Mokisos, Aksaray kent merkezine otuz km uzaklıktaki Helvadere beldesinin güneyinde bulunan Hasan Dağı’nın kuzey eteklerinde 1500 m rakımda kurulmuş bir kent. Halk ortasında Nora ve Viranşehir isimleri ile de bilinen yerleşim, günümüze ulaşan kalıntıları ile bilhassa Geç Antik Çağ’ın bölgedeki en değerli temsilcisi.
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi’nden akademisyenler ile mimarlar ve mühendislerin iştirakiyle 05 Ağustos – 04 Eylül tarihleri ortasında gerçekleştirilen çalışmalarda 2021 yılında başlatılması planlanan arkeolojik hafriyat, müdafaa ve onarım çalışmalarına yönelik olarak teknik ve bilimsel altyapı hazırlıkları gerçekleştirildi.
Yapılan çalışmalar ortasında kent dokusunun araştırılması, dijital fotogrametrik prosedürler ile yaklaşık iki yüz hektarlık alanın 1/1000 lik haritasının oluşturulması, yüksek çözünürlüklü fotolar üzerinden mimari çizim ve taş planların hazırlanması yer aldı.
Ziyarete uygun hale getirilmek istenen örenyerine 1,5 km lik bir yol çizgisi belirlenerek gerekli paklık çalışmalarının akabinde sekiz noktaya Türkçe ve İngilizce bilgilendirme tabelaları yerleştirildi.
MOKİSOS ANTİK KENTİ HAKKINDA
Mokisos (Viranşehir) kalıntıları 19. yüzyıldaki batılı seyyahlar ve 20. Yüzyılın başlarında bilim insanlarının araştırma raporları sayesinde tanınmaya başladı.
Yerleşime ait en uzman çalışma ise 1994-1996 yılları ortasında Albrecht Berger idaresindeki takım tarafından gerçekleştirildi.
Başlangıçta Viranşehir yerleşiminin Nora ya da Neroassos ismiyle bilinen Helenistik devir kalesi olduğu düşünüldü. Lakin aksi bilimsel datalar nedeniyle bu yer saptaması bilim dünyasında genel olarak kabul görmedi. Yerleşimin Mokisos olabileceği ile ilgili en değerli bilgi ise 6. yüzyılın değerli vakanüvisi Prokopios’a dayandırılıyor. Prokopios, Kapadokya’da Iustinianos tarafından imar edilen Mokisos isimli bir kale hakkında bilgi veriyor. Metropolis mertebesine de yükseltilen ve Iustinianopolis olarak da isimlendirilen kent geniş bir bölgenin en kıymetli kenti olarak nitelendirildi. Viranşehir’in Prokopios’un bahsettiği Mokisos yerleşimi olduğu bilim insanları tarafından genel kabul görüyor. Bu mevzudaki genel görüş, 2021 yılında başlatılması planlanan hafriyat çalışmaları ile katılığa ulaşabilecek.
200 HEKTARLIK ALAN
Mokisos Antik kenti yaklaşık olarak 200 hektarlık bir alanda yayılım gösteriyor. Bu sene gerçekleştirilen araştırmalarda yerleşimin 200 hektarlık alanın dışında da devam ettiği tespit edildi. Antik kente bugün batıda, kuzeyde ve doğuda bulunan dik yamaçlı üç adet geçitten giriş sağlanırken, bunlardan kuzeyde yer alan ve Demir Kapı olarak isimlendirilen geçidin 17. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlandığı düşünülüyor. Kente erken periyottaki girişler doğu ve batıdaki geçitler aracılığı ile gerçekleştiriliyordu.
Mokisos kent plan şeması, duvar işçilikleri, gereç açısından antik çağın ızgara plan şemasına sahip kentlerinden ayrılıyor. Kentin kuruluşundaki en kıymetli etkenlerden biri olarak bedellendirilen savunma önceliği yerleşimin gelişiminde tesirli oldu. Kentin kurulduğu çanağın etrafındaki zirveler doğal bir savunma çizgisi oluştururken, yerleşimdeki tek sur akropoliste tespit edilmekte.
Kent ağır yapılaşmaya sahne olmuş, volkanik kayaçlar kullanılarak inşa edilmiş düz damlı yahut kubbe-tonoz örtülü yaklaşık 1000 konut 6. yüzyıl yerleşiminden günümüze ulaştı. Yapılarda çoğunlukla kaba taşlar kullanılırken, kıymetli yapılarda kesme taşların da kullanılmış olduğu görülüyor.
Viranşehir’deki yapıların mimari karakteri, Anadolu’da da sıkça görülse de, şehircilik anlayışı bakımından kendinden evvelki Anadolu kentlerinden farklı ve özgün. Tıpkı vakitte, 4. ve 5. yüzyıllar boyunca Roma şehirciliğindeki çarpıcı değişimler için hoş bir örnek oluşturuyor. Kentin kurulduğu bu alanın öncesinde bir Nekropolis (Antik Mezarlık) olarak kullanıldığı da günümüze ulaşan 50’den fazla pagan mezarından anlaşılıyor.
Kentin kuzeybatısındaki zirve akropolis (antik kentlerde kentin en yüksek noktasında bulunan surlarla çevrili bölüm) olarak bedellendiriliyor. Kentin merkezinde bulunan dört kiliseden bazilikâl plana sahip ve başkalarına nazaran daha büyük ölçekli yapı piskoposluk kilisesi olarak değerlendirilirken, kilisenin güneyinde yer alan ve çok sayıda yeri barındıran kompleksin de piskoposluk konutu olduğu düşünülüyor.
TESPİT EDİLEN KİLİSE SAYISI 25’TEN FAZLA
Kent merkezindeki dini yapılar ile birlikte yerleşim alanına yayılmış biçimde tespit edilen kilise sayısı ise 25’ten fazla. Bunlardan vadinin batı zirvesinin doğu yamacında yer alan ve halk lisanında Kemerli Kilise ve Kara Kilise olarak isimlendirilen kiliseler, günümüze başka kiliselere nazaran daha iyi ulaşmış durumda.
Bütün bu yapılar muhtemelen 6. ve 7. yüzyıllarda inşa edilmişler, bundan sonra Mokisos’un politik ve askeri gücü tükendiği için daha sonraki yüzyıllarda inşa faaliyetleri yavaşlamış ya da büsbütün durmuş. Yalnızca, olasılıkla 10. ve 11. yüzyıllarda devam eden az inşa ve tamir çalışmaları az sayıdaki kilisede ve kentin dışındaki iki manastırda göze çarpıyor.
Gerçekleştirilen çalışmalar bilimsel manada Geç Antik Çağ’da Kapadokya III olarak isimlendirilen bölgenin metropolisi ve dini başşehri olan Mokisos (Viranşehir)’un anlaşılması açısından kıymet taşıyor.
Çalışmalara Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında, AISIN Otomotiv Kesimleri ve Ticaret A.Ş., Kapadokya Dostları Derneği ile SMS Küresel Akaryakıt Lojistik Ltd. Ş. de takviye sağladı.
Cumhuriyet
