Aşıya duyulan acil muhtaçlık sebebiyle hükümetler ve bağışçılar, aşı için projelere milyarlarca dolar para ayırdılar. Gates Vakfı üzere kuruluşların yanı sıra Alibaba’nın kurucusu Jack Ma ve country müzik yıldızı Dolly Parton da dahil olmak üzere tanınmış figürler de aşı harcamalarını destekledi.
Bilimsel bilgi tahlili şirketi Airfinity’ye nazaran, aşı için toplamda hükümetler 8,67 milyar dolar, kâr emeli gütmeyen kuruluşlar da yaklaşık 2 milyar dolar ödenek sağladı.
Aşı çalışmaları için şirketlerin kendi yatırımlarından sadece 3,46 milyar dolar geldi ve bunların birden fazla da büyük ölçüde dış finansmana bağlı.
Büyük firmaların aşı projelerini finanse etmede ivedi etmemelerinin anlaşılır nedenleri var.
Tarihte de akut bir sıhhat acil durumunda direkt doğruya aşı yapmak pek çıkarlı olmadı.
Aşının ortaya çıkması da vakit alır ve kesin olmaktan da bir oldukça uzaktır. Fakir ülkeler büyük kaynaklara gereksinim duyar, fakat yüksek fiyatları karşılayamazlar.
Aşıların çoklukla bir yahut iki kere uygulanması gerekir. Daha varlıklı ülkelerde, bilhassa günlük doz gerektiren ilaçlar, daha çok getirisi olan ilaçlardır.
Zika, Sars üzere başka hastalıklar için aşı çalışmalarına başlayan firmaların ağızlarının yandığını söylemek mümkün.
Öte yandan, yılda birkaç milyar dolar bedelinde olan grip aşısı pazarında, Covid-19’un da grip üzere yıllık destek gerektirmesi durumunda en tesirli ve en uygun maliyetli aşıları üreten firmalar için kârlı olabileceğini belirtiliyor
NE KADAR SATILIYOR?
Pek çok firma, özelikle de aldıkları dış finansmanlardan sonra global kriz üzerinden kâr eden bir şirket olarak görünmek istemiyor.
ABD’li büyük ilaç üreticisi Johnson & Johnson ve Oxford Üniversitesi merkezli bir biyoteknoloji şirketi ile çalışan İngiliz AstraZeneca, aşıyı yalnızca maliyetlerini karşılayan bir fiyata satma kelamı verdi. Şu anda AstraZeneca’nın doz başına en az 4 dolar olduğu görülüyor.
Çığır açan RNA aşısının ardındaki teknoloji üzerine yıllardır çalışan küçük bir biyoteknoloji firması olan Moderna ise doz başına 37 dolar üzere çok daha yüksek bir fiyatlandırma yapıyor.
Hedefi, firmaların hissedarları için bir ölçü kâr sağlamak. Bu yüksek meblağın bir kısmı da aşıların çok düşük sıcaklıklarda taşınmasının maliyetlerini karşılayacak.
Lakin bu, fiyatların sabit olduğu manasına da gelmiyor.
İlaç firmaları, hükümetlerin karşılayabilme kapasitelerine nazaran her ülkeden farklı ölçülerde fiyat alacak.
AstraZeneca’nın fiyatları düşük tutma kelamı de sadece “salgın süresi” boyunca geçerli. Hastalığın gidişatına bağlı olarak önümüzdeki yıl daha yüksek fiyatlar talep etmeye başlayabilir.
Barclays’in Avrupa İlaç Araştırma Lideri Emily Field, “Zengin hükümetler yüksek fiyatlar ödeyecek. Pandemiye sonunu getirecek bir işe başlamak için çok istekliler” diyor.
Field, daha fazla aşı devreye girer girmez oluşacak rekabetle birlikte, muhtemelen gelecek yıl fiyatları daha da aşağı çekebileceğini söylüyor.
Airfinity CEO’su Rasmus Bech Hansen ise bilhassa diğer eserleri olmayan küçük firmaların rastgele bir kâr beklemeden aşı yapmasını beklemenin anlamsız olduğunu söylüyor:
“Bu şirketlerin değerli bir risk aldığını, çok süratli hareket ettiğini ve araştırma ve geliştirme yatırımlarının kıymetli olduğunu unutmayın.”
Pfizer dışarıdan rastgele bir fon almadı, fakat ortağı BioNTech Alman hükümeti tarafından destekleniyor
Hansen, küçük firmaların gelecekte atılımlar yapmaya devam etmesini isteniyorsa, onları ödüllendirmek gerektiğini de kelamlarına ekliyor.
Fakat birtakım kimseler de insani krizin büyüklüğünün ve kamu finansmanının alışılageldik şekilde iş yapmasının vakti olmadığını savunuyor.
TEKNOLOJİLERİNİ PAYLAŞMALILAR MI?
Yeni aşıların gerisindeki teknolojinin paylaşılması için de kimi davetler yapıldı. Bu davetlerle birlikte dünyanın çeşitli ülkelerinde de öteki firmalar kendi pazarları için de dozlar üretebilsin isteniyor.
İlaç Hukuku ve Siyaseti Araştırma Kümesi Yöneticisi Ellen ‘t Hoen, bunun kamu finansmanı almanın bir şartı olması gerektiğini söylüyor:
“Hükümetlerimizin bu parayı rastgele bir koşula bağlı olmadan teslim etmelerinin akla yatkın olmadığını düşünüyorum.”
Hoen, pandeminin başlangıcında, büyük ilaç şirketlerinin aşı yarışına pek ilgi göstermediğini söylüyor. Lakin hükümetler ve kurumların fon teminatlarıyla devreye girdiklerinde koronavirüs aşısı üzerinde çalışmaya başladılar.
Bu sebepten de Hoen, aşı sonuçlarından kâr etmenin gerekliliğini sorguluyor:
“Bu yenilikler, bu ticari kuruluşların özel mülkü haline geliyor ve bu yeniliğe kimin erişeceğinin denetimi de şirketin elinde kalıyor.”
ÖYLEYSE İLAÇ ŞİRKETLERİ ÇOK MU FAZLA KÂR ELDE EDECEK?
Hükümetler ve çok uluslu kuruluşlar, milyarlarca doz aşıyı belirlenmiş fiyatlarla satın alma kelamı verdiler. Bu nedenle, önümüzdeki birkaç ay boyunca firmalar bu siparişleri olabildiğince çabuk yerine getirmekle meşgul olacak.
Daha güçlü ülkelere satış yapan şirketler yatırımlarının da geri dönüşünü görmeye başlayacak. Öte yandan AstraZeneca, en yüksek sayıda dozları tedarik etmek üzere mutabakatlara sahip olmasına karşın, sadece aşının maliyetlerini karşılayacak.
Yapılan birinci mukavelelerin tamamlanmasının akabinde, yeni aşı görüntüsünün neye benzeyeceğini kestirim etmek daha sıkıntı olacak.
Bu, aşılarda bağışıklığın ne kadar süreceği, ne kadar başarılı aşının piyasaya sürüleceği ve üretim ile dağıtımın problemsiz bir halde devam edip etmeyeceği üzere pek çok şeye bağlı.
Barclays’tan Emily Field, kar elde etme probleminin “çok geçici” olacağını düşünüyor.
Zira önde gelen şirketler ürettikleri aşıların fikri mülkiyet haklarını paylaşmasalar bile, dünya çapında klinik deneylerde halihazırda 50’den fazla aşı bulunmakta.
Field, “İki yıl içinde piyasada 20 tane aşı olabilir” diyor ve ekliyor: “Dolayısıyla ayrıcalıklı bir fiyat talep etmek güç olacak.”
Hükümetler gelecekte pandemiye hazırlıklı olma konusunda daha fazla harcama yapabilir.
Uzun vadede aşının sağlayacağı aktifliğin daha büyük prestij getireceğini düşünen Field, başarılı bir aşı uygulamasının öbür eserlerin satışı için kapıların açılmasına yardımcı olabileceği görüşünde.
Airfinity’den Rasmus Bech Hansen de, bu bağlamda, tüm kesimin yarar sağlayacağı fikrine sahip.
Tüm bu tartışmaların en umut verici yanıysa, BioNTech ve Moderna’nın aşılarını RNA teknolojisiyle yapması. Bu sebeple şirketlerin piyasa bedelleri de yükseldi.
Emily Field, “Aşının etkinliğinden herkes etkilendi” diyor ve RNA teknolojisi için “Aşıların çehresini değiştirebilir” tabirlerini kullanıyor.
BioNTech, Covid’den evvel cilt kanseri için bir aşı üzerinde çalışıyordu. Moderna ise yumurtalık kanseri için RNA tabanlı bir aşı arıyor.
Bunlardan rastgele biri başarılı olursa, mükafatlar çok daha büyük olabilir.
Cumhuriyet