Alakaların tarafını ve geleceğini, tarafların YPG ve S-400 sıkıntılarının da yer aldığı beş başlıkta izleyecekleri siyasetler ve anlayışlar belirleyecek. Taraflardan yapılan açıklamalar, ABD açısından S-400 konusunun, Türkiye açısından ise ABD’nin Suriye’de YPG’yi desteklemesinin öncelikli sorun olarak görüldüğünü ortaya koyuyor.
Biden yönetiminder ABD-Türkiye ortasındaki ilgilerinde beş kıymetli başlık öne çıkıyor:
1. DEMOKRASİ SORUNU VE BİDEN’IN ERDOĞAN’I ‘OTOKRATİK‘ OLARAK TANIMLAMASI
Eski Lider Barack Obama idaresinde sekiz yıl boyunca ABD Lider Yardımcısı olarak misyon yapan Biden, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Obama ortasındaki diyalogun 2013’ten itibaren seyrelmesinin akabinde Türkiye ile ilgili belgelerle direkt muhatap olmuştu.
Ocak 2016’da Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında muhalif gazeteci, akademisyen ve sivil toplum aktivistleri ile görüşerek Ankara’nın yansısını çeken Biden, tabir özgürlüğü başta olmak insan hakları ve demokrasi konusunda net bildiriler vermişti.
ReutersBiden, Ocak 2020’de New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşme sırasında Erdoğan’ı “otokratik” bir önder olarak suçlayarak, demokratik yollarla vazifeden uzaklaşması için Türk muhalefetini destekleyebileceklerini tabir etmişti. Erdoğan ve öteki yetkililer, Biden’ı Türkiye’nin iç işlerine müdahale etmekle suçlayıp sert bir lisanla eleştirmişlerdi.
ABD’nin yeni idaresinin Trump’tan farklı olarak demokrasi konusunu global bir sorun olarak görüp, dış siyasetin kıymetli bir modülü haline getirmeyi planladığı biliniyor. Biden’ın ileriki devirlerde global çapta bir “Demokrasi Zirvesi” gerçekleştirmek istediği, böylelikle popülist önderlerin dünyada giderek artan biçimde demokrasiyi zayıflatma teşebbüslerine set çekmeyi amaçladığı kaydediliyor.
Bu kapsamda, demokrasi konusunun bilhassa gerileyen söz ve basın özgürlüğü, muhalif gazeteci ve siyasetçilerin tutuklanması üzere uygulamalar üzerinden Ankara-Washington diyaloğunun kıymetli bir ögesi olacağı öngörülüyor.
Ankara, Biden’ın Erdoğan ile ilgili sözlerini seçim kampanyası sırasında yapılmış bir siyasi kıymetlendirme olarak görüyor ve ön plana çıkartmamaya çalışıyor. Fakat Washington’un Türkiye’de yaşanacak mümkün insan hakları ihlallerine reaksiyon vermeye devam edeceği, bunun da taraflar ortasında kıymetli sıkıntılar yaratabileceği öngörülüyor.
2. ABD İÇİN EN KIYMETLİ SORUN S-400’LER
Trump idaresinde olduğu üzere Joe Biden ve grubu de Türkiye bağlarda en kıymetli sorun olarak Rusya Federasyonu’ndan alınan S-400 hava savunma sistemlerini görüyor.
Biden’ın Dışişleri Bakanlığına aday gösterdiği Anthony Blinken’ın Kongre’de Türkiye ile bağlantılar hakkında yaptığı değerlendirmeler bunu somut bir halde ortaya koydu.
ReutersBlinken’ın Türkiye’den “sözde stratejik ortak” olarak bahsetmesi, bir müttefik üzere davranmamakla ve hatta Rusya ile tıpkı çizgide olmakla suçlaması, Ankara’ya dönük olumsuz bakış açısının S-400’leri topraklarında konuşlandırmasının da ötesinde bir çerçeveye dayandığını gösterdi.
Blinken, Trump idaresinin Aralık ayında açıkladığı S-400 yaptırımlarının yaratacağı tesire nazaran daha fazlasına gerek olup olmadığına karar vereceklerini belirterek, yaptırım kartının Biden idaresinin de masasında kalmaya devam edeceğini ortaya koymuş oldu.
Erdoğan’ın geçen hafta S-400 konusunda ikinci batarya için Rusya ile görüşmelerin devam edeceğini açıklaması ise Ankara’nın Washington’un bu husustaki yaklaşımını çok önemsemediği ve geri adım atmayacağı değerlendirmelerine yol açtı. Taraflardan yapılan açıklamalar, S-400 konusunun Biden idaresi sırasında da Türkiye-ABD bağlantılarının en güçlü başlıklarından biri olacağını gösteriyor.
3. ANKARA, ABD’NİN YPG İLE İŞTİRAKİNE DİKKAT ÇEKİYOR
Türkiye açısından ABD ile bağlantılardaki en temel sorun, Washington’un IŞİD ile uğraşta YPG’yi alandaki silahlı ortağı olarak kullanmaya devam etmesi ve askeri-siyasi takviyesini sürdürmesi.
Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, bir demecinde, taraflar ortasındaki en değerli sorunun YPG olduğunu kaydetmiş ve sorunun çözülmemesi durumunda münasebetlerdeki itimat buhranının devam edeceği iletisini vermişti.
ReutersDışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da IŞİD’e karşı YPG’nin desteklenmesi siyasetinin Biden’ın da içinde yer aldığı Obama devrinde oluşturulduğunu anımsatıp, Ankara’nın beklentisinin “Biden idaresinin bu yanlıştan dönmesi” olduğunu kayda geçirmişti.
Lakin ABD idaresinin mevcut politikayı değiştirmesi beklenmiyor. IŞİD’in hala bir terör ağına sahip olduğunu, taarruz yeteneğinin büsbütün yok edilmediğini kaydeden ABD’ye nazaran, bilhassa doğu Suriye’de mahallî Kürt idarelerini desteklenmesi IŞİD ve gibisi radikal örgütlerinin tekrar güç toplamasını engellemek için büyük ehemmiyet taşıyor.
ABD Savunma Bakanı olarak atanması beklenen Lloyd Austin’in de ABD Merkez Kuvvetler Kumandanı (CENTCOM) olduğu müddette YPG’nin lokal ortak olarak desteklenmesi siyasetinin mimarlarından olması dikkat çekiyor. Birebir halde IŞİD ile çabadan sorumlu temsilci olarak misyon yaptığı sırada Ankara’nın yansısına neden Brett McGurk’ün de yeni idarede misyon yapacak olması Washington’un siyasetinde büyük değişiklik olmayacağı olarak bedellendiriliyor.
4. LİBYA, DOĞU AKDENİZ, DAĞLIK-KARABAĞ ÜZERE BÖLGESEL SIKINTILAR ÖNE ÇIKACAK
Yeni devirde Türk ve ABD diplomasilerini meşgul edecek değerli mevzuların başında bölgesel sıkıntılar geliyor. Trump idaresinin bilakis Biden takımının, başta NATO müttefikleri olmak üzere, bu meseleleri çok taraflı ortamlarda ele alması öngörülüyor.
Getty ImagesBakan Çavuşoğlu, yeni ABD idaresinden Türkiye giderek artan jeopolitik ehemmiyet ve rolünü görmesini beklediklerini, bu kapsamda bölgesel sıkıntıları konusunda işbirliği yapmaya hazır olduklarını kaydetmişti.
Suriye’de YPG konusu dışında misal siyasetlere sahip olan Türkiye ve ABD, Libya buhranından da kıymetli ölçüde örtüşüyorlar. Son periyotta tansiyon azalsa da ABD’nin Doğu Akdeniz buhranında Türkiye’yi daha fazla sorumlu tutuyor olması ileriki süreçte Türk-Yunan yumuşamasının bozulması durumunda Washington’u daha net konum almaya itebilir değerlendirmeleri yapılıyor.
Washington açısından bir öteki değerli süreç ise Kıbrıs sorunu. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın iki devletli bir tahlile yönelmesi ve kapalı Maraş’ın statüsünün değiştirilmesi üzere adımların ABD’de rahatsızlık yaratacağı bedellendiriliyor. Türkiye’nin Azerbaycan-Ermenistan çatışması sırasında Bakü idaresinin yanından yer alması, askeri ve siyasi takviye vermesi de Washington tarafından olumsuz bir adım olarak not edildi.
Lakin bu meselelerin da ötesinde Türkiye’nin tüm bölgesel sıkıntılarda süreçleri Rusya ile kurduğu işbirliği çerçevesinde yürütüyor olması, Ankara-Moskova ortasında savunma endüstrini de kapsayacak halde bağların güçlenmesi ABD’nin yansısını çekecek bir olgu olarak öne çıkıyor.
Blinken’ın Kongre onayı sürecinde Türkiye’nin Rusya çizgisinde olduğunu, bir müttefik üzere davranmadığını kayda geçirmesi bu noktada verilmiş değerli bir ileti olarak okunuyor.
5. HALKBANK DAVASI VE GÜLEN’İN DURUMU
Trump idaresinin vazifeden ayrılmasının ikili münasebetlerdeki en somut yansıması Halkbank davası kapsamında olabilir. Trump, Erdoğan’ın talebi üzerinde İran yaptırımlarını delmekle suçlanan Halkbank’a karşı izlenen idari ve isimli süreçleri yavaşlatmaya çalışmakla suçlanmıştı.
Yeni idarenin ise bu süreçte siyasi tesirini kullanmayacağı ve karar alıcıların daha rahat süreci sonlandıracağı yapılan değerlendirmeler ortasında. 2021 bahar aylarında sonlanması beklenen mahkeme sürecinde Halkbank’ın hatalı bulunması ve buna bağlı olarak kıymetli bir para cezasına çarptırılması Ankara-Washington diyalogunu olumsuz etkileyebilecek bir gelişme olarak görülüyor.
Yeni devirde değerli bir ilerleme beklenmeyen hususların başında Fethullah Gülen’in iadesi geliyor. Türkiye, Gülen’in iadesiyle ilgili teşebbüslerini 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra Biden’ın da içinde olduğu Obama idaresine yapmış lakin cevap alamamıştı. Joe Biden idaresinin Gülen konusunda konum değiştireceği öngörülmüyor.
Cumhuriyet
