Cumhuriyetin 97. yıldönümünde, Atatürk’ün anılarının canlı üzere durduğu, Beyoğlu’nda Ayhan Işık sokakta bir Müze Ev’in kurucusu Dr. Tuncay Özverim ile Mustafa Kemal’in Cumhuriyet öncesi İstanbul’da geçirdiği günleri ve ilham aldığı bir sanatçı bayanı; Corinne Hanım’ı konuştuk.
– Müze Konut nasıl oluştu, sizin Corinne Hanım’la münasebetiniz nedir?
Dr. Tuncay Özverim: Geçen yıl kaybettiğim eşim Melda’nın teyzesi, Corinne Hanımefendi Mustafa Kemal’in dost etrafından. Eşimin aile kökeni İtalyan. Büyükbabası İtalyan asıllı Luigi Tergiman. Annesi, sonradan Edibe ismini alan kayınvalidem Edith, ablası ise Corinne Hanımefendi.
Eşimin yazdığı “Mustafa Kemal ve Corinne Lütfü, Bir Dostluğun Öyküsü” kitabı 1998’de yayımlandı. Bu Müze Mesken de basına, birtakım kitaplara palavra yanlış anlatılan Corinne Hanım ve onun âşık olarak evlendiği, Mustafa Kemal’in askeri okuldan arkadaşı, 1. Balkan Savaşı’nda şehit düşen Yüzbaşı Ömer Lütfü’nün (1881-1912) oğlu Reşat Bey’in. Reşat Beyefendi de ne yazık ki çok genç öldü. Ben de aileme, tüm yaşanmışlıklar ve anılara ve öncelikle Corinne Hanım’a olan hürmetimden müze haline getirdim. Ben diş tabibi olarak Almanya’da çalışıyor, yaşıyorum. Ülkeme kültür sanat aktiflikleri için geliyorum.
Dr. Özverim: Corinne Hanım, Paris konservatuvarında şan ve piyano okumuş. Çok donanımlı, sanattan, edebiyattan, müzikten anlıyor. Zeki bir bayan ve en değerlisi Atatürk’ün sırdaşı. Yılmaz Özdil’in, Atatürk’ün biyografisini yazdığı kitabında bahsettiği üzere Atatürk’ün etkilendiği iki hanımdan biri.
– Atatürk, kültüre âşık, zeki insanları seviyor ve “Mustafa Kemal Atatürk ve Corinne Lütfü, Bir Dostluğun Hikâyesi” isimli, Melda Hanım’ın kitabında anlatılan anılarda Corinne Hanım’ın salon partileri var, bunlar nasıl gerçekleşiyor?
Dr.Özverim: Corinne Hanım, Pangaltı’da şimdi babası ile birlikte yaşarken cumartesi günleri Fransızların “Salon” dedikleri sanat toplantıları düzenliyor. Dostlarına piyano çalıyor, şiirler okunuyor. Entelektüel konuşmalar yapılıyor. Namık Kemal’in oğlu, Cezmi Beyefendi de keman çalarak Corinne Hanım’a eşlik ediyor. Atatürk’ün askeri okuldan arkadaşı Ömer Lütfü Beyefendi, Corinne Hanım’a âşık, esasen daha sonra evleniyorlar. Mustafa Kemal Atatürk’ü de Ömer Lütfü Beyefendi çağırıyor bu toplantılara.
Atatürk daha sonra o günleri “Cumhuriyet için bana ilham oldu” diye anlatıyor. Kendisi genç bir asker, askeri alan dışında vizyonu yok, bu etkinlikler ona değişik ufuklar açıyor. Batı müziğine ilgisi başlıyor. Birebir vakitte Türk bayanının kaç göç değil, toplumun içinde yaşamasını istiyor. Bunlar kurulacak Cumhuriyet için kıymetli adımlar, çağdaşlık. Osmanlı’da bayanlar kendi, erkekler kendi dünyalarında yaşıyor. Ortak ömür, tahminen yalnızca meskendeki sofrada var. Ve bir gün Rauf Orbay’a, “Buraya öbür arkadaşları da çağıralım, görsünler bu türlü bir yeri” diyor. Corinne Hanım’a söylüyorlar.
Corinne Hanım da “Burası büyük bir salon değil lakin iki kişi getirin” diyor. Mustafa Kemal, Rauf Orbay’ “Sen iki, ben iki kişi mi götüreceğim? Yoksa ikimiz mi? İkişer oluyoruz? Diye takılıyor.”
Emel Seçen: Bir dahaki gidişlerinde de yanlarında Halide Edib Adıvar’ı götürüyorlar. Atatürk’ün hayalindeki “Çağdaş Bayan Profili” nasıl?
Dr. Özverim: Ömer Lütfü Bey’in eşi Corinne Hanım ile tanıştıktan sonra Atatürk’ü etkileyen ögeler: Kültürü, erkeklerin ortasında konuşmalara cesurca katılması, siyasetten, müzikten, edebiyattan konuşabilmesi. Bununla yeni bir Türk bayanı profili çiziyor, diye düşünüyorum. Ve toplumun çağdaş Türk bayanına muhtaçlığı olduğunu düşünüyor. Bunun için de Cumhuriyetin ilanından sonra Atatürk, Türk bayanlarına 1934’te “Seçme-Seçilme Hakkı”nı veriyor.
Tarihçi Cemal Kutay’ın ömrü vefa etmedi; yazacağı son kitabı bana söylemişti, “Atatürk’ün Türk Kadınındaki hayali: Corinne Hanım” tezi de doğrulanıyor.
– Atatürk’ün yalnızca sanata bakış vizyonun genişlemesi, hayal ettiği “Çağdaş Bayan Profili” üzerinden Corinne Hanım’ı değerlendirmesi öncesi ise kitapta anlatılan, kendisine yabancı lisan konusunda yardımcı olması. Bu nasıl oluyor?
Dr. Özverim: Atatürk yabancı lisanlara meraklı. Çeviri edilmemiş kitapları okumaktan, bilhassa Fransızca edebiyattan keyif alıyor. Selanik’te öğrenci iken Fransızcası zayıf, oradaki manastıra gidip, lisanını geliştirmeye çalışıyor. İstanbul’da Ömer Lütfü Beyefendi aracılığıyla Corinne Hanım’la tanışması Fransızcasını ilerletmesine yardımcı oluyor. Aslında konutta İtalyan olmalarına karşın Fransızca konuşuluyor. Corinne Hanım’la Mustafa Kemal’le yazışmaları da Fransızca. Yıllar içinde Mustafa Kemal’in Fransızcası çok iyi oluyor. Corinne Hanım ona bir mektubunda “Fransızcanız çok ilerledi” diye yazıyor.
BASKIYA KARŞIN ATATÜRK’ÜN FOTOĞRAFINI İNDİRMİYOR
Emel Seçen: O vakit Osmanlı toprakları işgal altında. Cumhuriyet şimdi ilan edilmemiş. İngilizler, Mustafa Kemal’e yakın olduğu için Corinne Hanım’ı sorguya alıyorlar? Neler yaşanıyor?
Dr. Özverim: Pangaltı’dan, Bursa sokağına taşınıyorlar. Şimdiki Sadri Alışık Sokağı. Otuz, kırk odalı bir konak. Mustafa Kemal’i takip ettiklerinden, gelip gitmesini sorguluyor, hatta konuta baskın yapıyorlar. Meskende Atatürk’ün imzalı resmi var. Bu resmi indirin, diyorlar. Corinne Hanım, “Niye indireyim!” diyor ve İngilizler, Sirkeci’de o periyot karargâh olarak kullandıkları meşhur Sansaryan Handa, tam 19 gün kendisini tutuyorlar.
Ailenin huzuru kaçıyor. Ve Mustafa Kemal’in arkadaşlarının yardımı ile İtalya’ya gidiyorlar. Corinne Hanım, İtalya’da müzik dersleri ve başarılı konserler veriyor. O denli ki gazeteler, Osmanlı hanımefendisinin verdiği “Harika Programlar” haberini geçiyor.
Corinne Hanım, çok başarılı bir piyanist fakat hayat sıkıntı, oğlu Reşat’ı yalnız büyütüyor. Oğlu da Paris’te bir seyahat sırasında hayatını kaybetti. Ben onların anılarını yaşatmaya çalışıyorum.
En üzüldüğüm, Corinne Hanım’ın indirmem dediği o fotoğraf, yıllar evvel Armutlu’daki evimden çalındı. Silik bir görselini, en son Milliyet Gazetesi’nde görmüştüm.
– “Hatıraları yaşatmaya çalışıyorum” dediniz. Elimizde bir kitap var. Ve bunu Atatürk okumuş. Kimi sayfalarında altı kurşunkalem ile çizilmiş.
Dr.Özverim: Reşat Bey’in kitaplarından biri bu kitap, annesi üzere çok kültürlü. Ve o da annesinin anılarını yaşatmak istiyordu. Bahsettiğimiz kitap, Fuat İzzet Paşa tarafından yazılmış. “Paroles de Vaincu” Fuat İzzet Paşa, Trakya Orduları Kumandanı ve Ulusal Mücadele’de Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e iştirak eden bir General. Kitap, Paris’te basılmış, yıl 1913. Bunun Türkçe basımı yok. Balkan Harbi ve Trakya’daki gayret üzerine inanılmaz bilgiler veriyor. Bu kitabın kenarlarında notlar var, mürekkepli kalemle değil, kurşunkalemle altı çizilmiş. Kitaba hürmetinden Atatürk’ün şahsi notunu görüyoruz. Bu, Atatürk’ün hayata bağlılığını, gücünü gösterme istikametinden. Sayfa 99’da “Pera’daki Cafe-Chantant’larda, oyalanan insanlardan bahsediyor”, Atatürk’ün eği: “Benim gibi”!
Cumhuriyet
