Covid-19: Pandemiyle mücadelede başarılı olan ülkeler neleri doğru yaptı?

Covid-19, 2,5 milyondan fazla can kaybı ve 115 milyon teyit edilmiş olay sayısıyla tüm dünyayı sarstı. BBC Panorama’dan Jane Corbin, dünya genelinde virüsle gayrette uygulanan en iyi stratejileri araştırdı.

Geçtiğimiz bir yıl boyunca Covid-19 ile ilgili çok sayıda haber yaptım. Artık ise dört farklı kıtada başkanların ve üst seviye sıhhat yetkililerinin virüsle gayret sürecinde neye öncelik verdiklerinin peşine düştüm.

Yaptığım araştırmada, virüsün yayılması ve can kayıplarının önüne geçilmesinde dört kritik hususun öne çıktığını tespit ettim:

Sonları denetim etmek ve ülkeye girişleri takip etmek için erken ve tesirli formda harekete geçilmesi

Enfekte olduğundan şüphelenilen herkese test yapılması, izlenmesi ve temas takibi yapılması

Virüsü denetim altına almak için karantinaya alınanlara maddi dayanak verilmesi

Tesirli liderlik gösterilmesi, kamuoyuyla dengeli ve vaktinde irtibat kurulması

BİRİNCİ ADIM: Hazırlık

Stanley Park, Güney Kore’nin başşehri Seul’de yaşıyor. Kızı Joo Yeon’u havaalanından almaya gittiğinde, onu kucaklayarak değil, bir maske ve bir şişe dezenfektan spreyle karşıladı.

Bu, Stanley’nin birinci salgın tecrübesi değil. 2015’te Mers salgınının Doğu Asya’da yarattığı hasar ve kaygı hafızasında hala taze.

Bu, yalnızca ferdi seviyede değil, ülkenin genel olarak çok ders çıkarttığı bir tecrübe. Güney Kore, Mers’in akabinde halk sıhhatiyle ilgili acil durumlara hazırlıklı olmak ve gerekli müdahaleyi yapmak için 48 ıslahat hayata geçirdi. Bunların karşılığını da son bir yılda aldı. Koronavirüs vurduğunda, yetkililer, yerleri kapatmadan ve ulus çapında genel bir kapanma uygulamadan salgın eğrisini süratli bir halde düzleştirmeyi başardı.

ABD’nin Atlanta kentinden Güney Kore’ye gelmesinin akabinde Joo Yeon, ailesinin meskeninde iki hafta süren katı bir karantinayı tamamladı, bu devirde hareketlerini izleyen bir uygulama indirdi ve sıhhat durumunu denetim eden sıhhat vazifelileri tarafından altı kere telefonla arandı. Karantinayı o kadar ciddiye aldı ki, “her ihtimale karşı bahçeye bile gitmedi”.

Güney Kore Başbakanı Chung Sye-kyun, “En başından itibaren birebir şeyin tekrar olmasını engellemek için kapsamlı önleyici önlemler uygulamaya koyduk. Tarih tekerrür ediyordu” dedi.

İKİNCİ ADIM: Test-izleme-temas takibi

İngiltere’nin kuzeydoğusunda aile hekimliği yapan Dr. David Hodges Mart 2020’de Panorama’ya yaptığı açıklamada, “Şu anda durum çok sıkıntı. Bana gelen hastaların koronavirüs olup olmadığı hakkında hiçbir fikrim yok. Yüzlerce hadiseyi tespit edemiyor olabiliriz” demişti.

Mart ayındaki birinci kapanma devri öncesinde hadiselerin süratle arttığı ve eldeki kaynakların da azaldığı bir periyotta, o vakte kadar temas takip sistemi uygulayan İngiltere hükümeti, yaygın test uygulamasına son verdi. Sırf hastanelerde test yapma kapasitesine sahipti. Hükümetin resmi test ve temas takip programı ise Mayıs ayında başlatıldı.

Hastaneye yakın bir aralıkta bulunan temas takip grupları her kuşkulu olayın peşine düşüyordu. Grup, her türlü ayrıntıyı didik didik inceleyebiliyor, kredi kartı ve cep telefonu üzere bilgilere de ulaşabiliyordu. Bölgedeki kamera imgelerini izleyip, araştırdığı bireyle ilgili bir şey yakaladığında ise çabucak takımları yönlendiriyorlardı.

Başbakan Chung Sye-kyun, daha ülkede birinci olay tespit edilmeden evvel dümeni şahsen eline aldı ve test, izleme, temas takibine öncelik verdi.

Sye-kyun, “Bu stratejiyi uygulayarak iyi ve manalı bir sonuç elde ettik” dedi.

Nüfusu 52 milyon olan Güney Kore’de toplam meyyit sayısı ise 1700 civarında.

İngiltere hükümeti ise test sistemini iyileştirmeye devam ettiğini ve daha da iyileştirmek için elinden gelen her şeyi yaptığını söylüyor.

ÜÇÜNCÜ ADIM: Karantina takviyesi

Hindistan’ın Kerala kentinde toplum sıhhati çalışanı olarak vazife yapan Usha Kumari, “İnsanları meskende tutmak, Covid’i denetim altına alabilmemizin ana nedeni” diyor. Usha, “Asha çalışanları” olarak bilinen 30 bin toplumsal sıhhat görevlisinden biri.

Usha, sorumluluğu altındaki bölgede kendini karantinayı alması gereken herkesin konutta kalmasını sağlamakla misyonlu. Bu bireyler için alışverişe gidiyor, ilaçlarını ve muhtaçlık duyabilecekleri her şeyi topluyor ve böylelikle meskende kalmalarını sağlıyor.

Karantina olanlara verilen dayanak ise bununla kalmıyor. Kurulan aşevleri mesken karantinası yapanlara günde 600 civarında fiyatsız yemek sağlıyor ve pandeminin başlangıcından bu yana ayrıyeten ruh sıhhati için takviye veriliyor.

İngiltere’de, Eylül ayına kadar mesken karantinasında kalmak zorunda olanlara 500 sterlinlik maddi yardım yapılacağı açıklandı. Fakat, birinci dört aylık devirde yapılan müracaatların üçte ikisi reddedildi. Acil Durumlar için Bilimsel Müşavere Şurası’nın (Sage) Eylül’de ayında açıklanan raporunda, İngiltere’de kendini karantinaya alması gerekenlerin sırf yüzde 20’sinin bunu yaptığı tespiti yer aldı.

Artık ise İngiltere hükümeti, dayanak kapsamını genişletiyor ve dört milyon insanın hak kazanabileceğini söylüyor.

Kerala’nın Sıhhat Bakanı KK Shailaja, üç yıl evvel çok sayıda kişinin ömrünü yitirmesine neden olan Nipah virüsünün görüldüğü periyottan değerli dersler aldı ve bu dersleri Covid-19 ile uğraşa uyguladı. Kendini karantinaya alanlara dayanak sağlayarak, yetkililerin yayılmayı denetim edebildiklerini ve hastanelerde kapasiteyi zorlayan bir yığılmayı önleyebildiklerini söylüyor.

35 milyonluk nüfusu ile Kerala, Mart 2020’de Hindistan’da en yüksek olay sayısına sahip olan yerken, bugün dünyada en düşük Covid-19 vefat oranına sahip yerler ortasında bulunuyor.

DÖRDÜNCÜ ADIM: Yaşlıları koruyun

Aile doktoru Dr. Lisa Federle, Nisan ayı başında Almanya’nın Baden Württemberg eyaletindeki Tübingen kentinde virüsün yayılmasını engellemek ve ziyaretlerin devamını sağlamak için bakımevlerine giderek test yapmaya başladı.

Tübingen Belediye Lideri Boris Palmer, “en yüksek riski taşıyan beşerler için özel bir muhafaza kalkanı oluşturulması gerektiğini” düşünüyordu. İtalya ve İspanya’daki virüsün ilerlemiş yaş kümeleri üzerindeki tesirinin farkındaydı. Palmer, “Yaşlılar için özel muhafazaya muhtaçlığımız vardı” dedi.

Palmer, belediye bütçesini kullanarak, taksi fiyatlarında indirim, meskenlere fiyatsız maske dağıtımı ve belirli saatlerde alışverişte öncelik üzere kasabanın yaşlı nüfusunu koruyacak adımlar attı.

Bu tedbirler sayesinde kasabadaki üniversite hastanesine başvuran Covid-19 hadiselerinin sayısı düşük düzeylerde kaldı ve öteki tıbbi tedavi süreçlerinde de aksamalar yaşanmadı.

Birleşik Krallık’tan farklı olarak Almanya’daki federal sistem sayesinde her eyalet kendine mahsus tedbirler alabildi. Diğer Avrupa’da bakımevlerinde kalanlar olmak üzere yaşlılar, pandemide en fazla can kaybının görüldüğü küme oldu.

İngiltere’de birinci etapta bakımevlerine ziyaretler yasaklanırken, testlerin çok yavaş yapıldığı tarafında tenkitler gelmeye başladı. İngiltere hükümetinin hastaneden taburcu olup bakımevine yerleştirilen şahıslara test yapma zaruriliği 15 Nisan’da başladı. Ulusal İstatistik Ofisi’ne nazaran, Temmuz ayı prestijiyle İngiltere ve Galler’de salgının başlangıcından bu yana en az 20 bin bakımevi sakini Covid-19 nedeniyle hayatını yitirdi.

Araştırmalar yapmak üzere Şubat ayında salgının başlangıç noktası olan Çin’in Wuhan kentine gönderilen bulaşıcı hastalıklar uzmanı Prof. Dr. Dale Fisher, “Bakımevleri kelam konusu olduğunda, buralarda yaşayanlar savunmasız bir küme ve bu kimseyi şaşırtmamalı. Dünyanın hiçbir yerinde neresinde huzurevlerine ilgi gösterilmediği açık. Buralardaki can kaybı kaydadeğer düzeylerdeydi” dedi.

BEŞİNCİ ADIM: Bir aşılama stratejisi

Birleşik Krallık tarihinin en büyük aşılama programlarından birisi uygulanıyor ve şu ana kadar 26 milyondan fazla kişi en az birinci doz aşıyı aldı. Her ne kadar dünyada aşılama konusunda liderliği elinde tutan İsrail’in gerisinde olsa da yetişkinlerin yarısından fazlasını aşılayan İngiltere bu programla büyük bir muvaffakiyete imza attı.

İngiltere’nin muvaffakiyetinin altında planlama konusundaki muazzam çalışmalar yatıyor. Sıhhat ve Toplumsal Bakım Bakanlığı, daha birinci Covid-19 hadisesi tespit edilmeden evvel yaygın aşılama programı üzerinde çalışmaya başladı. 2020 yazında, hükümet 100 milyon doz Oxford-AstraZeneca aşısı ve 30 milyon doz Pfizer-BioNTech aşısı için muahedeler imzaladı.

Avrupa’da ise durum çok daha farklı. Planlama çalışmaları daha geç başladı ve dağıtım da yavaş ilerliyor. Avrupa’da aşı olanların oranı yüzde 8 olurken, İngiltere’de ise bu oran yüzde 36. İngiltere, aşı mutabakatları Avrupa Birliği’nden (AB) üç ay evvel yaptı.

Gelişmekte olan ülkelerde ise durum daha da berbat. Neredeyse tüm Avrupa ülkeleri ve ABD’de aşı kampanyalarına başlanırken, Afrika’da aşılama yapan ülke sayısı ise çok az.

Michael Kuta, Güney Afrika’nın Cape Town kentinde, Johnson & Johnson aşısı için Dr. Linda Gail-Bekker tarafından yürütülen deneme çalışmalarına katılan gönüllülerden birisi. Michael, kendisine verilenin gerçek aşı mı, plasebo mu olduğunu bilmiyor. Ancak yeniden de değdiğini söylüyor: “Pandemi sürecinde aşıya ulaşmak, yaşamak için tek talihim bu. Ailemin bana hala muhtaçlığı var.”

Gelir seviyesi düşük olan ülkelerin büyük bir kısmı, Covid-19 Aşıları Global Erişim Programı’na (Covax) bel bağlamış durumda. İngiltere, yaklaşık 500 milyon sterlin ile bu programın en büyük bağışçıları ortasında yer alıyor. Güney Afrika da bu teşebbüse dahil oldu.

Lakin aşılama stratejisinin milletlerarası ölçekte yapılması kural. Güney Afrika ve Brezilya’da olduğu üzere, aşıya erişimin hudutlu olduğu ülkelerde, virüsün mutasyona uğrama ihtimali bulunuyor. Bu durum, daha bulaşıcı ve öbür ülkelere de yayılan yeni varyantların ortaya çıkma riskini beraberinde getiriyor. Bilim insanları, bu varyantların mevcut aşılara daha dirençli olmasından korkuyor ve bu durum da aşılama programını başarılı bir biçimde gerçekleştiren ülkelere risk oluşturuyor.

“Bedeli ağır”

İngiltere hükümeti, ileride geriye dönüp bakma, yaşananları tahlil etme ve düşünme fırsatı olacağını söylüyor. Uygun vakitte bağımsız bir soruşturmanın başlatılması bekleniyor. Fakat şu kademede bütün odak noktası dünya çapında sıhhat sistemleri üzerinde büyük baskı yaratan bu salgınla uğraş etmek.

Aşıyı global olarak dağıtmaya yönelik çalışmalar devam ederken, insanlığın Covid-19 salgınına karşı verdiği çabada değerli bir dönüm noktası geçilmiş üzere görünüyor.

Prof. Dr. Dale Fisher, son 12 aydan ders çıkarmama riskinin alınamayacağını söylüyor:

“Sert bir darbe yedik ve ağır bir bedel ödedik. Yapabileceğimiz en makus şeylerden biri bu bittiğinde olağana dönmek. Şayet bu yaşananlardan ders çıkarmazsak, tarih tekerrür edecek.”

Cumhuriyet