Kamu-Özel İşbirliği (KÖİ) modeliyle yapılan projelerin garanti ödemeleri tüm dünyayı tesiri altına alan Covid-19 salgını nedeniyle birçok ülkede zorlayıcı sebep ilan edilerek ertelenmiş, dondurulmuş ya da feshedilmiştir. Türkiye’de yatırım büyüklüğü 150 milyar doları aşan KÖİ projeleri çerçevesinde 2020 Mart ayından beri salgın şartları yaşanmasına karşın iktidar tarafından zorlayıcı sebep ilan edilmeksizin yüklenici firmalara 2020 yılı için 18.8 milyar lira garanti ödemesi gerçekleştirilmiştir.
DÜNYADA DURUM
Mahallî mevzuat kapsamında salgın hastalığın zorlayan sebepler ortasında sayıldığı düzenlemeler mevcut olup, Yargıtay kararları kapsamında da salgın hastalığın zorlayıcı sebep olarak kabul edildiği örnekler bulunmaktadır. Mahallî mevzuat ve Yargıtay kararları dışında dünya çapında 140 ülkenin şirketlerinin temsil edildiği memleketler arası örgüt olan Milletlerarası Ticaret Odası’nın zorlayıcı sebep hallerine ait olarak sözleşmelere eklenmek üzere tavsiye niteliğinde hazırlanan örnek hususlar kitapçığında da salgın hastalıkların zorlayıcı sebep olarak kabul edilmesinin kararlaştırılabileceği belirtilmektedir.
İngilizcede “Act of God” olarak yahut hukuk lisanında “Force majeure” olarak geçen mücbir sebep, “hukukta görevin, taahhüdün ve sorumluluğun yerine getirilmesine mani teşkil edebilecek nitelikte bulunan ölüm, iflas, hastalık, tutukluluk, afet ve buna emsal hallerdir.” biçiminde tanımlanmaktadır.
Yeniden KÖİ mevzuatının Zorlayıcı Sebep Halleri başlıklı 59. hususunda zorlayıcı sebep olarak kabul edilebilecek haller sırasıyla şöyledir: doğal afetler, yasal grev, genel salgın hastalık, kısmi yahut genel seferberlik ilanı yahut savaş ve ifayı imkânsız kılan öbür haller.
Gerek milletlerarası yayınlarda gerekse mahallî mevzuatlarda salgın hastalığın zorlayıcı sebep ilan edilmesi yönünde kararlar ve örnekler var iken Türkiye’nin KÖİ projelerinin garanti ödemelerini zorlayan sebep ilan etmemesi kamu ziyanına neden olmakta ve bütçe yükünü artırmaktadır.
BÜTÇEYE AĞIR YÜK
KÖİ ve kent hastanelerinin bütçeye olan yükü her yıl artmaktadır. Yalnızca 2020 yılı bütçesinden KÖİ projelerine ayrılan hisse 14 milyar TL’dir. Kur farkından ötürü 2020 yılında ödenen meblağ ise 18.8 milyar TL’dir. Garanti ödemeleri zorlayan sebep ilan edilmediği için bu fiyatın 2020 yılı bütçe açığına oranı yüzde 10.40 seviyesindedir.
KÖİ projelerinin sözleşmeleri çerçevesinde yapılan garanti ödemeleri eğer mücbir sebep ilan edilmezse salgın tesirlerinin 2023 yılına kadar süreceği göz önüne alındığında seyahatlerin azalması, havalimanlarının ve otoyolların istenen doluluk oranına ulaşamayacağı varsayıldığından yıllar içerisinde bu ödemeler hem bütçe yükünü artıracak hem de bütçe açığına olan oran büyüyecektir.
TL’YE ÇEVRİLMELİ VE KAMULAŞTIRILMALI
Zafer Havalimanı, Avrasya Tüneli, Kuzey Marmara Otoyolu üzere 250’ye yakın proje ve planlanmasından ihalesine, uygulanmasından denetimine kadar sayısız sorun içeren ve yüzde 51’i havaalanı yatırımları olmak üzere sıhhat, ulaşım, güç, kentsel altyapı üzere birçok alanda uygulanan KÖİ projelerine ait Sayıştay da çekincelerini ortaya koymaktadır. Son yıllarda yapılan kamu ihaleleri incelendiğinde büyük ihalelerin çabucak hemen hepsinin belirli şirketler tarafından alındığı görülmektedir.
AKP tarafından verilen, Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Kurulu’nda 3 Mart 2021 tarihinde görüşülen ve Meclis Genel Konseyi’nda kabul edilen torba kanun teklifine göre KÖİ projesi alan fakat bankalardan kredi bulamayan şirketler için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın kefil olması istenmiş, garanti ödemeleri yetmezmiş üzere bir de ödenmeyen borçların devlete kalması, devletin şirketlere kefil olması sağlanmıştır.
KÖİ projeleri birçok ülkede olduğu üzere ivedilikle zorlayan sebep kabul edilmeli, sözleşmeler TL’ye çevrilmeli ve dondurulmalıdır. İhalesi yapılmış ve sözleşmesi imzalanmış yeni KÖİ projeleri ertelenmeli yahut devlet imkânlarıyla yapılmalıdır. Mevcutta yer alan tüm KÖİ projeleri ise kamulaştırılmalıdır.
DR. ALİ FAZIL KASAP
CHP KÜTAHYA MİLLETVEKİLİ
TBMM SIHHAT, AİLE, ÇALIŞMA VE TOPLUMSAL İŞLER KOMİTESİ ÜYESİ
Cumhuriyet
