Bu yılki Nobel Edebiyat Mükafatı açıklandığında tüm dünyada hem çok tartışıldı hem de gereğince tartışılamadı diyebiliriz. Şiire, bayana gitmiş olması tartışma konusu olabilirken yeniden şiire ve ABD’li şair Louise Glück’e verilmiş olması hakkında konuşulmasına pek imkan tanımadı. Şiir, roman kadar kolay alımlanıp gereç sağlamıyor hem de desteklenmiyor, Glück ise diğer lisanlara pek çevrilmemiş bir şair zira. Türkçeye ise İtimat Turan tarafından yıllar evvel bir seçki kitap ile kazandırıldı, onun da ödül açıklandığında baskısı yoktu. İngilizce bilen okurlar dışında pek bilinmeyen bir şair Glück sonuç olarak. Yeniden de başta şiir etrafımız olmak üzere edebiyat atmosferimizde rüzgârlar esmedi değil. Biz de başta şairler olmak üzere edebiyata hizmet veren isimlerimize soralım istedik:
– Bu yıl Nobel Edebiyat Mükafatı şiire, bayana, itirafçı şiirle de bağları olan lirik bir şaire, Louise Glück’e verildi. Romanın, anlatımcı şiirin albenisi, Margaret Atwood üzere güçlü imzaların bilinirliği bir yana bırakılarak. Ne dersiniz, ezber mi bozuldu ya da şiire yaklaşımda yeni bir tasarım mı önerildi? Ya da hiçbiri?
“DYLAN İLE EZBER BOZULDU”
– Alev Bulut (Çevirmen, İstanbul Üniversitesi Öğretim Görevlisi): Ezber Bob Dylan ile bozulmuştu bir ölçüde, bir şair-şarkı kelamı müellifine verilecekse Leonard Cohen olurdu diye hayıflanmıştım, eşik geçildi, söz çeşitleri ve biçemlerinde özgürce dolaşabiliyor artık ödül. Şiire yaklaşımda yeni tasarım da işin armağanı güya.
“İNANAMADIM”
– Arife Kalender (Şair): Haberi toplumsal medya ile öğrendim, inanamadım. “Bu yıl Nobel Edebiyat Mükafatı Louise Glück’e verildi”. Bir şair bayana… Hayal üzere görünse de dünyanın aksine dönmeye başladığını; cinsiyetçi, dinci, ırkçı eğilimlerin son bulacağını düşünerek bir an umutlandım. Bu elbette sonuçta bir ödül ancak yüzyıllardır zorlanan bir değişimin de sonucuydu. Bayan erkek eşitliği, daha ötesi emeğin ve niteliğin cinsiyetsiz ödüllendirilmesi… Bence bu durum “kadın”ı gereğinden çok yüceltme ve kayırma değil, sanatın önyargısız değerlendirilmesidir.
“SÖZÜN GÜCÜ…”
Elif Akkaya (Tekin Yayınevi Genel Yayın Koordinatörü):
“YENİ BİR ÇAĞ”
– Gülseli İnal (Şair): “Şiir ve Şair Kadın”: Bu tarif kapitalist/ataerkil sistemin kabul edebileceği bir olgu hiç olmadı, bu yüzden erkek hükümranlar şair bayanlarla daima savaştılar, aşağıladılar, dışladılar. Lakin artık kapitalizmin desteklerinden ataerkil nizam yıkılıyor, kapitalizm çöküyor, erkek hükümranlar tükendikleri, savundukları pahalar tükendiği için bayanları öldürüyor. Ve yeni bir çağ geldi, geliyor. Adaletin, eşitliğin, paylaşımın, erotizmin yaşanacağı bir çağ. Nobel Edebiyat Mükafatı toplumların nabzına nazaran ödül verir. Siyasi bir edebiyat mükafatıdır. Dünyanın saklı efendilerinin şaşalı mükafatı Nobel ve komitesi, 21. yüzyılın yaklaşan yüksek bedellerini, dişi bedellerin yükselişini fark ettikleri için bu yıl ödül, Amerikalı bir bayan şaire verildi. Yoksa Louise Glück şiirlerine hayran oldukları için değil.
“HİÇBİRİ”
– İnanç Turan (Şair, çevirmen): Sorunuza “hiçbiri” diye karşılık vermek geçiyor içimden. Yanlışsız, son yıllarda Nobel edebiyat tartışmaları çok arttı ve edebiyat bağlamının dışına da taştı. Bunda elbette Nobel seçici konseyinin aldığı kararların “bu seçimler edebiyat dışı” kuşkusunu uyandırmasının hissesi vardı… Yeniden de örneğin Glück’ün ödül alışı bence iyi şairler içinde bir iyi şaire verilen gerçek bir ödüldür; tıpkı birkaç sene evvel İngiliz romancı Ishigura’nın alışı da bence hiç de üzücü olmayan bir seçimdi.
“KADINLAR MERCEK ALTINDA”
– İlknur Özdemir (SİA Kitap Genel Yayın Yönetmeni): Louise Glück’ün birtakım şiirlerini orjinal lisanından okumuş ve çok beğenmiştim. Onun üzere etkileyici yazan öbür şair yok mu? Var alışılmış, fakat bence özelliği anlaşılır, yalın, lirik yazması, hislerin derinliğine inebilmesi. Her sene Nobel-toto oynanır ve hiçbir vakit tutmaz. Bana kalırsa şiire yaklaşımda yeni bir dizayndan çok farklılık arıyorlar. Son sekiz yılın dördünde mükafatı bayanlar almış. Daha eskiye gittiğimizde bayanların sayısı epey az. Buna bakarak bayan edebiyatçıları daha fazla mercek altına aldıkları düşünülebilir.
“ŞİİR KAZANACAK”
– Levent Karataş (Şair): 2020 ve nihayet Nobel’i şiir aldı. Daha evvel de almıştı. Şair Louise Glück’ün mükafatı almasına annem almış kadar sevindim. Ancak şiirin dünyada dolaşacağı ya da dünyalının gündemi olacağı, entelektüel okurun onu başucu yapacağı konusunda hiçbir fikre sahip değilim. Nobel Akademisi’nin ve gelişik bir monarşinin şiire ödül vermesi kıymetli değildir demiyorum. Kozmosun katı gerçekliğiyle denilebilir ki evet: Şiir direnirse kazanacak!
“EN ÖZELLERİNDEN”
– Nihat Özdal (Şair): Glück, yeni başlangıçların daima devam ettiği bir şiiri yazıyor, başlangıçlara tekrar dönen bir şiir: “mutluyduk bir vakitler, anılarımız yoktu”, “tekrar dönme eğilimine saplanan”, “tekrar kalkmaya davranan”, “yeniden başlatabilirdik yolculuğu” diyen, yaşayan en özel şairlerinden.
Cumhuriyet
