Charlie Kaufman ayrıntıları ince ince işleyen bir direktör; kumaşı ilmek ilmek dokuyan… Senaryolarında da detaylara çok ehemmiyet verirdi elbet ancak görselliği ve oyuncuları denetim etme safhasında iyiden iyiye titizlendiğini hatta obsesifleştiğini görmemek imkansız. Netflix’te izleyiciyle buluşan yeni sineması “i’m thinking of ending things”in araba sahnelerine bakın örneğin; Lucy’nin (Jessie Buckley) kaşının hareketine kadar planlanmış olduğunu düşündürtecek planlarla bezeli. Ya da meskende, kapısında “Jake’in çocukluk odası” yazan odadaki kitaplara, fotoğraflara ve DVDlere göz atın; hepsi de sinemada karşımıza çıkan referansların ipuçları aslında. Olağan ki tüm bunları çabucak yakalamak, algılamak mümkün değil; bir ihtimal ikinci, üçüncü izleyişte… Bir ihtimal.
Jessie Buckley ve Charlie Kaufman çekimler sırasında.
Kaufman’ın lisanımıza “her şey bitirmeyi düşünüyorum” diye çeviri edilen son sinemasıyla ilgili en çok duyup okuyacağınız yorumlardan biri bu olacak aslında: “Birden çok izlemenizde yarar var, bir çok şeyi tekrar izlediğinizde daha iyi kavrayacaksınız.” Bunun, örneğin bir Marvel sineması için söylendiğini duyduğunuzda ticari bir taktik olduğunu anlaıyorsunuz çabucak, ancak bu sinema için maalesef yanlışsız; bir seferde tam manasıyla tatmin olmanız pek beklenen değil. Neden maalesef pekala? Çok kolay, bir sinema kendini birinci seferde ele vermiyorsa ve bunun için birden fazla izlemeniz gerekiyorsa direktör (ya da senarist, ki bu sefer ikisi birlikte) kendini fazla ciddiye alıyor demektir. Gizemli bir dünya kurmuş lakin onu anlamayacağınızı düşünerek oraya buraya çeşitli karşılıklar serpiştirmiştir. Yeniden de Kaufman için tam manasıyla bunun geçerli olduğunu da düşünmüyorum (umuyorum diyeyim ya da), haksızlık etmeyeyim, çok zorlanan izleyiciler faydasına bir oldukça açıklayıcı bir makale için çok sayıda ipucunu şahsen vermiş çünkü (https://www.indiewire.com/2020/09/charlie-kaufman-explains-im-thinking-of-ending-things-1234584492/).
Jesse Plemons, Jessie Buckley, Toni Collette, David Thewlis (soldan sağa).
IMTIHANI GEÇMEK…
Evet ben de okudum yazıyı ve örneğin çok aşina olmadığım “Oklahoma!” müzikali ile ilgili referansları ya da izleyip de aklımın karanlık dehlizlerine hapsederek unutmayı tercih ettiğim “A Beautiful Mind” sinemasına yapılan direkt atıfları anlamış oldum. Pauline Kael’in ve David Foster Wallace’ın (filmde ismi geçen kitap vardı neyse ki bende, yazımı yazmaya başlamadan çabucak alıp bir karıştırdım, bahsedilen makaleye bir daha göz attım) isimlerinin geçtiği kısımdaki diyaloglar (ki burada John Cassavettes’e de direkt atıflar vardı, neyse ki bildiğim, izlediğim bir sinemaydı orada bahsi geçen) ise fazla yabancı olmadığım yerden gelmişti de imtihanı orta notla da olsa verebildiğimi hissettim.
USTALIK DEDİĞİN…
Charlie Kaufman, kabul edelim, ayrıksı bir sinemacı. Onu “Eternal Sunshine of the Spotless Mind”, “Being John Malkovich”, “Adaptation” üzere sinemalara yazdığı senaryolarla sevdiğimizde de ayrıksı olduğunu biliyorduk doğrusu ancak sonrasında direktör koltuğunu oturup “Synecdoche New York” ve “Anomalisa”yı önümüze koyduğunda iyice emin olmuştuk. Üstelik artık uyarlama yaptığında kendisini çok daha rahat ve iyi hissettiğini de itiraf ediyor, “yeter ki istediğim üzere eğip bükebileyim” notunu düşerek elbette. Burada da Iain Reid’in romanını kendi meşrebince uyarlamayı tercih etmiş ve romanı okumuş olanların bile şaşıracağı değişiklikler yapmış (ben okumadım doğrusu lakin yapılan yorumlar bu yönde). En başa dönecek olursak, ayrıntılara gösterdiği itina (filmin en başından itibaren kullandığı çiçekli duvar kağıtlarından tutun da benzeri motiflerin bulunduğu gömlekler de dahil olmak üzere yarattığı renk paletinin süperliğini de bu detaycılığına borçluyuz bence) ve yüklediği mana onu senarist kimliğinin de ötesinde çok güçlü bir görsel üslupçu olarak da tescilliyor artık, bilhassa bu son sinemasıyla. Uzun sahnelerde atmosfer yaratma ustalığı ise hem sinemanın bir düş üzere akıp gitmesini sağlıyor hem de izleyiciyi farklı ruh hallerini birinci elden deneyimlemeye zorluyor. Diyalogların bulmacasından koptuğunuzda bile sizi sinemanın içinde tutan tam olarak bu aslında; ‘ustalık’ dediğiniz de işte bu türlü bir şey olsa gerek.
SINEMANIN NOTU: 8/10
Cumhuriyet
