Christopher Nolan şu sıralar Hollywood stratosferinde yalnız gezen ve kimsenin elleyip bulaşmadığı yıldızlardan biri. Onun üzere çok az sinemacı var tam dokunulmazlık sahibi; Tarantino’yu ve Spielberg’ü de tahminen onun yanına koyabiliriz lakin işte hepsi de o kadar. Neyi kaça çekecekleri sorgulanmayan (“Tenet”deki bir sahne için gerçek bir Boeing 747 satın alınmış örneğin) ve sonuçta elde ettikleri gişe geliri de az mı olmuş çok mu olmuş bakılmayan isimler bunlar ve içlerinde her vakit en büyük beklentiyi yaratan da Chris Nolan elbet. Hakikaten “Tenet” kelam konusu olduğunda da birebir şey oldu ve pandemi sonrası tüm Hollywood ve hatta dünya sinema dalı bir çıkış olarak Nolan’ın yeni sinemasına bel bağladı.
Christopher Nolan (sağda) bir sahnenin çekimi sırasında John David Washington’a ne yapması gerektiğini anlatıyor.
SINEMASI İZLEMEMİŞ OLANLAR İÇİN
Şöyle bir şey yapalım: Bu kısmı sineması izlememiş (ve natürel ki izlemiş olanlar da) okusun ve “Tenet”in sırlarını açığa çıkarmmadan birtakım sıkıntıların üzerinden bu kısımda geçelim. Bir sonraki kısmı ise sineması izlemiş olanlar okusun (böylece beşki kimileriniz izledikten sonra ikinci defa dönersiniz yazıya) ve birtakım mevzulara daha yakından bakabilelim. “Çocukluğumdan beri casus sineması çekmek istemiştim” diyen ve iflah olmaz bir Bond hayranı olan Nolan (“007 hakkındaki her şeyi ezbere biliyorum, kemiklerime işlemiş. Bir atıfta bulunmam için tekrar izlememe bile gerek yok” diyor) elbette kendi yorumunu getirerek (nasıl ki “Inception”da soygun sinemalarının klişelerini kendince eğip büktüyse) casus sinemalarına dair kalıpları kendi anlatmak istediği kıssa için gerece dönüştürüyor. İzlerken birtakım noktalarda, bilhassa kimi ayrıntılarda zorlanacağınızı söyleyeyim; tahminen tam olarak anlamayacağınız şeyler olacak, ancak sonuçta bir iyi (John David Washington’ın oynadığı ‘Kahraman’ ya da sinemada dendiği üzere ‘Protagonist’) bir de makûs adam var ve 3. Dünya Savaşı’ndan da daha beter bir tehlikeden dünyayı kurtarmak için de ‘Kahraman’ kolları sıvıyor. İşin için de alışılmış ki duygusal bir boyut da katılmış ve makus adamın (Kenneth Branagh’ın canlandırdığı silah tüccarı Andrei Sator) ondan ayrılmak isteyen lakin bir şantaj yüzünden çocuğunu alıp gidemediği için ona mahkum olan karısı (Elizabeth Debicki) öyküye eklenmiş. Buraya kadar izleme keyfinizi kaçırmadan elimden geldiğince anlatmaya çalıştım “Tenet”i ve tahminen şunları da söylememde yarar var: Sinema bilhassa çok sağlam aksiyon sahneleri ve vakte dair kimi baş karıştırıcı fakat son derece iyi kotarılmış planlarıyla sayı kazanıyor. Fragmanlarda da görmüş olduğunuz vakitte geri gitme sahnelerinin sinemanın en değerli sırlarından birine atıfta bulunduğunu belirtmek bile gereksiz, fakat aslında çok şey söyledim, gidin gerisini kendiniz izleyin.
“Kahvem olmadan şuradan şuraya gitmem.”
BİR PARANTEZ: SALONLARI BEKLEYEN TEHLİKE
Yazının ikinci kısmına geçmeden evvel bir parantez açmayı gerekli görüyorum. Malum, pandemi yüzünden salonlar uzun vakittir kapalıydı ve yeni yeni açılmaya başladı. “Tenet” tıpkı zamanada aylar sonra gittiğim(iz) birinci basın gösterimiydi. Salona girerken herkesin maskelerini takması gerektiği ve en az iki koltuk boş bırakarak oturulması ikazları yapıldı. Tekrar de bu iki koltuk boşluk kuralına uyulmadığı için (tek boşluk bırakarak oturanlar oldu) salonda gerginlik çıktı. Sinema müellifleri yıllardır basın gösterimlerine giden, genel olarak kendi ortalarında uyumlu, birbirini az çok tanıyan bir kümedir. Bu kümede bile gerginlik çıkıyorsa, olağan izleyici kümelerinde neler olur, kestirmek sıkıntı.
SINEMASI İZLEMİŞ OLANLARI ALALIM ARTIK DE
Birinci sineması “Memento”dan bu yana vakit mefhumu Nolan için değer arz ediyor, bunu artık biliyoruz. “Inception” ve “Interstellar”da da yeniden vakit kıymetli ögelerden biriydi, ancak muhtemelen “Tenet” bu bağlamda Nolan’ın vakit sorununu en çok işlediği ve felsefi bir teze de dönüştürdüğü sinema. İzlediğiniz için biliyorsunuz, sinemadaki en kıymetli trük gelecekte icat edilmiş bir turnike (biraz Dostor Who’daki TARDIS’i anımsattı bu bana) sayesinde vaktin geriye yanlışsız akışının mümkün hale gelmesi ve bunun da şimdiki vakitte (filmin içindeki şimdiki vakit en azından) dünyayı yok edecek bir nükleer felaketin yaşanmasına yol açabilecek oluşu. Burada doğal temel bir paradoks var, sinemada de geçiyor; şayet gelecekten gelip bugünkü dedemizi öldürürsek biz gelecekte nasıl doğarız? Açıkçası sinema bu mevzuyu ortaya atmakla birlikte bu paradoksa tatmin edici bir karşılık getirmiyor ve daha çok vaktin hem ileri hem geri aktığı kısımlardaki palindromik anlatımla izleyiciyi büyüleyip şapkadan tavşan çıkarmanın peşinde düşüyor.
KENDİ ÜSTÜNE KATLANAN SINEMA
Palindromik demişken… Malum palindrom düzden de tersten de okunduğunda mana iafede eden sözcükler, cümleler hatta bazen paragrafları tanım etmek için kullanılan bir söz. Esasen sinemanın ismi da bir palindrom. Alışılmış ki usta işi bir palindromun en kıymetli özelliği “Anastas mum satsana” tümcesindeki üzere baştan da sondan okunduğunda tıpkı manası vermesinde değil; daha çok tam ortasındaki bir çengelin iki yanına birebir harfleri dizerek farklı manalar oluşturabilmekte. İnternette bunun örneklerine baktım ve Köksal Karakuş’a ilişkin olan birini seçtim: “Sert Emin’e yeni metres”. Burada da görebileceğiniz üzere tam ortada duran ‘y’ harfinin solundaki ve sağındaki harfler tıpatıp birebir fakat dizilimleri farklı olduğu için manaları da büsbütün farklı. İşin hoşluğu cümleyi tam ortasından katlayıp kapattığınızda uzunluk olarak birbirinin üstüne oturan ancak mana olarak oturmayan iki yarıdan oluşuyor olması. İşte Christopher Nolan’ın “Tenet”de yapmayı hedeflediği şey de bu. Açıkçası birtakım sahnelerde bunu çok iyi kotarmış (örneğin havalimanındaki hengame sahnesi, hani Kahramanın aslında bilmeden kendisiyle dövüştüğü sahne; ya da Kat’in yeniden bilmeden kendisini tekneden atlarken gördüğü sahne gibi) fakat bu tüm sineması bir palindroma dönüştürmeye yetmemiş. Daha çok karakterlerin kendi kıssalarında görüyoruz bu palindrom özelliğini. Ben şahsen sinemanın başladığı sahneyle bitmesini (opera baskını) bekledim; tahminen genel olarak bir palindroma dönüştürmek için daha tesirli olurdu diye düşündüm, lakin Nolan farklı bir yol tercih etmiş.
Elizabeth Debicki.
Sinemanın kimi felsefi (tabii bu bile tartışılır, çok da tezli konuşmak niyetinde değilim) tezleri olduğuna değinmiştim, üstlerde bir yerde. Kahraman’a vaktin geriye akışının anlatıldığı sahnede şöyle bir cümle geçiyor: “Sebep sonuç ilgisi aksine dönüyor ve sonuç sebepten evvel oluyor”. Kahraman bunu karşısındaki delik deşik olmuş duvara boş bir silahla ateş ettiğinde deneyimliyor örneğin; duvardaki kurşun deliği bir anda kapanıyor (sanki hiç ateş edilmemiş gibi) ve elinde tuttuğu silahın şarjörüne dönüyor. Bu noktada özgür iradeyi sorgulandığında da aldığı cevap ‘sen elini oraya götürmesen hiçbiri olmaz’ oluyor. Bunlar senaryonun görece zayıf kısımları bana nazaran; kâfi bir açıklama yok, yüzeysel önermeler var hatta.
(sol üstten başlayarak saat yönünde) John David Washington, Kenneth Branagh, Dimple Kapadia, Robert Pattinson.
NOLAN’IN EN UYGUN SINEMASI DEĞİL
Christopher Nolan’ın “The Prestige” ve “Memento” üzere sinemaları benim için hala filmografisinin en iyileri. “Tenet” ise yarattıkları tüm yüksek beklentiye karşın hayal kırıklığı olan “Inception” ve “Interstellar” üzere sinemalarla tıpkı kategoriye girmeye daha yakın güya. Güya diyorum, çünkü onlardan daha çok sevdiğimi saklamayacağım; anlatım açısından onlardan daha cüretkar bir defa ve izleyicinin görsel algısıyla oynamaya yeltenmiş olduğu için de övgüyü daha çok hak ediyor. Bilhassa Kahraman’ın kendisiyle arbede ettiği sahnedeki koreografi bir türlü zihninizde tam olarak oturmuyor (çünkü biri vakitte ileri giderken başkası geri gidiyor). Sinemanın en büyük artısı da bu türlü sahneler elbette, hem çekimi inanılmaz ölçüde güç hem de montajı. Sinemanın artılarından biri de oyuncu takımı. Çok bahsetmedim lakin Kahraman’ın yardımcısı üzere karşımıza çıkan Neil rolünde Robert Pattinson sinemanın seyirciye en yakın gelen karakterlerinden birisi. Diana’yı oynamak üzere “The Crown” takımına seçilen Elizabet Debicki, “Yesterday” sinemasıyla ünlenen Himesh Patel, küçük ancak tesirli bir rolü olan Aaron Taylor-Johnson, Bollywood yıldızı Dimple Kapadia ve “The Tunnel” ile tanıdığımız Fransız oyuncu Clémence Poésy sinemanın takımında dikkat çeken öbür isimler.
Michael Caine.
Son kelamı Michael Caine’e sakladım… Nolan’ın birçok sinemasında küçük ya da değerli roller üstlenen ve bana nazaran yaşayan en iyi aktör olan Caine’in bu sinemada yalnızca bir sahnesi var. Sinemanın aklımda kalan tek esprisini de o yapıyor. Kahraman’la yaptığı konuşmanın sonunda ona şöyle söylüyor Caine: “Eğer bir milyarder taklidi yapacaksan, üzerine giydiğin Brooks Brothers ekibi işe yaramaz”. Kahraman’ın “Anladım, snobluk siz İngilizlerin monopolünde değil” dediğinde ise karşılığı patlatıyor: “Evet değil lakin çoğunluk payı bizde.”
SINEMANIN NOTU: 7/10
Cumhuriyet
