Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) aşılar sayesinde her yıl 20’den fazla ölümcül hastalığın 2-3 milyon kişiyi öldürmesinin engellendiğini söylüyor. Aşı, çağdaş dünyadaki en büyük tıbbi buluşlardan biri olarak görülüyor. Yüzlerce milyon kişiyi öldürmüş çiçek aşısı bugün yeryüzünden silinmiş durumda.
Ancak bir aşının bir hastalığı az görülen bir düzeye geriletmesi on yıllar alan bir süreçti.
Bugün ise koronavirüs aşılarının bunu çok daha kısa bir müddette başarmasını umuyoruz.
Sonuçları açıklanmaya başlayan kimi Covid aşı deneylerinde yüzde 90 verimliliğe ulaşılması, pek çok kişinin kısa müddette toplumsal aralık ve maske üzere tedbirlere gereksinimimiz olmayacağını düşünmesine yol açtı.
Aşılama programlarının planlandığı ABD ve İngiltere üzere ülkelerde kimi beşerler bahar aylarında olağan hayata dönebileceğimize inanmaya başladı.
Lakin bilim insanları ve global sıhhat uzmanları, başlangıçta kısıtlı sayıda dağıtılan ve öncelikli olarak sıhhat çalışanları, hastalar ve yaşlılara yapılan aşıların bizi kısa müddette bizi eski hayatımıza döndürmeyeceği konusunda ikazlarda bulunuyor.
WHO Genel Yöneticisi Tedros Ghebreyesus, “Aşı mevcut tedbirlerimizin yerini almayacak, onlara ek olacak” diyor ve ekliyor:
“Aşı tek başına bir pandemiyi sonlandıramaz. Nezaret, test, takip, karantina ve önlemlere devam etmemiz gerek.”
Halkın ve siyasetçilerin bir kısmındaki iyimserlik ile bilim insanlarının ikircikliliği ortasındaki bu fark, kâfi sayıdaki bireye aşı yapmanın ne kadar sıkıntı bir misyon olduğunu tam olarak anlamamaktan kaynaklanıyor olabilir.
Pek çoğumuzun farkında olmadığı şey, beşerden beşere bulaşan hastalıklarda herkesi gerçek manada koruyabilmek için çok sayıda bireye aşı yapmak gerektiği.
Bunun nedeni ise aşıların sırf yapılan kişiyi değil, toplumda aşı olmamış bireyleri de müdafaa özelliği.
Örneğin aşı yaptıran Ayşe’ye bakalım:
AŞILAR BİZİ VE ETRAFIMIZDAKİLERİ NASIL KORUR?
Ayşe ve toplumlarımız için sorun, hiçbir aşının yüzde yüz tesirli olmaması.
Kızamık aşısı bu açıdan en başarılılar ortasında yer alsa da verimlilik oranı yüzde 95-98 ortasında değişiyor.
Pfizer/BioNTech ve Moderna’nın Covid-19 aşılarının verimlilik oranı ise yüzde 90’ın üzerinde olarak açıklandı. Deney şartlarının dışına çıkıldığında bu oranın düşüp düşmeyeceğini de bilmiyoruz.
Bu da demek oluyor ki aşı yaptıran her 10 bireyden yaklaşık biri koronavirüse karşı müdafaasız kalmaya devam edecek.
Toplumda herkesin aşı yaptırmayacağını da hesaba katınca, Covid-19’a karşı müdafaasız şahısların oranı yüzde 10’dan da fazla olacak.
Bunlar hastalığa karşı en muhafazasız kümelerde da olabilir. Örneğin aşıların yaşlılarda daha az işe yaradığını biliyoruz – her ne kadar koronavirüs aşısı bu kümede umut vadeden muvaffakiyet oranları gösterse de.
Bunun yanı sıra toplumdaki kimi beşerler, örneğin kanser tedavisi görmekte olanlar, sıhhat münasebetleriyle aşılanamayabilir.
Bu da demek oluyor ki toplumda çok sayıda kişi hastalığa açık kalmaya devam edecek. Arkadaşlarımız ve ailemiz de o beşerler ortasında yer alabilir.
Lakin tekrar de herkesi dolaylı bir biçimde muhafazanın bir yolu var: Kitlesel aşılama.
Toplumda kâfi sayıda insanı aşıladığımızda olağanüstü bir şey oluyor: Virüsün bulaşma zincirini kırılıyor ve bu da hâlâ Covid-19’a karşı müdafaasız şahısları adeta görülmez bir kalkan üzere koruyor.
Buna “toplumu koruma” yahut “sürü bağışıklığı” deniyor.
AŞILAR ÇOK SAYIDA KİŞİYİ DOLAYLI YOLDAN NASIL KORUYOR?
Bunun için kaç kişinin aşı yaptırması lazım?
Şimdi bilmediğimiz şey, koronavirüs aşısı yaptıran bireylerin ne kadarının bulaştırıcı olma özelliğini de yitirdiği. Sürü bağışıklığı için bu kritik ehemmiyete sahip.
Bunu öğrenmek için biraz daha beklememiz gerekebilir ama Pfizer/BioNTech aşısının gerisindeki bilim insanları aşının en azından bulaştırma riskini düşürebileceğini söylüyor.
Lakin bunu başarsa bile hassas kümelerin büsbütün korunması için aşılanması gereken insanların oranı çok fazla.
Eski Birleşik Krallık Sıhhat Bakanlığı Aşılama Yöneticisi Prof. David Salisbury, bunun nedeni şöyle anlatıyor:
ÇOK SAYIDA KİŞİNİN AŞI OLMASI HERKESİ KORUMAK İÇİN NEDEN KÂFİ DEĞİL?
Bilim insanları bu yüzden nüfusun değerli bir kısmı aşı olmadan toplumsal ara tedbirlerinin sonlanamayacağını söylüyor.
Prof. Salisbury “Yalnızca Covid-19’dan en çok etkilenen kümeleri korursanız o kümeler içindeki vefat oranını ve hastanelerdeki yükü azaltırsınız lakin bu yayılımı durdurmaya yetmez” diyor.
Salisbury aşı olmayan beşerler ortasında yayılım devam ettiği surece bu insanların da aşı olmuş ancak bağışıklık oluşturamamış şahıslara virüs bulaştırmaya devam edebileceğini vurguluyor.
Bu yüzden etrafımızda virüse karşı savunmasız akraba ve arkadaşlarımıza bunu bulaştırma ihtimalimizin sıfıra yaklaşması için tüm coğrafik bölgelerde tüm yaş kümelerinde çok büyük oranda aşılamayı tamamlamamız gerekiyor.
Prof. Salisbury, “Bu ulusal bir salgın değil, global bir pandemi. Bu yüzden virüsün yayılımını her ülkede engellemedikçe hiçbir ülke inançlı olmayacak” diyor.
Aşıların global uygulanma planlarına bakınca, öncelikli olarak az sayıda aşı sıhhat çalışanlarına ve Covid-19’a karşı en savunmasız kümelere yapılacak.
Ancak ABD ve İngiltere üzere birtakım ülkeler şimdiden risk kümesinde bulunmayan bireylere yönelik aşı planlarını da açıkladı.
İngiltere’de Ulusal Sıhhat Sistemi Nisan’a kadar tüm risk kümesini aşılamayı hedefliyor.
Hükümet uzun vadede ise 16 yaş üzeri herkesi aşılamak istiyor.
WHO virüs bulaşım zincirinin kırılması, sürü bağışıklığının sağlanması, her yerde herkesin inançta olduğunu söyleyebilmek için toplumların yüzde 65-70’nin aşılanması gerektiğini hesaplıyor.
Imperial College London’da bulaşıcı hastalıkların matematiksel modellemeleri üzerinde uzmanlaşan Prof. Azra Ghani, emin olmak için en az yüzde 70’in hedeflenmesi gerektiğini söylüyor.
Ghani’ye nazaran bunu başardığımızda hayatlarımız olağana gelecek lakin o noktaya ulaşmak kolay olmayacak.
Bu süreçte varlığından bile haberdar olmadığımız problemlerin karşımıza çıkması mümkün.
“Pandemiyi bitirebileceğimizi biliyoruz, yalnızca ne vakit olduğunu bilmiyoruz. Bu da en sıkıntı kısmı zira aşıyı tüm dünyaya dağıtmak meşakkatli.”
MİLYARLARCA İNSAN NASIL AŞILANABİLİR?
Birleşik Krallık’ın 68 milyonluk nüfusunu aşılamak bile sıkıntı bir vazife olarak görülürken dünya genelinde 7,8 milyar kişiyi aşılamanın ne kadar uğraşlı olacağını hayal etmek kolay değil.
Daha evvel bu boyutta bir işe hiç kalkışılmamıştı.
Aşılar ve içinde yer alacakları şişeler üzere yan ekipmanlarının çok büyük ölçülerde üretilmesi gerekiyor.
Bir mühlet boyunca aşı arzının talebe yetişemeyeceğini biliyoruz.
Üretilen aşıları fabrikalardan sıhhat merkezlerine kadar uzun bir seyahat bekliyor. Bu aşıların en ücra dağ, orman ve adalardaki toplumlara kadar ulaştırılması gerekecek.
Birtakım aşı cinslerinin -70 derece kadar soğukta depolanması ve nakliye edilmesi gerekiyor.
İngiltere’nin Pfizer aşısına birinci onay veren ülke olmasının akabinde Ulusal Sıhhat Sistemi kitlesel aşı merkezleri kurmak ve lojistik planlaması yapmak için çalışmalara başladı.
Ama diğer ülkelerde daha büyük sıkıntılar var.
Alman lojistik devi Deutsche Post DHL, Afrika, Asya ve Güney Amerika kıtalarının büyük kısmında kâfi soğutma ve depolama imkanı olmadığı, aşının insanlara ulaştırılacağı son kilometrelerin planlanmasının sıkıntı olduğu ikazında bulundu.
NÜFUSU İKNA ETMEK
Gereğince kişiyi aşılama gayesinin gecikmesine yol açabilecek bir öbür şey de gerekli ölçüdeki insanı aşı yaptırmaya ikna etmek.
Sıhhat yetkilileri artan “aşı tereddüdü” dalgasını aşmak zorunda kalacak.
Artan sayıda insan koronavirüs aşısı yaptırma konusunda kararsız olduğunu söylüyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran bu durum dünyadaki en büyük 10 sıhhat tehdidi ortasında yer alıyor.
British Academy ve Royal Society’nin araştırmasına nazaran Birleşik Krallık’ta halkın yüzde 36’sı aşı yaptırma konusunda çok isteksiz yahut kararsız.
Geçen ay yapılan bir YouGov anketi de misal bir sonuç bulmuştu.
Bu aşı tereddüdünün yanı sıra halihazırdaki aşı aykırısı hareketin yaydığı uydurma haberler ve yanlış bilgiler pek çok ülkede gereğince insanı aşılayarak sürü bağışıklığına ulaşma maksadını zorlaştırabilir.
Prof. Ghani olağanda aşı aksisi olmayan lakin Covid-19 aşılarının bu kadar süratli geliştirilmesi nedeniyle “biraz gergin” hisseden bireylere teminat vermenin süreci kolaylaştıracağını söylüyor.
Toplumu ikna etmenin gerektireceği emek nedeniyle sürü bağışıklığı maksadına ulaşmak öngörülenden daha uzun vakit alabilir.
PEKALA AŞIDAN SONRA HAYAT OLAĞANA DÖNECEK Mİ?
Dünya nüfusunu aşılamanın bilimsel ve pratik zorluklarına karşın iyi bir haber var: Birinci aşı dalgasının Covid-19’la çabada değerli bir tesiri olacak.
Kısa vadede koronavirüse karşı en savunmasız kümelerin vefatını azaltacak. Bilhassa yaşlılar, hastalar ve sıhhat çalışanları ortasındaki vefat oranları düşecek.
Pfizer/BioNTech aşısının 65 yaş üzerindeki nüfusta muhafaza oranının yüzde 94 olduğu iddia ediliyor.
Berbat haber ise dört bir yanı birbiriyle temaslı hale gelmiş dünyamızda, tüm yerkürenin inançlı ilan edilip eski hayata dönebilmemiz için gereken kadar kişiyi aşılamak aylar, muhtemelen yıllar sürecek.
‘AŞI ARTI’ DEVRİ
Prof. Salisbury, aşıların bahara kadar bizi koronavirüs öncesi hayata döndürmesinin gerçek dışı bir beklenti olduğunu söylüyor.
Sıhhat altyapısı kuvvetli ve kitlesel aşılama deneyimi yüksek İngiltere üzere ülkelerin bile bulaşım zincirini o tarihe kadar kırmakta zorlanacağını anlatıyor.
Ama en azından risk kümelerinde yer alanlar önümüzdeki yıldan itibaren çok daha iyimser olabilir.
Geri kalanımızın ise “aşı artı” dediği bir dizi tedbire uyması gerekecek.
Prof. Ghani tüm dünyanın olağana dönmesinin iki yıldan uzun süreceğini lakin Birleşik Krallık üzere varlıklı ülkeler için bu müddetin daha kısa olabileceğini söylüyor.
Ghani, aşının pandemiyi bir noktada sonlandıracağını ama virüsü yeryüzünden silemeyeceğini, bu yüzden tüm dünyanın aşılama faaliyetlerine devam etmesi gerektiği ihtarında bulunuyor.
Cumhuriyet
