teknoloji Bakanımızın teşviki ve Sıhhat Bakanımızın da dayanağıyla teşebbüslerimize başladık. Bütün süreci, olabildiğince saklılık içerisinde yürüttük.
Bu yaptığımız çalışma, üniversite, özel bölüm ve kamu işbirliğinin çok hoş bir örneği oldu. ODTÜ Teknokent’te bizim merkezimiz bulunuyor. ODTÜ akademisyenleri ile çalışma yaptık, genetik konusunda bilhassa. Sonra da Ankara Üniversitesi’nden yeniden değerli hocalarımıza çalıştık ve Gazi Üniversitesi bunlar ortasında yer aldı. Özel kesim olarak ise Idare Heyeti Liderimiz Sayın Ahmet Ahlatcı’nın bize sınırsız takviyesi oldu.
Grubumuzun muhtaçlığı olan tüm eserleri, dünyanın neresinde oluşa olsun en süratli halde temin etme imkanı sağladı. Kamu olarak da bilhassa TÜSEB (Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı) ve TİTCK (Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu) Başkanlıkları bize çok hoş yol gösterdiler. Kısa vakitte bu noktaya gelmemizde vesile oldular” tabirlerini kullandı.
Cumhuriyet
