Geçtiğimiz günlerde Kraliyet Astronomi Cemiyeti, 14 Eylül 2020 sabahı büyük ve değerli bir açıklama yapacaklarını belirtti. Bahse dair ayrıntılar, ambargo kaidesiyle (yani açıklama yapılana kadar yayınlanmaması ve sızdırılmaması şartıyla) büyük basın organlarına şimdiden iletildi. Mevzuya yakın isimler, Venüs atmosferinde fosfin (İng: “phosphine”) keşfedilmiş olabileceğinden şüpheleniyorlar. Sırf bildiğimiz manasıyla canlılığın bulunduğu ortamlarda fosfin bulmayı bekleriz.
MAKALE SIZDIRILDI
Evrimağacı ‘nın aktardığı habere nazaran, Fosfin üzere biyolojik ögelerle ilişkilendirilen kimyasal hususlara biyoimza ismi veriliyor. Bunlar, ortamda potansiyel olarak ömür bulunduğuna işaret ediyor. Bu keşif, muhtemelen Şili’deki Atacama (ALMA) teleskop dizisi ile Hawaii’deki James Clerk Maxwell teleskobu ile yapıldı. Araştırmacılar ortasında Manchester Üniversitesi, MIT ve Cardiff Üniversitesi’nden uzmanlar var. Makalenin 14 Eylül’de Nature Astronomy mecmuasında yayınlanması bekleniyor. Fakat makale, erkenden sızdırıldı.
Venüs atmosferindeki organizmalar için mümkün bir hayat döngüsü. (1) Dehidre olmuş mikroplar, Venüs atmosferinin alt katmanlarında vejetatif bir durumda yaşıyor olabilir. (2) Bunların sporları, yükselen akımlarla daha yaşanabilir bulut katmanlarına taşınabilir. (3) Sıvıyla enkapsüle olan sporlar, metabolik olarak faal hale geçebilir. (4) Bu mikroplar bölünürler ve damlacıklar, koagülasyon yoluyla büyürler. (5) Damlacıklar gereğince büyüyünce, atmosfer içinde batmaya başlarlar ve aşağılara indikçe artan sıcaklıklar hasebiyle buharlaşırlar. Bu durum, mikropları sporlara dönüşmeye zorlar ve bunlar, en baştaki üzere alt katmanlarda vejetatif halde bekler. Kaynak: AstrobiologyFosfin (PH3), balık yahut sarımsak üzere kokan, renksiz bir gazdır. -87.7 derecede kaynar, -133 derecede donar. Çok düşük konsantrasyonlarda bile solunması ölümcül olabilir. Fosfinin büyük bir kısmı, canlıların bedeninde bulunan organik yapılı bileşiklerin oksijensiz ortamda bozunması sırasında fosfatın parçalanmasıyla oluşur. Geri kalanı ise laboratuvar kaidelerinde üretilmektedir. Organizmalar fosfini üretebilmek için fosfat minerallerini emerler, hidrojen eklerler ve fosfin çıkarırlar. Venüs atmosferinde hiç oksijen olmaması, bu gazın bu tıp mikroplardan geliyor olma ihtimalini arttırıyor.
Bu keşfi değerli yapan şu: Araştırmacılar, Venüs atmosferinde bulunan fosfin ölçüsünün, abiyonik (yaşam olmayan) kaynaklardan gelemeyecek kadar çok olduğunu keşfetmiş olabilirler. Şayet durum buysa ve ölçümlerde de bir kusur yoksa, geriye kalan iki makul açıklama var: Şimdi bilmediğimiz bir abiyonik fosfin yansıması var ve Venüs’te yaşanıyor. Ya da Venüs’te hayat var.
EN GÜÇLÜ ARGÜMAN
Bu, elbette Venüs’te mutlaka hayat olduğu manasına gelmiyor; lakin bu tarafta bugüne kadar yapılmış en güçlü argümanlardan biri bu olabilir. Venüs üzerinde yapılan çalışmaların birden fazla, bu çok sıcak gezegenin hayat için uygun olmadığı istikametinde bulgulara ulaşmıştı. Venüs o kadar sıcaktır ki, demir bile katı halde kalamaz. Yüzeydeki basınç, çabucak her şeyi ezebilecek kadar güçlüdür. Bulutlarında bol ölçüde sülfürik asit bulunur. Yani Venüs hiç de canlılığa uygun bir yere benzemez.
İşleri daha da heyecanlı kılan bir öteki nokta, araştırmacıların bu keşfi, Venüs’ün kısmen daha yaşanabilir olduğu düşünülen atmosfer katmanlarında keşfetmiş olmaları. Kimi bilim insanları, Venüs atmosferinin üst kısımlarında, Dünya’dakine misal sıcaklık ve basınç bedelleri olduğunu, münasebetiyle buralarda hayatın barınabileceğini ileri sürüyorlardı. Şayet haklılarsa, bağımsız bilgi çizgileri ortak bir noktaya işaret ediyor olabilir. Lakin Venüs, bundan birkaç milyar yıl evvel bu kadar ölümcül olmayabilirdi. O denli ki, sera gazı tesiri altında cehenneme dönmeden evvel yüzeyinde okyanusların bile bulunduğu düşünülüyor.
Fosfin uzmanı olan, MIT’den Clara Sousa-Silva şöyle diyor:
“Uzun bir vakit evvel, Venüs yüzeyinde okyanuslar olduğu ve Dünya üzere yaşanabilir bir gezegen olduğu düşünülüyor. Venüs, giderek daha az yaşanabilir epeyce, şayet üzerinde hayat varsa bunun da adapte olması gerekirdi. Şayet böyleyse, günümüzde ömür atmosferin çok dar bir kesidinde bulunuyor ve buradaki organizmalar yaşamaya devam ediyor olabilir. Bu durum, Güneş’in yaşanabilir bölgesinin ucunda olan bir gezegenin, Dünya atmosferindeki hayatı mümkün kılan kurallara sahip olabileceğini gösterir.”
Her ne kadar bu bulgu şaşırtan olsa da, birçok bilim insanı uzun yıllardır Venüs atmosferinde hayat olabileceği ihtimali üzerinde duruyordu. Carl Sagan bile, Venüs atmosferinde hayat olabileceğini argüman etmişti. Lakin asidik bulutlardan dolayı bunun olmasının çok güç olacağı düşünülüyordu.
Bilim insanları, fosfin kaynağı olabilecek öteki tüm olasılıkları elemeye çalıştılar ve ellerinden geleni yapmalarına karşın fosfinin öbür nasıl üretilebileceğini bulamadılar. Örneğin güneş ışınlarını, yüzeyden fırlayan mineralleri, volkanları, yıldırımları ve öbür tüm mümkün açıklamaları değerlendirdiler; ancak hiçbiri, teleskopların gördüğü fosfin ölçüsünü üretemiyordu. Halbuki karasal organizmalar, kapasitelerinin yalnızca yüzde 10’unda bile çalışacak olsa, Venüs’te bulunan seviyede fosfini üretebilirdi.
Sousa-Silva şöyle diyor:
“Bir negatifi ispatlamak çok zorduur. Astronomlar, hayat olmadan fosfinin nasıl üretebileceğine dair tüm olasılıkları düşündüler ve bu çabayı takdir etmek gerekiyor. Takdir edilmeliler, zira fosfin üretebilecek bildiğimiz pek bir abiyotik süreç kalmadı.
Venüs atmosferinde fosfin bulmak beklenmedik bir bonustur. Bu keşif birçok soru işareti doğuruyor; mesela nasıl bir organizmanın bu ortamda hayatta kalabileceği epey değerli bir sorudur. Dünya’da kimi mikroplar yüzde 5 oranında aside direnebilirler; fakat Venüs’teki bulutlar neredeyse büsbütün asittendir.”
Eş müelliflerden Janusz Petkowski şöyle diyor:
“Bu şu manaya geliyor: Bunu üreten ya hayattır ya da kayalık gezegenlerde bulmayı beklemediğimiz bir öteki fizikî yahut kimyasal süreçtir. Kayalık bir gezegende fosfin üretebilecek bütün muhtemel yolakları tek tek inceledik. Şayet bunu üreten hayat değilse, kayalık gezegenlere dair bilgimizde büyük eksikler var demektir.”
Bu, epey çarpıcı bir açıklama. Greaves şöyle diyor:
“Bu araştırma büsbütün merak emelli yapıldı. JCMT teleskobunun güçlü teknolojisini kullanarak, gelecekte ne çeşit yatırımlar yapılabileceğini düşünürken ortaya çıktı. Ekstrem senaryoları eleyebileceğimizi düşünüyorduk; mesela Venüs bulutlarının organizmalarla dolu olmadığını görmeyi bekliyorduk. Ancak fosfinin birinci izlerini bulmak bizler için şoke edici oldu.”
Araştırmacılar, atmosferde bulduklarının hakikaten fosfin olduğundan emin olmak için 6 ay boyunca data tahlili ve denetimi yaptılar. İngiltere’deki ALMA Bölgesel Merkezi’nden ve Manchester Üniversitesi’nden Anita Richards şöyle diyor:
“Bizi en çok rahatlatan şey, ALMA’nın tekrar eden müşahede yapabilmesi için kaidelerin uygun olması oldu. Venüs, Dünya’ya uygun bir açıdaydı. Veriyi işlemek zorluydu; zira ALMA olağanda Venüs üzere çok parlak objelerdeki çok silik izlere bakmakta kullanılmaz.”
Greaves şöyle diyor:
“Ancak iki gözlemevi de birebir sonuca vardı: Fosfine ilişkin yanlışsız dalgaboyunda silik bir emilim gördük. Bu moleküller, art plandaki sıcak bulutlarla aydınlatılmıştı.”
Araştırmacıların artık ömür ile alakalı öteki gazları Venüs atmosferinde araması bekleniyor. Ayrıyeten mevsimsel değişimlerin gaz ölçüsünü nasıl etkilediğini inceleyecekler. Bulguları, uzay araştırmalarının tekrar Venüs’e dönmesini sağlayabilir.
Resmi açıklama Türkiye saati ile saat 18’de, Zoom üzerinden yapılacak bir basın toplantısı ile duyurulacak.
Cumhuriyet
