Covid-19 için şimdi bilinen tesirli bir tedavi formülü olmadığını hatırlatan Prof. Dr. Dilek Arman, “Şu anda da dünyanın hali, bize aşıdan öteki bir çıkış yolumuzun olmadığını gösteriyor. Bulaşın önlenmesi için çeşitli toplumsal tedbirler alınsa da yayılımın önüne geçilemiyor. Bilhassa virüsün son periyottaki ‘mutant suş’unun (değişim gösteren türünün) de ortaya çıkmasıyla, tüm dünyada çok katı tedbirler alan ülkelerde de dâhil olmak üzere, salgın yayılmaya devam ediyor. Bu durum bize gösteriyor ki, aşıdan öbür bu salgının sonlandırılmasını sağlayabilecek bir şart şu an için kelam konusu değil” diye konuştu.
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Arman, Covid-19 aşısı hakkında çok merak edilen soruları yanıtladı.
ANTİKORLARIN BEDENDE KALIŞ MÜDDETİ 3 AY CİVARINDA
“Koronavirüsü ayakta fark etmeden geçirirken aşı olursam, hastalığım daha mı ağır geçer; neden?” sorusunun karşılığına Prof. Dr. Arman, “Sinovac aşısı aslında bildiğimiz teknolojiyle üretilen bir aşı (inaktif aşı) olduğu için geçmiş bilgilerimizden yararlanarak şunu söyleyebiliriz; etkin Kovid-19 hastalığına sahip kişi hastalığı belirtisiz atlatıyorsa, aşı olmasının hastalığın hafif geçirilmesine katkısı olabilir. Bunu dışında aşının şahsa rastgele bir makus tesiri olacağını beklemiyoruz” diyerek yanıt verdi.
“Koronavirüs enfeksiyonu geçirdikten sonra aşı olmak için ne kadar müddet beklemesi gerekir?” sorusuna ise Arman, “Koronavirüs geçiren şahısların yüzde 5-10’unda hiç antikor oluşmuyor. Burada tabi ki antikorun niteliği ve hücresel bağışıklık cevabı üzere diğer ayrıntılar da var fakat bunların bir kısmı hakkında şimdi bilgilerimiz tam değil. Lakin şu ana kadarki tecrübelerimize nazaran antikor oluşturmayan şahıslar, hastalığın çabucak gerisinden aşılanabilir. Antikorların kalıcılığı konusunda ortalama 6 aya kadar bir beklenti kelam konusu lakin pek çok uygulamada gözlemlediğim kadarıyla antikorların bedende kalma müddeti ortalama 3 ay civarında oluyor. Hastalığı atlatan şahısların şayet antikor oluşturup oluşturmadığına baktırma talihleri yoksa kabaca 3 ay sonra aşılanmalarının uygun olacağı kanısındayım. Şartlar antikor baktırmak için uygunsa aralıklarla antikor denetimi yaptırılması yararlı olacaktır” diye konuştu.
AŞI SONRASI UYKU VE BESLENME SİSTEMİNE DİKKAT EDİN
Vatandaşın aşı olduktan sonra neler yapması gerektiğiyle ilgili bilgi veren Prof. Dr. Arman, “Mümkün olduğu kadar günlük ömür değişiklikleri yapmamak, immun sistemi sağlam tutacak davranış modellerini sürdürmek en doğrusu. Uykumuza dikkat edelim, istikrarlı beslenelim, bu devirde protein eksiği olmasın. Antikorun gelişme mühleti olağanda 7-10 günden itibaren başlar lakin bu hastalıkta 3 hafta üzere bir müddete tekabül ediyor. Bu nedenle her vakit dikkat edilmesi gereken paklık, maske ve ara kurallarına aşı periyodunda biraz daha titizlikle uymak gerekiyor” tabirlerini kullandı.
BİRİNCİ DOZDA ALERJİK TEPKİ YAŞAYAN İKİNCİ DOZU OLMAMALI
Aşının yan tesirleri ve hangi yan tesirler sonucunda hastaneye gidilmesi gerektiği hakkında bilgi veren Prof. Dr. Dilek Arman, kelamlarına şöyle devam etti:
“İnaktif aşılar bilhassa yan tesir profili açısından en inançlı aşılardır diyebiliriz. Bu manada baktığımızda aşıdan yan tesir nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. Grip aşısı yumurta proteininde üretildiği için herkesin aklında ‘Yumurta alerjisi olanlar Kovid-19 aşısı olabilir mi’ sorusu var. Lakin Sinovac aşısı yumurtadan üretilmiyor. Hasebiyle, bunun yumurta alerjisiyle bir ilgisi yok. Bildiğimiz kadarıyla inaktif aşılarda bilhassa ‘alerji riski’ diye bildirebileceğimiz bir durum yok fakat bilhassa hastalığı geçirmiş bireylerde yani antikoru olumlu olanlarda (çünkü çalışmalar bunları kapsamadı) nasıl davranacağını bilmiyoruz. Bu yüzden bütün aşılarda olduğu üzere, şahısların aşılar uygulandıktan sonra 30 dakika müddet ile müşahedede olması gerekiyor. Çok yüksek oranda yan tesir olmasını beklemiyoruz. İnaktif aşılar yan tesirleri açısından epeyce muteberdir. Münasebetiyle yalnızca şu formda bir tedbir olabilir: Şu anda birinci doz aşılar yapılıyor, bu sırada alerjik bir tepki gelişen kimse olursa, ikinci dozu yaptırmaması önerilebilir. Aşının içinde çok düşük ölçüde alüminyum vardır. Alüminyum, çok fazla alerji riski yüksek olan bir casus değildir. Hasebiyle bu manada yalnızca lokal tepkiler beklenebilir. Her aşıda olabilen, aşının yapıldığı yerde ağrı, ısı artışı, şişlik, bazen halsizlik, baş ağrısı, ateş üzere yan tesirler de Faz 3 çalışmalarında bildirilen belirtiler ortasındadır. Çoklukla bu belirtiler kısa müddetli olarak gelişir ve geçer. Hastaneye gitmeyi gerektirecek kadar şiddetli yan tesirler değillerdir.”
HAMİLELER VE KEMOTERAPİ ALANLARA İSTEĞE BAĞLI UYGULANABİLİR
Kimlerin aşı olması, kimlerin muhakkak aşı olmaması gerektiği hakkında konuşan Arman, “İnaktif aşılar hamile ve ‘immün suprese’ (bağışıklığı baskılanmış) dediğimiz kanserli, kemoterapi alan hastalar yahut HIV müspet olanlar da dahil herkeste inançla uygulanabilir aşı kategorisindedir. Fakat inaktif koronavirüs aşısı için yapılan çalışmalarda bu kümeler yer almadı. Risk kümelerinden bilhassa sıhhat çalışanları ve 65 yaş üzeri kronik hastalığı olanlar için aşı olmayı öneririz. Risk kümeleri ile birlikte yaşayan/ bakım verenlerin de aşılanması influenza üzere teneffüs yolu ile bulaşan başka enfeksiyonlar için aşılanmada ön sırada önerilen kümelerdir. Fakat şu anda aşı olmanın bulaştırıcılığı engelleyip engellemediğini bilmiyoruz; bu nedenle bu kümesi çabucak dâhil edemeyiz. Tekrar de birinci planda kesinlikle aşılanması gerekenler şahıslardır. Hamileler ve emziren anneler için aşı konusu şu anda için bir soru işareti zira çalışmada yer almıyor. Sıhhat Bakanlığı’nın bizlere gönderdiği uygulama talimatında “Bu bireyler için risk yarar-zarar tahliline nazaran karar verilmelidir” diyor. Bu şahıslar şayet sıhhat çalışanıysa ve çalışmaları gerekiyorsa, ben aşılanabilirler kanısındayım. Lakin riski olmayan, toplumda yaşayan ve çalışmayan bir hamilenin aşı olmasındansa; izolasyon kurallarına dikkat etmesi, toplumsal ara, maske ve el hijyeni uygulamalarını dikkatle uygulaması çok daha inançlı olacaktır” diye konuştu.
AŞI OLAN KİŞİ VİRÜSÜ ETRAFINA BULAŞTIRMAZ
Merak edilen sorulardan biri olan, “Covid-19 aşısı olan bir kişinin virüs bulaştırma ihtimali var mı? Teneffüs yoluyla olmasa da temas yoluyla bu türlü bir risk oluşturur mu?” sorusuyla ilgili Arman, aşı olan kişinin virüsü etrafına bulaştırmayacağına dikkat ederek, şöyle konuştu:
“Aslında Covid-19 aşısı olan kişinin virüsü bulaştırması beklediğimiz bir durum değil. Olağanda koronavirüs bildiğimiz üzere teneffüs yoluyla bulaşıyor. Üst teneffüs yolundan alınıyor ve alt sonum yoluna ulaşıyor. Halbuki biz aşıyı hem inaktive aşı olarak hem de virüsün olağan bedene girdiği yol dışında diğer bir yerden (koldan) uyguluyoruz. Münasebetiyle, bu türlü bir durum olması beklenmiyor. Söylediğimiz grip gibisi yan tesirler de tahminen o inaktive virüse tepki sonucunda gelişen durumlar ancak çok yaygın görülmediğini biliyoruz. Bulaştıracak bir yer yok. Bir öbür sözle, aşıyla koronavirüsü biz teneffüs yolundan almıyoruz ki, teneffüs yolundan geri dışarıya çıkaralım. Münasebetiyle, giriş yolu farklı olduğu için virüsü bedenimizin dışına çıkartıp da bulaştırabileceğimiz bir çıkış yolu yok. Bu yüzden de kastan enjeksiyonla verilen virüsün teneffüs yolundan gelip de elimize, burnumuza bulaşma mümkünlüğü kelam konusu değil. O yüzden aşı yapılan kişinin etrafına temas yoluyla da virüsü bulaştırma mümkünlüğü yok.”
AŞI OLDUKTAN SONRA KORONAVİRÜS OLUNMAYACAĞININ GARANTİSİ YOK
“Aşı olduktan sonra yeniden de koronavirüse yakalanabilir miyiz?” sorusunda da Prof. Dr. Arman, “Aşı olduktan sonra Covid-19 olmayacağımızın garantisi yok. Koronavirüse yakalanabiliriz. Şayet koronavirüse yakalanırsak, o vakit etrafımıza bulaştırmamız kelam konusu olabilir. Başta da söylediğim üzere, aşı enfeksiyonun ağır geçirilmesine karşı çok daha yüksek oranda hami oluyor. Tabi ki hastalığın geçirilmesine karşı koruyuculuğunu da bekliyoruz ve istiyoruz. Lakin yüzde 100 değil bu oran. Hiçbir aşı için yüzde 100 muhafaza kelam konusu değildir zaten” tabirlerini kullandı.
GRİP VE ZATÜRRE AŞISI OLANLAR EN AZ 15 GÜN BEKLEMELİ
Prof. Dr. Arman, “Grip aşısı olan kişinin Kovid-19 aşısı olmak için ne kadar müddet beklemesi gerekir? Zatürre aşısı olan Covid-19 aşısı da olabilir mi? Ortadan ne kadar mühlet geçmeli?” sorusuna, “Aslına bakarsanız bunların hepsi inaktif aşı gurubunda hasebiyle standart bilgilere nazaran ortalarında müddet bırakmaya gerek yok. Ancak bu yeni bir aşı olduğu için grip ve zatürre üzere inaktif aşılarla ortada 15 gün bırakılması öneriliyor. Şayet kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği üzere canlı aşılar yaptırıldı ise bu durumda da aşılar ortasında 1 ay müddet bırakılması öneriliyor” karşılığını verdi.
ATEŞLİ HASTALIK GEÇİRİYORSANIZ AŞIYI ERTELEYİN!
Faal grip yahut diğer bir enfeksiyonu olanların aşıyı olup olmamasıyla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Arman, “Akut ateşli hastalık sırasında hiçbir vakit aşı yapmak istemeyiz. Bu hakikat bir uygulama olmaz. Covid-19 aşısı için de akut ateşli hastalık geçirildikten sonra aşı yapılmalı ki immün karşılık iyi olsun” dedi.
METAL ALERJİSİ OLAN AŞI OLMAMALI MI?
Metal alerjisi olanların aşı olmasıyla ilgili konuşan Prof. Dr. Arman, “Çeşitli metallerle ciltte oluşan tepkilerinin “metal alerjisi” olarak tanımlandığını düşünüyorum. Lakin bu aşının kontrendikasyonları (olumsuz durumlara yol açabilecek yan etkileri) ortasında metal alerjisi üzere bir tanımlama yer almıyor” diye konuştu.
BANYO YAPMAK YALNIZCA LOKAL TEPKİSİ ARTIRABİLİR
Prof. Dr. Dilek Arman, “Aşı olunan gün banyo yapılmamalı teklifine uymak yanlışsız mu?” sorusuna ise “Aşıdan sonra duş alınmaması, şahısların mantık yolu ile oluşturdukları bir tedbir olsa gerek. Aşı sonrasında çok sıcak duş almak, yalnızca lokal tepki riskini artırabilir. Lakin bunun dışında, “Herhangi bir aşı sonrası duş alınmaz” diye bilimsel bir bilgi yok. Zira aşı uygulaması sonrasında cilt açıklığı süratle kapanıyor, buradan bedene mikrop girmesini beklemiyoruz” karşılığını verdi.
Yurttaşın merak ettiği “Korona aşısı ne kadar mühlet gözetici? Aşı yapıldıktan sonra bedenimizde neler oluyor? Kaç gün sonra antikor gelişmeye başlar?” sorusunu ise Arman, “Korona aşısı için bağışıklığın ne kadar süreceği sorusunun cevabını bilmiyoruz. Şu an şimdi izleme evresindeyiz. Aşıların faz 3 çalışmasına katılan bireyler uzun vadeli izlemde, ayrıyeten kitle aşılamaları sonrasında daha net sonuçlar elde edilecektir” diyerek cevapladı.
ÇİN’DE SALGIN BÜYÜK OLMADIĞI İÇİN AŞILAMAYA GEÇİLMEDİ
Bir diğer merak edilen soru olan Sinovac aşısının Çin’de neden uygulanmadığıyla ilgili olarak Prof. Dr. Arman, şunları söyledi:
“Aşıdan yan tesir nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. Sinovac aşısının dünyadaki kabulünü geciktiren en kıymetli faktör, faz 3 çalışma sonuçlarının tam olarak yayınlanmış hale gelmemiş olmasıdır. Bu manada toplumda ‘Sinovac aşısı Çin’de bile uygulanmıyor, biz neden uyguluyoruz?’ üzere sorular da sorulabiliyor. Zira Çin’de bizdeki üzere büyük bir salgın yok. Yani Çin, son periyotta ülke dışından gelenlerle birlikte 100’lü sayılarla tabir edilecek olay sayılarına ulaştıysa bile, bizim üzere hemen salgını sonlandırmak üzere bir silah ihtiyacında değil. Lakin Çin’de de şu an bilindiği kadarıyla üretilen ve çalışması devam eden 4 aşı var. Bunların 4’ü de inaktif aşı diyebiliriz. Bizim ülkemizde de bilindiği üzere 17 adet aşı çalışması sürüyor. Bu aşıların kimilerinin faz 1 ve faz 2 etapları tamamlanmış durumda, faz 3 hazırlıkları ise yapılıyor. Bu manada ülkemizde de çeşitli kurumlar tarafından aşı üretimine hazırlık gerçekleştiriliyor. İlerleyen günlerde muhtemelen ülkemiz de çok kıymetli sayıda aşıya erişim bahtını sağlayabilecek.”
AŞIDAN ÖTÜRÜ YAŞANILACAK MAKÛS BİR DURUM YOK
Prof. Dr. Arman, “Aşı olduktan aylar yahut yıllar geçtikten sonra bedenimizi olumsuz etkileyecek bir unsur olabilir mi aşının içinde?” sorusunu ise şu sözlerle yanıtladı:
“İnaktif aşılar için bunu söylemek hiç yanlışsız değil. Bu aşıdan başımıza gelecek bir makûs durum yok. Yeni bir aşı olması nedeniyle öngörülemeyen kimi yan tesirler tabi ki çıkabilir. Dünyadaki her yeni bilimsel tedavi ve uygulama için tıpkı durum geçerli. Nihayet çıktı diye çok sevineceğimiz ilaçlar için de bu durum kelam konusu olabilir. Lakin salgının aciliyeti ortada. Yeniden de bu demek değil ki aşılar araştırma çalışmaları tamamlanmadan piyasaya çıkarıldı. Hayır, bütün çalışmalar yapıldı lakin yapılırken faz 1’in erken sonuçları elde edilirken faz 2’ye başlandı, daha sonra faz 2’nin erken çalışmaları elde edilirken faz 3’e başlandı. Yani olağanda aylara, hatta yıllara yayılan çalışma müddetleri birbirinin üzerine eklenerek; çok daha bir ağır biçimde, daha fazla işçi, daha fazla iş gücü ve daha fazla yatırım ortaya konarak daha süratli bir halde gerçekleştirildi. Hasebiyle, yaygın uygulamada da kimi beklemediğimiz sonuçlar çıkabilir. Lakin bunlar asla aşıdan vazgeçmek için neden değildir. Şuanda dünyada ve Türkiye’de hiçbir koronavirüs aşısının yan tesir sıklığı; Kovid-19 nedeni ile yaşanan vefat sayıları ile kıyaslanabilecek kadar yüksek değil. Münasebetiyle, beşerler aşılanmamaları halinde koronavirüs enfeksiyonuna yakalandıkları vakit daha berbat sonuçlarla karşılaşacaklardır.”
Cumhuriyet
