Herkese Bilim Teknoloji’de yer alan derlemeye nazaran, bilhassa pandemi üzere korku ve kaygıya neden olan olguların yol açtığı toplumsal baş karışıklığını giderecek kesin ve net bilgilerin dolanıma çıkarılamadığı irtibat ortamları, toplum sıhhatini olumsuz etkileyecek öbür bir salgın olan infodeminin hazırlayıcısı olabiliyorlar. Bilgi kirliliği salgını olarak adlandırabileğimiz infodemi, palavra haber, yanlış haber ve komplo teorilerinin çoklukla toplumsal medya üzerinden süratle yayılarak insanları kaygı ve paniğe sevk etmesi ve böylelikle pandemiyle çabayı olumsuz etkilemesi olarak tanımlanıyor (1). İrtibat ortamlarında infodemi yerine toplumun önünü açacak hakikat bilgilerin deverana çıkması doğal olarak en sağlıklısı. Salgına dair en azından o ana dek elde edilmiş ve mutlaklık kazanmış bilgilerin paylaşılması, topluma inanç ve taraf duygusu vermesi bakımından da kıymet taşıyor.
Gerçekten, bu açıdan pandeminin ‘doğru’ ya da ‘geçerli’ bilgi arayışımızdaki yönelimlerimizi de kıymetli ölçüde etkilediğini söyleyebiliriz. Salgının boyutlarının ortaya konulabilmesinde rakamsal kıymetlere duyulan gereksinim, bilginin, hasebiyle da bilgi temelli bilgi üretiminin ne kadar değerli olduğunun farkına daha çok varılmasını sağladı. Her akşam tasa ve merakla açıklanmasını beklediğimiz Günlük Covid-19 Hasta Tablosu’nda yer alan sayıların bizler için taşıdığı mana düşünüldüğünde, bu ve gibisi tabloların oluşturulmasını mümkün kılan datanın ehemmiyeti daha görünür olacak.
Datanın, manalı ve paha söz eden bir bilgi bütünlüğüne dönüşebilmesi için çok kademeli bir süreçten geçmesi gerekiyor. Her bir etap için farklı uzmanlık, maharet ve yetkinlikler kelam konusu. Lakin bunların yanı sıra, bilgiden üretilecek kıymetin ve yararın çoğaltılabilmesi için kimi unsurların gözetilmesi gerekiyor.
Süreci anlaşılır kılmak ismine dört ana başlık:
Data toplama: Bu evre çeşitli alanlarda üretilen dağınık ham datanın sistemli aralıklarla toplanarak temel datanın oluşturulmasını içeriyor. Koronavirüs örneğinde ele alındığında sıhhat kurumlarında yapılan test sayısı, hadise sayısı, virüsten kaynaklı mevt sayısı ve tedavi gören hastaların durumları hakkında üretilen datanın tertipli aralıklarla toplanması olarak özetlenebilir.
Data doğrulama: Toplanan dataların kalitesinde sorun olmaması için orjinal kaynak evraklardaki bilgilerle sisteme girilen bilgilerin birebir olup olmadığının denetimi gerekiyor. Bu hedefle bilgi doğrulama süreci yapılıyor. Bu basamağın hakikat bir biçimde gerçekleştirilmesi, tıpkı olgu üzerinde farklı kurumların farklı datalarla ortaya çıkmasının yol açabileceği baş karışıklığının önüne geçilmesi açısından da değer taşıyor.
Bilgi tahlili: Toplanan temel datadan belirlenen sorulara karşılık verecek biçimde bilgi elde edilebilmesi için data sınıflandırılıyor ve uygun alanlar için uygun datalar seçilerek anlaşılır bir bütün oluşturacak formda düzenleniyor. Veriyi düzenleme, görselleştirme ve modelleme süreçlerini içeren bu kademede data artık bilim beşerlerine ve halka sunulacak hale de gelmiş oluyor.
Dataya erişim: Datanın toplumla paylaşılmasını içeren bu evrede bilginin herkesin erişimine süratli bir biçimde açılması ehemmiyet taşıyor. Bu ise bilginin açık data haline getirilmesi formunda gerçekleşiyor. Tıpkı vakitte bilginin manalı bir bütünlük içinde düzenlenerek eksiksiz ve sistemli olarak kamuoyu ile paylaşılmasını da içeriyor. Datada açıklık siyasetinin benimsenmesi, dataların doğrulanabilirlik, şeffaflık ve hesap verilebilirlik bedellerinin de güçlü olduğu manasına geliyor.
Cumhuriyet
