Getty Images
Koronavirüs aşısıyla ilgili her gün yeni bir ilerleme sağlanırken bilhassa toplumsal medyada aşılarla ilgili söylentiler yaygın olarak ilgi çekiyor ve paylaşılıyor.
Genetik kodların değiştirilmesinden, milyonlarca kişinin vücuduna mikroçipler yerleştirmeye kadar birçok söylenti ‘kulaktan kulağa’ yayılıyor.
BBC Reality Check takımı yanlış tezlerden kimilerini inceledi.
‘DNA’MIZ İLE OYNANACAK’ SAVI
Koronavirüs aşısının DNA’mızı değiştireceğine ait savlar toplumsal medyada en çok karşılaşılan söylentiler ortasında.
Üç bağımsız bilim insanına bu argüman soruldudu ve “koronavirüs aşısının insan DNA’sını değiştirmeyeceği” cevabı alındı.
Yeni geliştirilen birtakım aşılar, virüsün genetik malzemesinin bir modülünü, yani genetik talimatları taşıyan mRNA’yı kullanıyor. İngiltere’de kullanım onayı alan ve Türkiye’nin de sipariş verdiği Pfizer/BioNTech aşısı da bunlardan biri.
Oxford Üniversitesi’nden Jeffrey Almond, “mRNA’yı bir beşere enjekte etmek insan hücresindeki DNA’ya hiçbir tesirde bulunmaz” diyor.
mRNA, bedenin kendi moleküler sistemlerini kullanarak, hücrelere virüste yer alan proteine benzeri bir protein üretmeyi öğretiyor ve bu da bağışıklık sisteminin reaksiyon vermesini sağlıyor.
Aslında koronavirüs aşısının DNA’yı değiştireceği savıyla birinci defa karşılaşmıyoruz. Toplumsal medyada Mayıs ayında yayılan görüntülerde, mRNA teknolojisinin “henüz test edilmediği ve onaylanmadığı” ileri sürülüyordu ve genetik kodlarla oynanacağı tez ediliyordu.
Daha evvel hiçbir mRNA aşısının onay almadığı hakikat lakin geçtiğimiz yıllarda mRNA aşılarının insanlarda kullanılmasına ait birçok çalışma gerçekleştirildi. Buna ek olarak, salgın başladığından bu yana aşı tüm dünyada on binlerce kişi üzerinde denendi ve sıkı onay süreçlerinden geçirildi.
Başka tüm yeni aşılar üzere, mRNA aşıları da katı güvenlik testlerine tabi tutulmadan yaygın kullanım tavsiyesi alamıyor.
Faz 1 ve Faz 2 aşı denemelerinde, inançlı olup olmadıklarını test etmek ve uygun dozun belirlenmesi için aşılar daha az sayıda bireye veriliyor.
Faz 3 denemelerinde ise aşının ne kadar tesirli olduğunun belirlenebilmesi için aşı binlerce bireye veriliyor. Gerçek aşı dozu verilen küme ve plasebo dozu verilen denetim kümesi çeşitli yan tesirlerin ve koruyuculuğun saptanması için yakından izleniyor.
Aşı yapılan şahıslar, şayet aşı kullanım onayı alsa bile çeşitli tesirlere karşı izlenmeye devam ediliyor.
BILL GATES VE MİKROÇİP SAVLARI
Bir sonraki söylenti ise tüm dünyayı saran bir komplo teorisi.
Bu argümana nazaran, koronavirüs salgını milyonlarca kişinin bedenine izlenebilir mikroçip yerleştirmenin kılıfı olarak ortaya atıldı ve tüm bunların gerisinde Microsoft’un kurucusu Bill Gates var.
Halbuki “aşı mikroçipi” diye bir şey yok ve Bill Gates’in gelecekte bu türlü bir projesi olduğuna dair bir delil da yok.
Bill ve Melinda Gates Vakfı, yaptığı açıklamada savları yalanladı.
Söylentiler Mart ayında Bill Gates’in yaptığı bir açıklamayla yayılmaya başladı. Gates, kimlerin iyileştiğini, kimlerin test edildiğini ve kimlerin aşı olduğunu gösteren “dijital sertifikalar” olabileceğini söyledi lakin mikroçiplerden bahsetmedi.
Bu mülakatın akabinde çok paylaşılan bir yazı ortaya çıktı: “Bill Gates koronavirüsle çaba için mikroçipleri kullanacak.”
Yazı, Gates Vakfı’nın desteklediği bir çalışmaya da atıf yapıyor. Çalışma, şahısların aşı bilgilerinin özel bir mürekkep enjekte edilerek deri yüzeyinde saklanabilmesini sağlayabilecek bir teknolojiye ait.
Halbuki çalışmada bahsi geçen uygulama bir mikroçip değil, daha çok görünmez bir dövmeye benzetilebilir.
Çalışmada yer alan bilim insanı Ana Jaklenec, bu teknolojinin şimdi uygulanmadığını, insanların izlenmesini ya da ferdî bilgilerine ulaşılmasını sağlamayacağını, bu çeşit bilgilerin bir veritabanına kaydedilmeyeceğini belirtiyor.
Microsoft’un kurucusu Gates’in ismi, salgın müddetince birçok söylentide zikredildi. Bunda Gates’in aşı çalışmaları ve halk sıhhati alanında yardım çalışmalarına dayanak vermesi de tesirli oldu.
Ortada rastgele bir ispat olmamasına karşın, Mayıs ayında YouGov tarafından yapılan bir ankette, Amerikalıların yüzde 28’inin, Bill Gates’in aşı vasıtasıyla insanlara mikroçip yerleştirmek istediğine inandığı ortaya çıktı. Cumhuriyetçiler ortasında buna inananların oranı yüzde 44 olarak saptandı.
‘CENİN DOKUSU’ SÖYLENTİSİ
Aşıların insan ve hayvan ceninlerindeki birtakım dokuları, bilhassa de akciğer dokularını içerdiğine yönelik söylentilere de rastlanıyor. Bu tezler bazen de “anne karnındaki 3-6 aylık bebeklerin kürtajla alınıp vücutlarının aşı çalışmaları için kullanılması” formunda paylaşılıyor.
Bu da yanlış bir argüman.
Southampton Üniversitesi’nden Dr. Michael Head, bu söylentiyi net tabirlerle yanıtlıyor: “Herhangi bir aşı üretim sürecinde cenin hücresi kullanılmıyor.”
Söylentilerin ortaya çıkma nedeni, aşı geliştirme süreçlerinde laboratuvarda üretilen kimi hücrelerin de kullanılıyor olmasıyla ilgili olabilir. Bu hücreler embriyonik hücrelerin klonlanmasıyla oluşturulur. 1960’larda geliştirilen bu teknikte “bebeklerin 3 aylıkken kürtajla alınıp aşı çalışmalarında kullanılması” üzere bir durum hiçbir halde yaşanmadı.
Getty ImagesAşı tersleri çeşitli kentlerde hareketler düzenliyor.
Bristol Üniversitesi’nden Dr. David Matthews, birçok aşının bu formülle geliştirildiğini kaydediyor ve aşının yüksek standartlarını korumak için hücre izlerinin ayrıntılı biçimde aşıdan çıkarıldığını da ekliyor.
Hücreler, virüsün zayıflatılmış bir versiyonunu üreten fabrikalar üzere çalışıyor. Bu da aşının temel çalışma prensibini meydana getiriyor.
Lakin zayıflatılmış virüsler, klonlanmış hücrelerin yardımıyla üretilmiş olsa da hücresel malzeme aşının içinden çıkarılıyor.
‘İYİLEŞME ORANI’ ARGÜMANI
Toplumsal medyada yer alan aşı tersi argümanlardan birisi de, “Eğer koronavirüsten ölme oranı bu kadar az ise aşı olmak gereksizdir” biçiminde formüle edilebilir.
Aşı olmaya karşı beşerler tarafından paylaşılan bir görselde, Covid-19 hastalığında iyileşme oranının yüzde 99,97 olduğu söylenerek, koronavirüs kapmanın aşı olmaktan daha inançlı bir seçenek olduğu ileri sürülüyor.
Öncelikle bu görsellerde yer alan “iyileşme oranı”, yani virüs kaparak iyileşenlerin oranı yanlışsız değil.
Oxford Üniversitesi’nden istatistik uzmanı Jason Oke, koronavirüsten enfekte olanların yüzde 99’unun kurtulduğunu söylüyor. Yani her 10 bin bireyden 100’ü ömrünü yitirecek ve bu sayı, görselde yer aldığı haliyle her 10 bin bireyden 3 kişinin ömrünü yitirmesinden epeyce fazla.
Öte yandan Oke şunu da ekliyor: “Risk yaş aralığına bağlı olarak çok değişiyor ve Covid-19 kaynaklı olarak uzun vadede meydana gelebilecek vefatlar hesaba katılmıyor.”
Yani sorun yalnızca hayatta kalmaktan ibaret değil. Ölenlerin yanı sıra ağır bakıma alınanlar ve hastalığın uzun erimli tesirlerini yaşayanlar da kelam konusu.
Sıhhat sistemlerinin kapasitesinin aşılması, diğer hastalık ve yaralanmalardan muzdarip hastaların iyileştirilmesi konusundaki imkanları da kısıtlıyor.
Londra Hijyen ve Tropik Tıp Okulu’ndan Prof. Liam Smeeth, toplam mevt oranına odaklanmanın aşılarla ilgili temel noktayı kaçırdığını belirterek, aşı olmanın diğerlerini korumak için atılması gereken bir adım olduğunu kaydediyor:
“İngiltere’de salgının en makûs boyutu ve sokağa çıkma kısıtlamalarının da münasebeti, sıhhat sisteminin kapasitesinin zorlanmasıyldı. Bakım konutlarındaki hasta ya da yaşlı bireyler ve hassas kümeler virüs kaptığında ağır hastalanma riskini daha çok taşıyorlar.”
Cumhuriyet
