Ulu lider Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının Ulusal Mücadele’yi hangi koşullar altında yürütmüş olduklarını ve Türkiye Cumhuriyeti’ni kurarken Osmanlı’dan devraldıkları mirasın durumunu anlamak için bakılacak kaynak metinler ortasında, Mehmet Emin Yurdakul’un TBMM tutanaklarına geçmiş bir konuşması da bulunuyor.
Şair – milletvekili Mehmet Emin Yurdakul, 1911-1912 yılları ortasında bulunduğu Erzurum Valiliği misyonu sırasında yaptırdığı araştırmanın bilgisini, Meclis oturumunda şu sözlerle paylaşır: “Bendeniz Erzurum’da bulunduğum vakit bir istatistik yaptırdım. Tifodan bir sene içerisinde ahaliden 1500 kişinin, askerden de yedi yüz kişinin öldüğü sabit oldu 1326 (1911) yılında. Tokat’ta, Pazarköy nahiyesine geldim. Ne kadar ahalisi varsa zavallıların hepsi de hasta bir halde bulunuyordu.
Bayburt ve Erzurum ovalarında yere batmış jenerasyonu kesilmiş köylere tesadüf ettim.” Yurdakul’un, 1911 yılı prestijiyle “Tifodan kırılan kentler, sakinleri hastalığa mahkûm olmuş kasabalar, jenerasyonu kesilmiş köyler” tablosu, Anadolu’nun o yıllarda sıhhat açısından bulunduğu genel durumu özetliyordu.
1911’i milat olarak kabul ettiğimizde, Ege adalarına kadar uzanan 1911-1912 Trablusgarp / Türkİtalyan Savaşı; yalnızca askeri açıdan değil, toplumsal ve siyasal sonuçları açısından da travmaya dönüşen 1912-1913 Balkan Savaşı; 1914-1918 I. Dünya Savaşı ve 1919-1922 Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı kapsayan 11 yıllık bir savaşlar periyodu yaşadı Anadolu. Haliyle Osmanlı ve Ankara hükümeti, Yurdakul’un halk sıhhati açısından şahit olduklarını istenen seviyede düzeltme imkanlarından yoksun kaldı.
Bu devri anlamak için Prof. Dr. Hikmet Özdemir’in Türk Tarih Kurumu yayını “Salgın Hastalıklardan Vefatlar / 1914 -1918” isimli yapıtı de son derece değerli bir kaynaktır. Prof. Dr. Özdemir, yapıtında Balkan Savaşı’na katılan Alman Binbaşı Hochwaechter’in günlüğünden İstanbul ve etrafıyla ile ilgili şu satırları aktarır:
ŞEHİTLERİMİZİN ÜZERİNDE DOLAŞAN AKBABALAR
“Dört gün öncesine kadar başkumandanlığın gazino olarak kullandığı ve içinde son kere yemek yediğim bir meskende ağır hasta subaylar için yataklar yapılmıştı… Her yerde bitip tükenmek bilmeyen bir inilti… Emlak, ganimeti paylaşmak için birbirleriyle çekişen akbaba ve köpek sürüleriyle dolu. Hava kirlenmiş, bütün arazi meyyit tarlası. Bu görüntüye artık tahammül edemeyeceğim!” Hakikaten de tahammül edilmesi sıkıntı, acı bir manzara…
Prof. Dr. Özdemir, kitabında Ahmet Emin Yalman’ın “Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye” çalışmasına atıfla Ulusal Müdafaa Vekâleti istatistiklerine de yer vermektedir: “…1930 yılında ABD’de yayımlanan bu istatistiklerde yer alan vefat sayıları cephelerde savaşa katılan dokuz Osmanlı ordusu ile ilgilidir. Bu vefat sayılarına müstakil birlikler ve öteki cephelerdeki hastalık ve yaralıdan vefat sayıları eklendiğinde hastalıktan vefatlar 466 bin 759, yaralıdan vefatlar 68 bin 378’dir ve böylelikle askeri sıhhat ünitesi kayıtlarındaki hastalıktan ve yaralıdan toplam vefatlar 535 bin 137 olmaktadır. Lakin müellif tarafından bu mevt sayılarında Çanakkale Muharebeleri’ndeki kayıplara yer verilmediğinin vurgulanması dikkat çekmektedir…”
Osmanlı, yaralanma sonucu şehit olan askerlerinden yaklaşık yedi kat daha fazlasını, hastalıklar sonucu kaybetmişti. Bu bilgiler, yaklaşık 11 yıl aralıksız süren uzun savaş devriyle birlikte aslında pamuk ipliğine bağlı iktisadın çöküşünün de bir sonucudur. Bu çöküş, toplumsal, siyasal çöküşle iç içe geçmiş, bir tsunami üzere Anadolu’yu vurmuştur.
Mustafa Kemal’in 1906’da aldığı “Memlekete hürriyet getirme” kararı, 12 yıl sonraki “Geldikleri üzere giderler!” kelamı, Mustafa Kemal’in Anadolu’yu nereye ve nasıl taşıyacağının ipuçlarıdır.
Büyük bütçe açıklarının verildiği, yıllık ortalama enflasyon oranının yüzde 300’lere ulaştığı, I. Dünya Savaşı’nın başından sonuna ülkedeki fiyatların yaklaşık yüzde 2000 oranında arttığı, tahıl ekim alanlarının dahi yarı yarıya azaldığı, yoksulluk ve salgın hastalıklardan vefatlar nedeniyle nüfusun büyük ölçüde kırıldığı bir devirdir bu. Bir öbür anlatımla Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basarak Ulusal Mücadele’yi başlattığında, Osmanlı’dan kalan toplumsal, siyasal ve ekonomik enkazla birlikte salgın hastalık enkazını da devraldı.
UÇURUMUN KENARINDAKİ YIKIK ÜLKE
Hasebiyle Atatürk’ün, 9-15 Mayıs 1935 tarihleri ortasında toplanan Cumhuriyet Halk Partisi 4. Büyük Kurultayı’nda, Ulusal Mücadele’yi de kapsayan yaklaşık 11 yıllık savaş devrine atfen kullandığı, “Uçurumun kenarında yıkık bir ülke…
Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar… Yıllarca süren savaş…” tabiri, yalnızca düşmanlara karşı verilen haklı bir çabayı betimlemez. Birebir vakitte bu uğraşın, “Çökmüş bir iktisada, dağılmış bir toplumsal yapıya, yoksulluğa ve salgın hastalıklara” karşın başarıldığını da anımsatır. Bu noktada yine başa dönelim… Mehmet Emin Yurdakul, Erzurum Valiliği sırasında yaptırdığı araştırmanın bilgisini TBMM’nin saat 18.00’de başlayan 29 Ekim 1923 tarihli oturumunda paylaşıyor.
Kelam aldığı kanun tasarısı, “Tıp fakültelerinden yeni mezun tabiplerin mecburi hizmetleri” hakkında… Saat 20.30’da Cumhuriyeti ilan etmeye hazırlanan Meclis, egemenliğin sahibi milletin sıhhatiyle ilgili alınması gereken kararlardan geri durmuyor… En kısa müddette, Anadolu’da hekimsiz vilayet ve ilçe bırakmamanın uğraşıdır bu. Atatürk, Nutuk’ta 29 Ekim sabahından itibaren TBMM’de yaşananlara değinirken bu kanun için şu bilgiyi verir: “…Meclis toplantısı açıldı. Saat öğlenden sonra altı idi. Kanun teklifi, Kanunu Aslı Encümeni tarafından yöntem istikametinden incelenerek, mazbatası hazırlanırken, Meclis öteki kimi sorunlar ile iştigal etti.”
Büyük Atatürk’ün, yeni mezun tabiplerin mecburi hizmetlerine ait görüşmeleri “Meclis’in iştigal ettiği birtakım meseleler” genel parantezi içinde anmış olması, mevzuyu değersiz addettiği manasına katiyetle gelmez. Tersine tabiplerin mecburi hizmetlerini düzenleyecek tasarısının o gün görüşülmüş olması, şahsen kendisinin Cumhuriyete yüklediği misyonla ahengidir. Bu vazife, “Cumhuriyetin özellikle kimsesizlerin kimsesi olma” misyonudur.
Pekala, şahsen Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyete verilen “Kimsesizlerin kimsesi olma” misyonundan ne anlamalıyız? Türkiye’nin içinde bulunduğu bu ağır buhranda, bu vazifenin manası yalnızca iktisadi midir?
İLERLEMENİN VE KURTULUŞUN ANASI HÜRRİYET
Bir sefer daha tarihe dönelim: Atatürk, Şam’daki misyonu sırasında kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni Selanik’te de örgütlemek için 1906 yılında gizlice kente gelir. Arkadaşlarıyla yaptığı toplantıda özetle şunları söyler: “…Millet baskıcı ve zorba idare altında yok oluyor. Hürriyet olmayan bir memlekette mevt ve yok olma vardır. Her ilerlemenin ve kurtuluşun anası hürriyettir…”
Attığı adımdan emin ve başarısız olması halinde doğacak sonuçlardan da korkmayan bir Mustafa Kemal görüyoruz bu sözlerde; özgürlüğe tutkun, vatanı kurtarabileceğine inanan genç bir subay. 1906’da Selanik’te arkadaşlarıyla birlikte “Memlekete hürriyet getirme” yemini eden Mustafa Kemal, ortadan geçen 12 yıl boyunca, ortalarında Çanakkale’nin de olduğu cephe savaşlarında onlarca muvaffakiyet kazandı. 1918’de ikinci defa İskenderun, Halep ve etrafında konuşlanmış olan 7. Ordu’nun komutanlığına getirildi.
Bu misyon sürecinde de İngilizlerin öncülüğündeki kuvvetler karşısında değerli muvaffakiyetler kazandı. Örneğin, 26-27 Ekim 1918’de İngiliz ve Arap ordularını Halep’in kuzeyinde durdurdu; bu muvaffakiyet, Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’ndaki son başarısı olarak tarihe geçti. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan bir gün sonra ise Adana’ya gelerek Alman General Liman Von Sanders’ten Yıldırım Orduları Küme Komutanlığı misyonunu devraldı.
Şahsen Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyete verilen “kimsesizlerin kimsesi olma” misyonundan ne anlamalıyız? Türkiye’nin içinde bulunduğu bu ağır buhranda, bu misyonun manası yalnızca iktisadi midir?
Mustafa Kemal, bu kelamlarının doğrultusunda işgal kuvvetleriyle birlikte Mondros Ateşkes Antlaşması’na onay vermiş payitahta ve İstanbul hükümetine karşı da yürüteceği uğraşın temellerini Adana’da atmaya başladı. “Ateşkes mutabakatının, bölgeyle ilgili unsurlarına itiraz etmesi, çabayı sürdürme isteği, işgal kuvvetlerine karşı bölge halkından oluşan bir direniş hareketi başlatma eforu ve öbür uygulamaları”
TEK ADAM REJİMİNE EN KARARLI İTİRAZ
Yüz binlerce vatan evladını kaybeden, yüz binlercesini gazi kılan bir imparatorluk, tek bir adamın onayıyla işgal edilmektedir. Millet fakir ve yorgun durumdadır. Ülkeyi savaşa sürükleyenler yurtdışına kaçmış, saray ve İstanbul hükümeti tahtını korumak ismine işgal kuvvetlerinin emellerine teslim olmuş; ordunun elinden silahları ve cephanesi alınmıştır. O periyodun tek adam rejimine karşı en kararlı itiraz ise yalnızca Mustafa Kemal ve kısa müddet içinde Ulusal Mücadele’nin içinde yer alacak bir avuç arkadaşından gelmekteydi.
Kendisini karşılayan arkadaşlarıyla birlikte bir istimbotla Karaköy’e geçerken işgal kuvvetleri donanmasına bakarak “Geldikleri üzere giderler!” dedi. Bu kelam yalnızca işgal kuvvetleri için değil, işgale göz yumanlar için de söylenmiş bir kelam olarak, tarihteki yerini aldı.
TEKRAR KİMSESİZLERİN KİMSESİ OLMAK
1906’dan 1918’e, oradan da 29 Ekim 1923’e kadar geçen süreçte yaşananlar ışığında yazımın bu kısmında, üstteki sorumu yenilemek istiyorum: “Peki, şahsen Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyete verilen ‘Kimsesizlerin kimsesi olma’ misyonundan ne anlamalıyız? Türkiye’nin içinde bulunduğu bu ağır buhranda, bu misyonun manası yalnızca iktisadi midir?” Bu sorunun kesin ve net bir karşılığı vardır; elbette hayır.
Bugüne gelirsek… Üzülerek tabir etmek isterim ki, Cumhuriyetimiz, bugün kendisini “kimsesiz” olarak görenlerin “kimsesi” olmayı tam olarak yerine getirememektedir. Yoksulluğu yenmeyi değil, yönetmeyi gaye edinmiş bir siyasi anlayış tarafından adeta rehin alınmış bir Cumhuriyetle karşı karşıyayız.
Bize düşen misyon ise ikinci yüzyılına yaklaşan Cumhuriyetimizi, hayatın hangi alanında olursa olsun, kendisini kimsesiz hisseden herkesin “kimsesi” kılmaktır. Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyete verdiği “kimsesizlerin kimsesi olma” misyonu ve her yaştan gence verdiği Cumhuriyeti “yüceltme ve devam ettirme” sorumluluğunun gereği budur.
EGEMENLİK KAYITSIZ KOŞULSUZ MİLLETE İLİŞKİN OLMALI
Cumhuriyet, işsizlerin “kimsesi” olmak zorundadır. Şayet işsizlik bütün kötülüklerin anasıysa ki öyledir, Cumhuriyet işsizliği yenmek zorundadır. Cumhuriyet, her dört gencinden birinin işsiz olmasına kayıtsız kalmamalı, gençlerine iş bulamıyorsa devlet şahsen kendisi iş vermelidir.
Cumhuriyet, liyakate dayalı bir istihdam siyasetini yaşama geçirerek, kayırmacılık nedeniyle kamuda çalışma fırsatına kavuşamayan, hak ettiği terfi alamayan, hak ettiği atamadan yoksun kalanların “kimsesi” olmak zorundadır. Cumhuriyet, şiddet mağduru bayanların “kimsesi” olmak zorundadır. Bayana yönelik ferdi ve toplumsal şiddeti sonlandırmak anayasal bir sorumluluktur. Cumhuriyet, bu sorumluluğunu eksiksiz yerine getirmek zorundadır.
Cumhuriyet, adalet arayanların “kimsesi” olmak zorundadır. Cumhuriyet için değerli olması gereken hukukun mutlak üstünlüğü, adalet dağıtacak olan yargının tarafsızlığı ve bağımsızlığıdır. Bu sağlandığında şeriatın kestiği parmak acımaz, aksi zulüm olur. Cumhuriyet, egemenliğin kayıtsız koşulsuz millete ilişkin olduğu temel unsuruna dayanmak zorundadır. Bütün anayasalarda bu prensip olmakla birlikte maalesef bu temel prensipten uzaklaşılmıştır.
Cumhuriyetimiz, bugün kendisini “kimsesiz” olarak görenlerin “kimsesi” olmayı tam olarak yerine getirememektedir. Yoksulluğu yenmeyi değil, yönetmeyi gaye edinmiş bir siyasi anlayış tarafından adeta rehin alınmış bir Cumhuriyetle karşı karşıyayız.
Seçim barajı nedeniyle millet iradesinin kıymetli bir kısmı, TBMM’de temsil edilememektedir. Cumhuriyet, siyasi iradesini TBMM’ye yansıtamayanların “kimsesi” olmak zorundadır. Seçim barajı kaldırılmalı ve adil bir seçim yasası uygulamaya konulmalıdır.
Cumhuriyet, öğretmenlerden, akademisyenlerden “fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür nesiller” yetiştirmesini ister. Meğer günümüzde, başta eğitimciler olmak üzere binlerce insan, yalnızca siyasi iktidarı eleştirdikleri için dahi terörist olmakla suçlanmakta, mahkûm edilmektedir.
Cumhuriyet, sözlerinden ve fikirlerinden ötürü mağdur olmuş herkesin “kimsesi” olmak zorundadır. Bu bağlamda Cumhuriyet, kanıyı tabir özgürlüğünün, basın özgürlüğünün, din ve vicdan özgürlüğünün teminatı olmak zorundadır.
Cumhuriyet, kamu ihalelerinde yandaş uygulamaların mağduru olmuş iş insanlarının “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, kamu ihalelerinde şeffaflığı sağlamalı, kamu harcamalarında savurganlığı önlemelidir.
Cumhuriyet, hesap vermekten kaçanlara karşı, hesap vermekten, denetlenmekten kaçınmayanların, hesap sormaktan korkmayanların “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, etnik, dinî ve mezhepsel bir körlükle kurulmuştur. Hasebiyle kimseye, etnik kökeni, dini ve vicdani inanışı, mezhepsel farklılıkları nedeniyle ayrımcılık yapılamaz, tıpkı münasebetlerle ayrıcalıkta bulunulamaz.
Cumhuriyet, etnik, dinî ve mezhepsel farklılıkları nedeniyle ayrımcılığa uğradığını düşünen herkesin “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, efendilikten uzaklaştırılan köylümüzün “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyetin kuruluşunda köylülerimizin her tipten fedakârlıkları vardır. Bu nedenle Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türk köylüsü milletin efendisi olarak kabul edilir. Meğer bugün çiftçilerimiz açlığa mahkûm edilmiş, tarlalarından koparılmıştır.
HUZUR İÇİNDE YAŞAYACAĞIMIZ BİR TÜRKİYE…
Cumhuriyet, savaş meydanlarında kazanılan zaferlerin, iktisadi zaferlerle taçlandırılmasının en kıymetli desteğidir. Lakin kalıcı iktisadi zaferleri sağlayacak olan katma pahası yüksek eser üretme maksadından büyük bir süratle uzaklaşılmıştır. Uzun yıllar beton iktisadına dayalı modelin geldiği nokta ağır bir ekonomik buhrandır.
Cumhuriyet, en kısa müddette ihracat odaklı ve katma kıymeti yüksek üretimi hedefleyen lakin istedikleri takviyesi alamayan sanayicimizin, üreticimizin “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, adil bir vergi siyaseti ve gelir dağılımındaki eşitsizliğini giderici öteki siyasetlerle dar gelirlinin, işçinin, alın terinin karşılığını alamayanların “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, açlık sonunun altında aylık alan milyonlarca emeklinin “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, taşeron personellerin, kahveci esnafının, kuryelerin, apartman vazifelilerinin, sıhhat işçilerinin, güvenlik güçlerinin, şehit ve gazilerin “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, tek bir çocuğunu dahi yatağa aç sokuyorsa Cumhuriyet olma vasfını kaybetmiş demektir.
Cumhuriyet, yatağa aç giren çocuğun, çocuğu yatağa aç giren annenin ve babanın “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, özgürce üretmek ve özgürce sergilemek, sahnelemek isteyen tüm sanatkarların, muharrirlerin, yayınevlerinin, sinemacıların, gazetecilerin, düşün insanlarının, tabiat ve hayvan hakları savunucularının “kimsesi” olmak zorundadır.
Cumhuriyet, yine mazlum milletlerin “kimsesi” olmak zorundadır.
Özetle Cumhuriyet, daima birlikte huzur içinde yaşayacağımız bir Türkiye’nin inşa edilmesidir. Kimsenin kendisini sahipsiz hissetmediği Türkiye’yi inşa ettiğimizde Mustafa Kemal Atatürk’ün “Cumhuriyet özellikle kimsesizlerin kimsesidir” kelamına mana kazandırmış oluruz. Bu yıl Cumhuriyetin ilanının 97. yılını kutlayacağız.
Cumhuriyetin 100. yılına yalnızca üç yılımız kalmış olacak. Unutulmasın ki Cumhuriyet, demokrasiye yürekten bağlı Atatürk ve arkadaşları tarafından kuruldu. Bize düşen, Cumhuriyeti demokrasiyle taçlandırmaktır. Ben hiç kuşku duymuyorum ki, milletimiz birinci seçimlerde tercihini, 100. yılında Cumhuriyetimizi demokrasiyle taçlandırmaktan yana kullanacaktır. Böylece çok kısa bir müddet içinde geniş bir toplumsal mutabakatla hazırlanmış, darbe hukukundan arındırılmış, her türlü vesayetten uzak; cumhurbaşkanının mutlak tarafsızlığını, kuvvetler ayrılığı prensibini temel alan yeni bir anayasaya kavuşacağız.
Cumhuriyet, tam manasıyla ve eksiksiz olarak, kendisini geçmişte kimsesiz hisseden herkesin “kimsesi” olacak. Son bir kelam olarak tekrar anımsayalım: “Tifodan kırılan kentler, sakinleri hastalığa mahkûm olmuş kasabalar, jenerasyonu kesilmiş köyler vardı; şehitlerimizin üzerlerinde akbabalar dolaşıyordu; 400 bin asker hastalıktan ölmüştü; ordudaki sıtma olayı yüzde 40 seviyesindeydi” fakat Cumhuriyeti ilan etmeye hazırlanan Meclis, Anadolu’ya en kısa müddette hekim göndermenin de arayışı içindeydi.
O güç şartlarda Cumhuriyeti kuranlar hiçbir vakit ümitsizliğe teslim olmadı. Bizlerin de ümitsizliğe kapılma hakkı yok. Cumhuriyetimizin 97. yaşı kutlu olsun. İkinci yüzyıla giderken Cumhuriyetimizi demokrasi ile taçlandıracak ve Cumhuriyetimiz gerçek manada kimsesizlerin kimsesi olacaktır… Bunu biz, daima birlikte başaracağız…
Cumhuriyet
