2 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararı ile Prof. Dr. Melih Bulu, Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör atanmıştır. Bu atama, birebir “pakette” yer alan yirmi atama kararından biridir. Atamalar, 3 sayılı “Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Yollarına Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”ne dayanıyor.
Bu yazıda, atama sürecine karşı açılabilecek bir idari davanın davacısının kimler olabileceğine; öteki bir anlatımla kimlerin “menfaat” şartını sağladığına kısaca değinilecektir.
REKTÖR ATANIR MI, SEÇİLİR Mİ?
1946 yılında kabul edilen 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu ile rektörlerin (ayrıca dekanların) öğretim üyelerince seçilmesi düzenlenmişti (m.12). Bu kanunda getirilen “bilimsel ve idari” özerklik kavramı 1961 Anayasası’na da girmiştir. 1971’deki anayasa değişikliğiyle bu kavram “üniversite özerkliği” olarak budansa da 1973’te kabul edilen 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu, rektörün öğretim üyelerince seçileceği temelını değiştirmemiştir (m.13). 1982
Anayasasında “bilimsel özerklik” kavramı geçmesine rağmen, bu anayasadan birkaç gün önce çıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda rektörün YÖK’ün önereceği adaylar ortasından cumhurbaşkanınca atanacağı temelı getirilmiştir; lakin bu maddede 1992’de yapılan değişiklikle, adayların seçimi tekrar öğretim üyelerine bırakılmıştır. 2016’da (2018’de 7070 sayılı yasaya dönüşecek olan) 676 sayılı KHK ile YÖK’ün önereceği adaylar ortasında cumhurbaşkanınca atama yapılma yolu (geri) getirilmiş (m.85); böylece 1981’deki sisteme dönülmüştür. (Cumhurbaşkanının vakıf üniversitelerinin rektörlerini ataması da yeniden bu düzenlemeyle getirilmiştir.)
Birebir yıl çıkarılan 703 sayılı KHK ile YÖK’ün önerisi de kaldırılıp Cumhurbaşkanının kimi isterse onu rektör atayacağı düzenlenmiştir. 3 sayılı CBK ile de bu yetkinin altı çizilmiştir.
1982 Anayasasının 130. hususunda rektör seçimine ait temellerin kanunla düzenlenmesi gerektiği yazılıdır. Halbuki yürürlükteki düzenleme, KHK ve CBK ile yapılmıştır. Bu durumun hukuka uygun olup olmadığını tartışmaya bu yazının hacmi yetmeyeceği için, bu kadarına işaret etmekle yetiniyoruz.
NE YAPILABİLİR?
Bir idari sürecin hukuka alışılmamış olduğunu düşünenler idari yargı organına başvurarak iptal davası açar. Davacının, diğer birtakım şartların yanında, “menfaatinin ihlal edildiğini” de ortaya koyması gerekir. Bunun manası şudur: Bir idari sürece karşı dava açacak olan kişinin o süreçten etkilenen bir “menfaatinin” olması gerekir. Menfaat, gündelik lisandaki “yarar”, “çıkar” biçiminde anlaşılmamalıdır; zira birden fazla durumda, iptal davası açan kişi kişisel faydasının dışında, ötesinde bir lakinçla hareket etmektedir.
Örneğin, üniversiteye rektör atama sürecine karşı dava açmayı düşünen birinin, bu sürecin iptalinden kişisel “çıkar” beklemesi düşünülemez. Diğer bir anlatımla, buradaki menfaat, hukuka ters olduğu düşünülen bir idari süreçle bir “ilgi”, bir “bağ” olarak anlaşılmalıdır. Hakikaten, önceki maddelerimizde “alakadar” da denmekteydi.
Maddede menfaat ihlalinin bir şart olarak getirilmiş olması, bir idari sürece karşı herkesin dava açamayacağı mevzusuyla ilgilidir. Dava açabilecek olanlar menfaati ihlal edilmiş olanlardır. Pekala bunlar kimlerdir? Bu soruya, matematik mutlaklıkta bir karşılık vermek olanaksızdır; ancak her olayda, sürece bakarak bir cevap üretilebilir. Bunun için idari sürecin kimler üzerinde tesir yarattığı incelenmeli ve bu tesir bir çerçeveye (menfaat çemberine) oturtulmalıdır.
TAHSİL GÖRMEK KÂFİ
Boğaziçi Üniversitesi’nin (BÜ) öğretim üyeleri, bu sürecin direkt muhatabı değildir, lakin süreçten direkt ve daima biçimde etkilenmişlerdir. Çünkü görev yaptıkları kurumun en üst yöneticisi atanmıştır. Üstte da belirtildiği üzere, 1946-2016 yılları ortasında (1981-1992 aralığı dışında) öğretim üyeleri rektörleri ya da rektör adaylarını seçmişlerdir.
Münasebetiyle, BÜ’nün öğretim üyeleri bu sürece karşı dava açarlarsa, menfaat şartını sağladıkları tartışmasız olduğu kabul edilmelidir. Üstelik, rektör olarak atanan Prof. Bulu, BÜ’de öğretim üyesi olarak görev yapmamış bir kişidir; bu üniversitede lisansüstü tahsili yaptığı söylenmektedir. (YÖK’ün akademik sayfasında da BÜ internet sitesinde rektöre ait bilgi yoktur.)
Üniversite ile “ilgi”si bununla sonlu bir kişi o üniversiteye rektör olarak atanabiliyorsa, en az bu şartı sağlayan herkesin, bu sürece karşı açılan davada menfaat şartını sağladığı kabul edilmelidir. Öbür bir anlatımla, “lisansüstü tahsil yapmış olmak” atama işlemi için yeterliyse; atama sürecine karşı dava açacaklarda da böyle bir “ilgi bağı” menfaat ihlali şartını sağlamada kâfi görülmelidir.
BÜ öğrencilerinin, mezunlarının tahsil gördükleri üniversitenin en üst yöneticisinin atanması sürecine karşı bu şartı sağladıkları düşünülebilir mi? Üstteki çerçkonuta uygulandığında, “öğrenim” şartı, menfaat bağının kurulması bakımından kâfi sayılmalıdır.
Buna göre belirlenen “tesir alanı” menfaat koşulunun “asgari” çerçevesi olmalıdır. Yoksa bu şart geniş yorumlanmak istenirse, rastgele bir öğretim üyesinin, hatta rastgele bir öğrencinin de bu sürece karşı açacağı iptal davası dinlenmelidir.
SONUÇ
Kamu tüzelkişisi olduğu ve özerkliği anayasada düzenlenmiş üniversitelerin rektörünün atanması, hem bu anayasal temellere hem demokratik prensiplere karşıttır. Bu tersliğin mahkeme önüne götürülmesi bakımından, “menfaat kavramı” olabildiğince geniş tutulmalıdır.
DR. AHMET YAĞLI
OKAN ÜNİVERSİTESİ
Cumhuriyet
