“ABD’ye ne kadar yakın Tanrı’ya ne kadar uzak…” Bu, bir yakınmadır aslında. Meksika’nın devlet liderlerinden birine aittir. Burnunun tabanında olduğu ABD’nin müdahalelerinin bıkkınlığıyla söylenmiş, ABD’nin komşularına neler çektirdiğini söz eden bir cümle. ABD’ye yakın olmayı “Tanrı’nın bile” önleyemediğini bu kadar iyi söz eden bir cümle var mıdır?.. ABD yalnızca 1945’ten değil, çok öncesinden beri hem içinde bulunduğu bölgede, hem de uzak coğrafyalarda askeri müdahaleler yaptı. Her başkanlık seçimi sonrası bir ya da daha çok askeri müdahaleler oldu istediği ülkeye. Hiçbir başkanlık seçimi yalnızca bir seçim olarak görülmemeli bu yüzden.
ABD dış siyasetinin uzun yıllara dayanan askerileştirilmiş bir siyaset olduğunu bilmeyen yok. ABD, 120 yılı aşkın bir müddettir kıymetli bir güç. Her seçilen lider, elbette tek başına verdiği bir karar değilse de kendi doktrini doğrultusunda, “ABD güvenliği” ya da “çıkarı” için askeri güç kullanarak ülkelerin iç işlerine karıştı, hükümetler devirdi, kurdu. Sıkıcı gelebilir lakin sıralayayım örneklerini: Trablusgarp’la savaş (1801-1805), Meksika ile savaş (1846- 1848), bu savaştan sonra birebir ülkeye 1853, 1859,1876, 1913, 1914, 1915, 1916, 1923 müdahaleleri.
YÜZYILI GEÇEN MÜDAHALELER TARİHİ
Meşhur Monreo Doktrini uyarınca ABD Güney Amerika ülkelerine de müdahalelerde bulundu. Kıtadaki en büyük ülkelerden Arjantin’e 1831’den başlayarak (20 yıl öncesine kadar) daima ABD müdahaleleri oldu. Latin Amerika ülkesi Nikaragua’ya, başına getirdiği kukla hükümetlere takviye maksadıyla 1855’ten itibaren, yakın bir tarihe kadar müdahalelerde bulundu. Küba’ya hâlâ süren dolaylı/dolaysız müdahaleleri var. Paraguay’a 1855, 1858, 1868, 1947,1973 yıllarında müdahale etti. 1948’de lider adaylarından Jorge Eliecer Gaitan’ı öldürerek Kolombiya iç siyasetine da el attı. 1948-1957 ortası ABD yanlısı diktatörlerin yönettiği bu ülkede 300 bini aşkın insan öldürüldü. ABD, 1856 yılında Panama’ya birinci müdahalesini yaptı. Bunu 1898, (ülkenin Kolombiya’ya karşı bağımsızlık çabasını destekleme adına) 1903 müdahalesi takip etti. Bu ülke 1918’de, 1925’te iki kere, 1989’dan 1990’a kadar da üçüncü defa işgal edildi. Tıpkı ülkede 1941’de, 1968’de darbe gerçekleştirdi. 1981 yılında halkçı cumhurbaşkanı Albay Omar Torrijos Herrera CIA parmağı olan bir uçak kazasında ölünce CIA memuru Panamalı General Manuel Noriega başkanlığa getirildi. Artık Tayvan olarak bildiğimiz, 19. yüzyılda Çin’e bağlı olan Formoza’ya 1867’de asker çıkardı.
Japonya’nın tüm tarihini etkilemiş olan ABD bu ülkeye iki kere (1853-1858 ve 1939-1945) askeri müdahalede bulundu. Fiji’ye müdahaleleri, 1840, 1855, 1858’de gerçekleşti. Hawaii Adaları evvel bir deniz gücü yollanarak (1893) akabinde da (1898) rastgele bir resmi mutabakat olmadan ABD’ye bağlandı.
1950-1953 yılları ortasında yapılan Kuzey Kore ile Güney Kore savaşına askeri müdahalede bulundu. 1956 Süveyş Kanalı krizini mazeret ederek Mısır’a asker yolladı. Haiti’ye 1881, 1891, 1914 – 1934, 1994, 2004 – 2005 yıllarında, Samoa Adaları’na 1898’de müdahale etti. 1891’de Şili’ye, 1898-1910 ve 1989 (askeri) Filipinler’e, 1898-1902, 1906-1909, 1912, 1917- 1933, 1962 yıllarında Küba’ya askeri müdahalelerde bulundu. 1898, 1950 Porto Riko, 1898, 1944 Guam askeri müdahaleleri de var. Honduras, Dominik Cumhuriyeti müdahaleleri, Guatemala’ya 1920, 1954, 1966-1967, 1980 müdahaleleri, El Salvador’a 1932, 1981-1992 müdahaleleri, Almanya’ya 1948,1961, Vietnam’a 60 bin ABD askerinin öldüğü 1963 yılından 1973 yılına kadar süren müdahale, Lübnan’a 1958, 1982-1984 askeri müdahaleleri; Laos’a, Kamboçya’ya müdahaleleri, Grenada’ya, Libya’ya müdahaleleri, Bolivya’ya 1986, Liberya’ya askeri müdahalesi, Irak’a 1990-1991 ve 2003-2004 askeri müdahaleleri, Somali’ye asker çıkarma, Bosna’ya 1995 askeri müdahalesi, Afganistan’a 80’lerden bu yana süren müdahale. (Bu hususta derli toplu detaylı bir çalışma olarak Haydar Çakmak’ın editörlüğünü yaptığı ‘ABD’nin Askeri Müdahaleleri’ kitabını Kaynak Yay. öneririm).
SEÇİMLERE KAYITSIZ KALINAMAZ
Zira hepimizi etkiliyor. Dünyanın neredeyse her yerine, kendince münasebetlerle, 120 yıldır müdahale eden bir savaş makinesi olarak ABD’nin başkanlık seçimlerine kayıtsız kalınamaz. Her lider, dünya siyasetini elbette ABD hükümranlarının uygun gördüğü anda değiştirip saldırgan siyasete dönüştürdü. Kendi doktrinlerini oluşturan liderler var. Bunlardan en bilineni, tüm yayılmacı ABD siyasetlerinin aslı sayılan Monreo Doktrini’nin babası ABD’nin beşinci Lideri James Monreo’ydu. Bakın ne demişti: “Herkes şunu açıkça görmelidir ki, adil hudutlar içinde kalmak kaidesiyle toprak genişlemesi her hükümete daha büyük hareket serbestisi sağlar, güvenliklerini sağlamlaştırır ve başka taraftan bütün Amerikan halkı üzerinde iyi tesirler gösterir. Toprağın büyüklüğü bir ulusun birçok özelliğini belirler. Kaynaklarının, nüfusun ve fizikî gücünün hudutlarını gösterir. Velhasıl büyük güç ile küçük güç ortasındaki farkı ortaya koyar”.
TRUMP’IN DOKTRİNİ…
Aday olduğunda kimsenin ciddiye almadığı, cehaletine herkesin şahit olduğu Donald Trump’ın da kendi ismiyle anılan bir doktrini var. Bu doktrin Trump idaresinin hazırladığı 18 Aralık 2017 tarihli “Amerika Birleşik Devletleri’nin Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi”ne dayanıyor. Özü şu: “ABD’nin isteğe dayalı hegemonya ve yumuşak güç anlayışını terk edip sert güç ve güvenlik siyasetine tartı vermesi”. Sembolik gücü var denen liderin dünyaya “çeki tertip verme” maksatlı her doktrini ülkelere acı, kaos, vefat getirdi. Trump gidip Biden geldiğinde de durum pek değişmeyecek ancak Biden da kendi “doktrinini” yaşama geçirecek. Tüm öbür ülkeler bu doktrine nazaran pozisyon belirlemek zorunda kalacak.
BIDEN’IN DOKTRİNİ…
Pekala Demokrat Parti’nin lider adayı Joe Biden’ın doktrini var mı? Var. Hem de yeni değil. Kendi ismiyle anacak olsak da Biden’ın üzerine oluşturduğu dış siyaset aslında Harry Truman’dan izler taşıyor. Yani Truman Doktrini, yine Biden’la hayat bulacak. Trump’ın “Önce Amerika” doktrinine karşı Biden’ın milletlerarası işbirliğine kucak açan duruşu bu doktrini anlamak için kâfi değil. Kampanyası sırasında “özgür dünya”, “demokrasi”, “Avrupa”, “liderlik” üzere kavramlara sık başvuran Biden, Truman’ı takip edecek. İşaretleri var. Neydi Truman Doktrini? 1947’de Truman’ın “Sovyet tehdidi”ne karşı hazırladığı bir evraktır bu. ABD dış siyasetinde önceliğin Sovyetler’le uğraşa verilmesi gerektiğini içeriyordu kısaca. Biden her ne kadar “uluslararası işbirliğine kucak açmaktan” kelam etse de önceliği Rusya’yla, Çin’le hem ticari hem de siyasi manada uğraş etmek olacak. Bunun üzerine konseyi siyasetinde müttefiklerinin kim olacağı çok kıymetli. Müttefik olunursa sorun yok, ya olunmazsa? Ne olacağı aşikâr. İşte budur ABD başkanlık seçimlerini istemesek de bizim/herkes için değerli kılan.
Cumhuriyet
