Türkiye’nin yetiştirdiği değerli akademisyenlerden biri olan Marksist iktisatçı Korkut Boratav, Birgün’e değerli değerlendirmelerde bulundu.
İşte o röportaj:
“BİDEN, ABD HÜKÜMRAN SINIFLARININ TEMSİLCİSİDİR”
Biden’ın seçilmesinin, ABD’de neo-faşist yükselişe son veren bir yeni devri başlatacağı; yalnızca ABD’de değil, global olarak da liberal onarım kapısının da aralanacağı ileri sürüldü. Sizin değerlendirmeniz nedir?
Joe Biden, Demokrat Parti’nin (DP’nin) sağ kanadında yer alan kıdemli bir siyasetçidir. Son seçim kampanyasında dev şirketlerden aldığı bağışlar, Trump’ınkileri ziyadesiyle aştı. Başkanlık ön seçimlerini bir müddet önde götüren sosyalist Bernie Sanders’a karşı Wall Street’in desteklediği aday Biden oldu; tökezleseydi milyarder Bloomberg yedekteydi. Velhasıl, Biden, ABD hâkim sınıflarının bir temsilcisidir ve bu blok 2020’de onu yeğledi.
Öte yandan 2008 krizini izleyen gelişimler, DP’nin iç istikrarlarını bariz boyutlarda sola çekti. Bu parti, temel çizgisi ile büyük sermayenin partisidir; lakin Avrupa’nın neoliberalizmle barışık toplumsal demokrasi akımını andıran bir sol kanadı da vardır. Barack Obama’nın 2008’de başkanlığı kazanmasına, seçim arifesinde yükselen Wall Street’i İşgal protestoları da bir ivme sağlamıştı. Bu aksiyonlar, “Yüzde 1’lik bir azınlığın ABD iktisadını ve toplumunu tutsak aldığı” tespitine dayanıyordu; açık-seçik sınıfsal bir reaksiyondu.
Bu yöneliş, sonraki yıllarda da ABD siyasetini etkiledi. Bernie Sanders’ın DP içinde temsil ettiği “Amerika’nın Demokrat Sosyalistleri” hareketinin beş üyesi bugün ABD Kongresi’nde temsil edilmektedir. Bu partiye katılmayan ve “ilerici” nitelendirilen temsilcilerin sayısı birkaç kat daha fazladır.
Siyasal eğilimleri ve ideolojik kimliği açısından açıkça faşist olan; ırkçı-gerici, anti-sosyalist özelliklerini dört yıl boyunca ABD siyasetine de taşıyan Trump’ın seçim hezimetine DP’nin solcu tabanı değerli katkı yaptı. Biden bunun fakındadır. Seçim programının iktisada ve iç siyasete dönük öğelerinde, solcuların talepleri belirli ölçülerde dikkate alındı. Trump’ın seçimde ve “sivil darbe” teşebbüsündeki hezimetleri ABD’de anti-faşist akımların, en geniş manada solun zaferi olarak da görüldü.
Bu “sol dalga”, Biden’ın iç siyasetteki yönelişlerini şimdiden etkilemektedir. Martta Kongre’den geçirilen American Rescue Plan başlıklı yasa dikkat cazip bir örnektir: Federal bütçeden 1,9 trilyonluk ek harcama içeren bir “kurtarma planı”… Değerli kısımları fakir, işçi sınıf ve katmanlara direkt nakit transferlerden oluşuyor. Neoliberal “malî disiplin” prensiplerini tümüyle terk eden; sol Keynes’gil, bölüşümcü bir açık-bütçe uygulamasıdır. Kapitalizmin tarihinde benzerine seçkin rastlanan boyuttadır; ABD ulusal gelirinin yüzde 9’unu aşmıştır.
Biden, ilaveten savlı bir altyapı yatırım programını sahiplenmiştir. Kongre’nin sosyalist üyelerince önerilen, F.D. Roosevelt’in “New Deal” programını “Yeşil” doğrultuda geliştirme dizaynının hayata geçirileceği beklentileri beslenmiştir.
Bu olgu, Türkiye solunda da (örneğin Ergin Yıldızoğlu arkadaşımızda) “dünyada neoliberalizmin sonu mu?” beklentisine yol açtı. Aldatıcı bir beklenti… Ocak 2021’de IMF ve Dünya Bankası’nın ortak toplantısında, “neoliberal malî disiplin” unsurlarının ABD ve başka “merkez” ekonomilerinde askıya alınması açıkça savunuldu; belgelendi. Lakin dikkat ediniz, “Güney” coğrafyası açıkça dışlanarak… Örneğin tıpkı tarihlerde Arjantin ve Ekvador ile sürdürdüğü kredi görüşmelerinde IMF, kamu maliyesinde katı kemer sıkma tedbirlerinde ısrar etmekteydi.
ABD’ye dönelim. Biden’ın zaferinin anti-faşist bir kazanım olarak kıymetlendirilmesine iki parantez açmak gerekiyor. Birinci olarak, Amerikan faşizmi Cumhuriyetçi Parti saflarında kök salmış durumdadır; Trump seçmenlerinin dörtte üçü hâlâ “seçimlerin çalındığını” düşünmektedir; Trump’ın dönüşü yahut yeni bir faşist başkanın beklentisi içindedir. İkinci olarak, Biden’ın sola dönük siyasetleri iç siyasetle sonludur. Dış siyasete ABD emperyalizminin öncelikleri hükümrandır.
“DEMOKRATİK PARTİ, ABD EMPERYALİZMİNİN SAVAŞ PARTİSİDİR”
Biden’ın seçilmesinin akabinde, ABD’nin dışa dönük yönelimleri de belirginleşmeye başladı. Avrupa ve NATO’yu daha çok öne çıkararak, bilhassa de Rusya’yı gaye tahtasına yerleştiren açıklamalar yaptı. Öte yandan Çin’e karşı Trump’ın başlattığı, uzlaşmasız soğuk savaş söylemi sürdürülüyor. Bunların manası ne, ABD artık nasıl bir dış siyaset izleyecek görünüyor?
Son elli yıldaki siciline nazaran DP, “ABD emperyalizminin savaş partisi”dir. Trump’ın NATO temaslarını zayıflattığı; en azından telaffuz düzleminde “ABD’nin sonu gelmeyen savaşları”na karşı çıktığı unutulmamalı. DP’nin sol kanadı ise, Clinton periyodundan miras kalan “insan hakları emperyalizmi” telaffuzunun tutsağıdır; Rusya ve Çin zıtlığında hemfikirdir.
Biden idaresinin oluşumunda Dışişleri ve Güvenlik alanlarında emperyalist saldırganlığın “şahin” temsilcileri bu nedenle öne çıktı. Dışişleri Bakanı Antony Blinden, Trump’ın başlattığı; Çin Komünist Partisi’ni ideolojik olarak maksat alan soğuk savaş telaffuzunu olduğu üzere devraldı; 19 Mart’ta Alaska’daki ABD-Çin toplantısında aleniyete döktü. ÇKP Politbüro üyesi Yang ise birebir toplantıda Blinden’ı “Artık güçlü pozisyonda değilsiniz; bize hitap ederken bu durumu dikkate alın” diye uyardı.
Bu toplantı sonrasında Lider Biden, “Çin’in en güçlü ülke olmasına müsaade verilmeyeceği” bildirisi içeren bir demeç verdi. Dünya sisteminin hegemonya çabası gündemdedir. Çin, ABD hegemonyasını reddettiğini; Amerikan toplumunun bu pozisyona layık olmadığını açıkça tabir etmektedir. Uğraşın soğuk savaş sonlarını aşmayacağını umut edelim.
“İNSAN HAKLARI EMPERYALİZMİ”
ABD’nin bir periyot BOP üzerinden şekillenen Ortadoğu siyasetinde, AKP ve siyasal İslamcı güçler değerli bir yer tutuyordu. Bugün, siyasal İslam’ın hem ülkemiz hem de bölgedeki durumu ve bu bağlamda emperyalizmle ilgisinde gelinen evreyi nasıl değerlendirirsiniz?
ABD, NATO aracılığıyla, Trump’ın zedelediği Batı ittifakının liderliğini üstlenme teşebbüsü içindedir. Almanya ve Fransa’nın tam takviyesini şimdi sağlayamamıştır. Türkiye’ye karşı S-400’lerle ilgili reaksiyon sürmektedir; fakat Blinken, “Türkiye’nin Batı ittifakından uzaklaşmaması gözetilmelidir” önceliğini tabir etmiştir.
Bu yöneliş, AKP iktidarını ihtiyatlı bir çizgiye yönlendirmektedir. ABD Kongresi’nin Türkiye’ye karşı kararlaştırdığı (ve uygulanma basamakları Lider tarafından belirlenecek olan) “CAATSA yaptırımları” askıda tutulmaktadır.
Hatırlamak gerekiyor ki, ABD’nin “insan hakları emperyalizmi” selektiftir. ABD emperyalizminin hasım gördüğü ülkelerle sonludur. Rusya ve Çin’e dönük yaptırımlar bir yana, bu ölçüt, temel olarak Güney coğrafyasının “aykırı” ülkelerini amaç alır; bir kısmı kanlı “rejim değiştirme operasyonlarının, öteki kısmı korona salgını ortamında insanî trajedilere yol açan ağır ekonomik yaptırımların kurbanları… Örnekler ortada: Suriye, Venezuela, Küba, Nikaragua, İran, Kuzey Kore… Biden’ın bu ülkelere karşı Trump’ın çizgisini izleyeceği ortaya çıktı.
Trump, çeşitli coğrafyalarda, Brezilya, Türkiye, Britanya ve Hindistan’da iktidarda olan öteki neo-faşist başkanlarla yakın, birden fazla sefer şahsî alakalar kurmuştu. Mağlubiyeti, bu ülkelerdeki liberal muhalif akımlar tarafından da olumlu karşılandı. Biden idaresi bu mevzuda hayal kırıklığı yaratacaktır. “İnsan hakları” ölçütü bu neo-faşist rejimlere ve ayrıyeten demokrasi karnesi tümüyle arızalı Körfez rejimlerine karşı uygulanmayacaktır.
Emperyalist sistemde idare değişikliklerinden demokrasi uman liberal çevreler yanılıyor. Dışişleri sözcülerinin yahut AB raporlarının Türkiye’ye dönük demokrasi tenkitleri semboliktir; evraklarda gömülü kalmaya mahkûmdur.
Emperyalizmin açık askeri varlığı, dış siyaset ve iç siyasete görünen tesirlerinin ötesinde ekonomik manada, Türkiye’nin bağımlılık bağlarının yeni görünümü nasıl şekilleniyor? Bugün iktisadın idaresinde bir ileri bir geri siyasetleri sürüyor… Sistem içi muhalefet ise tahlil olarak daha çok yabancı sermaye için huzur ve inanç ortamını öne çıkartıyor. Sizce, tahlil nerede aranmalı?
Emperyalizmin “Güney” ekonomileri üzerindeki hegemonyası günümüzde memleketler arası finans kapital aracılığıyla işliyor. AKP iktidarına göz atalım. 2013 sonuna kadar iktisadın idaresini tümüyle neoliberal reçetelere teslim etti. Sermaye hareketlerinin canlı ortamından yararlanarak yüksekçe (yüzde 4,5’lik) bir büyüme temposu gerçekleştirdi; fakat ağır bir ekonomik bağımlılık cenderesine sürüklenerek: Kronik, yüksek dış açıklar; artan dış borçluluk ve dinamizmini yitiren, ithalata bağımlı bir sanayi…
Finans kapitalin Türkiye iktisadı üzerindeki kontrolü neoliberal modelin ana kuralları ile sağlanmıştır. Hatırlatayım: Hür sermaye hareketleri sürdürülecek; özerk merkez bankası sıkı para siyaseti (enflasyonu aşan faiz) uygulayacak; döviz kurları ise piyasaya bırakılacak, dalgalı seyredecektir… Sermaye hareketleri 2015’ten itibaren yavaşlayınca bu reçete Türkiye iktisadını dinginleşmeye sürükledi. İktidarını baskıcı prosedürlerle müdafaaya çabalayan AKP, sakinliği göze alamıyordu. “Yüksek faizlere” savaş açtı; neoliberal reçeteyi ihlal etmeye başladı. Karşılığında finans kapital 2018-2020 ortasında iki döviz krizi yaratarak Türkiye “cezalandırıldı”. Her döviz krizi, AKP’yi “hizaya getirdi”.
20 Mart’ta TCMB Başkanı’nın misyondan alınması üçüncü döviz krizini yaratmaktadır. Saray, siyasette sıkışmıştır; iktidarı müdafaa uğraşı içindedir. “Meşruiyet görünümü”nü çiğnemeyi de göze alarak 2017’deki üzere süratle “atı alıp Üsküdar’ı geçmek” eforu içindedir. Yeni döviz krizi içinde ve korona salgınının da ağırlaştırdığı toplumsal buhran ortamında fazla vakti kalmamıştır.
Finans kapitalin egemenliği kabul edilirse, Saray’ın Merkez Bankası operasyonu, “ağır bir ekonomik hata” görülecektir. Sol iktisatçılar, elbette bu tespiti yapmaktadır. Ancak kendi ortamızda “finans kapitalin egemenliğinden çıkış” seçeneklerini de tartışıyoruz. “Çıkış”ın birinci adımı sermaye hareketlerinin sınırlanması olacak; boyutları, usulleri ve sınıfsal yansımaları gündeme gelecektir.
Bu türlü bir seçeneği tartışmak, iktidarın sınıfsal bileşimini, sınıfsal ittifakları gündeme getirir. Bu gündemi tahayyül etmeyi dahi reddeden klâsik iktisatçılar ve nizam partileri bu tartışmanın dışında kalacaktır.
Cumhuriyet
