‘Covid-19 pandemi değil’: Bazı bilim insanları koronavirüsün pandemi değil sindemi olduğunu söylüyor

Getty ImagesSindemi olgusunu vurgulayan bilim insanları Covid-19 üzere pandemilerin yalnızca tıbbi formüllerle çözülemeyeceğine inanıyor

Son aylarda Covid-19’a karşı dünyanın farklı köşelerinde hadise sayısındaki artışa ya da azalışa bağlı olarak alınan tedbirlerin sıkılaştırıldığına ya da gevşetildiğine şahit olduk.

Birçok Avrupa ülkesi olay sayılarının tekrar artmaya başlamasıyla birlikte toplumsal aralık tedbirlerini tekrar sıkılaştırırken, Yeni Zelanda üzere olay sayısının çok azaldığı ülkelerde önlem düzeyi düşürüldü.

Ne var ki çok sayıda bilim insanı ve sıhhat uzmanı koronavirüsle gayrette bu stratejinin tesirinin çok hudutlu kaldığını düşünüyor.

Tıp mecmuası Lancet’in genel yayın direktörü Richard Horton, yakınlarda mecmuada yer alan yorum yazısında “Müdahalelerimizin tümü hastalığın yayılmasını denetim edebilmek için viral bulaşma yollarını kesmeye odaklandı” diye yazdı.

Horton, yazısında Covid-19’u pandemi değil sindemi olarak görmek gerektiğini savundu.

UNICEFBM dünyanın en fakir kısımlarının pandemiden orantısız bir halde fazla etkilendiği ikazında bulundu

SİNDEMİ NE DEMEK?

Kavram öncelikle sinerji ve pandemi kavramlarının bir ortaya gelmesinden oluşuyor.

Covid-19 üzere salgınların içinde yayıldıkları toplumsal şartlardan bağımsız anlaşılamayacağını tabir ediyor.

Sonuçta bu salgının hikayesi o kadar kolay değil.

Bir yanda Covid-19’a yol açan SARS-CoV-2 ismi verilen yeni koronavirüs var. Başka yanda ise bunun daha çok daha evvelden diyabet, kalp, kanser üzere hastalıkları olan insanlarda daha ölümcül tesir yarattığı gerçeği var.

Salgının bu iki ayağı, eşitsizliklerin ve uçurumların çok derin olduğu bir toplumsal ortamda karşı karşıya geliyor.

Bu yılın başlarında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, Covid-19 salgınının, “en müdafaasız insanları, yoksulluk içinde yaşayanları, dar gelirli çalışanları, bayanları ve çocukları, engellileri ve marjinalleştirilmiş kümeleri orantısız etkilediğini” söylemişti.

Merrill SingerSosyal bilimci Merrill Singer ‘sindemi’ sözünü 1990’larda türetmişti

‘1+1 BAZEN 2’DEN FAZLA EDER’

“Sindemi” yeni bir kavram değil.

Kavram birinci sefer 1990’larda Amerikalı bilim insanı Merrill Singer tarafından, iki hastalığın birbiriyle etkileşmesinin beşere ikisinin toplamından çok daha büyük ziyan verdiğini tabir etmek maksadıyla kullanıldı.

Singer’e bunu düşündüren, 1990’larda ABD’deki en fakir kısımlar içerisinde uyuşturucu kullanımı üzerinde yaptığı araştırmaydı.

Singer ve arkadaşları, ağır husus bağımlıları ortasında tüberküloz, cinsel bağ yoluyla bulaşan hastalıklar üzere birçok hastalığın çok yaygın olduğunu ve kimi durumlarda bu şahıslarda iki ya da daha fazla hastalığın birbiriyle etkileşmesinin, verdikleri ziyanı farklı ayrı verebileceklerinden çok daha artırdığını gördüler.

Tıpkı Covid-19’un hastalarda evvelden var olan diyabet, kanser ve kalp hastalıkları üzere meselelerle etkileşerek çok ağır tesir yaratabilmesi üzere.

EPA

Merrill Singer BBC’ye bunu “Bu etkileşim, birebir vakitte bu hastalıkları bir ortaya getiren ya da muhakkak bir kesiti bunların tesirine karşı daha müdafaasız bırakan toplum ve etraf şartları tarafından mümkün kılınıyor” diye tabir etti.

SOSYO-EKONOMİK ŞARTLARIN TESİRİ

Kanada’daki Laval Üniversitesi’nden Tiff-Annie Kenny, diyabet ya da obezite üzere Covid-19 bakımından riski artıran hastalıkların düşük gelir kümelerindeki insanlarda çok daha yaygın olduğuna dikkat çekiyor.

Kenny, Kuzey Kutbu bölgesinde besin kıtlığı, iklim değişikliği ve konut düşüncesi çeken kısımlar ortasında araştırma yapıyor.

Bu şartların, toplumsal ara ya da el yıkama üzere temel tedbirleri uygulamayı güçleştirdiğini anlatıyor.

Ama bu zati bütün hastalıklar için geçerli bir durum değil mi? Esasen bütün hastalıklar sıhhat hizmetleri, iyi besin ve paklık şartlarına erişimi daha sonlu olan kısımları daha çok etkilemiyor mu?

Tıpkı formda bu hastalıklar da her vakit öbür hastalıklar ya da sıhhat sıkıntılarıyla etkileşmiyor mu?

Kenny, “Grip ve soğuk algınlığının sindemik olmadığı konusunda deliller giderek artıyor. Yani bir kişi her ikisine de maruz kaldığında durum kötüleşmiyor, iki hastalıktan yalnızca biri ilerliyor, oburu gelişmiyor” diyor.

Getty ImagesKoronavirüsün öteki sıhhat meseleleri olan bireyler üzerinde çok daha olumsuz tesirleri olduğu görülüyor

STRATEJİ DEĞİŞİKLİĞİ

Duruma sindemi penceresinden bakarak yorumlayan Tiff-Annie Kenny, Covid-19 karşısında klasik salgın hastalıklara karşı geliştirilen klasik bulaşı riskini azaltma yaklaşımının ötesine geçerek, insanların toplumsal bağlam içinde görülmesi gerektiğini söylüyor.

Birçok uzman yeni koronavirüsün yayılmasını yavaşlatmak ve tesirini azaltmak için belirli kümeleri hastalık karşısında daha zayıf kılan toplumsal şartları göz önüne almanın hayati değer taşıdığı görüşüne katılıyor.

Merrill Singer, “Eğer insanları, sıhhat sistemlerini, ekonomiyi mahveden bu salgına dur demek istiyorsak sindemiyi mümkün kılan sıhhat meseleleri ve mevcut hastalıklara ait de bir şeyler yapmamız gerektiğini görüyoruz” diyor.

“Yoksulların sıhhat hizmetlerine erişimini ya da kâfi besine ulaşmasını zorlaştıran yapısal faktörlere de tahlil sunmamız lazım” diye sürdürüyor.

Singer, insanlığın bundan sonra karşı karşıya geleceği salgınlar açısından da stratejinin değiştirilmesi büyük ehemmiyet taşıyor.

“İnsanlık doğal ömür ortamlarını işgal etmeyi sürdürdükçe ya da iklim değişikliği ve ormansızlaşmanın sonucu olarak bu çeşit salgınlar daima karşımıza çıkacak” diyor.

Tıp mecmuası Lancet’in genel yayın direktörü Richard Horton da bu görüşü paylaşıyor.

Horton, “Bir tedavi ne kadar tesirli, bir aşı ne kadar gözetici olursa olsun, Covid-19’a saf bir biyo-medikal tahlil arama gayreti başarılı olmayacaktır. Hükümetler toplumlarımızdaki derin eşitsizlikleri düzeltecek siyasetler geliştirmedikçe hiçbir vakit salgınlara karşı inançta olmayacağız” diyor.

Cumhuriyet